De Gids. Jaargang 51

(1887)– [tijdschrift] Gids, De– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 193]
Via Doloris. Post nebula lus. Aan *** Mijn vriend! toen 't moede hoofd van onrust gloeide, En 't oog zich blind op 's levens raadslen zag, Toen 't jonge hart van wreeden twijfel schroeide En smartlijk hijgde naar den heldren dag, Toen heeft mijn ziel u op haar weg gevonden, En u om heul gesmeekt voor haar verborgen wonden. 't Is niet de kreet van ingebeelde pijnen, Die door den klank van deze zangen snijdt, 't Zijn eigen hartewonden, die hier schrijnen, 't Is de eigen ziel, die hier in doodsangst krijt; Van bloed en tranen spreken deze tonen, Maar gij, mijn vriend, gij zult hun schrillen klank verschoonen. 't Is u niet vreemd, dit lied. Gij weet, wat nachten Mijn geest in bangen tweestrijd heeft doorwaakt, Gij kent zijn zuchten, kent zijn biddend smachten, Gij kent den voetstap, die hier kraakt; Mijn ziel hebt ge in den nood niet afgewezen, Zij komt tot u terug, behouden en genezen. En aan uw vriendenborst, waar zij een korten Maar vreugdevollen tijd in vrede sleet, Waar zij zich onbevangen uit mocht storten En deernis vond en liefde in 't leed, Daar komt zij nu, als toen, vertrouwlijk lenen, Met stille dankbaarheid haar vreugdetranen weenen. Antw. 2 Jan. 1887. P.P.
[pagina 194]
I. Meine Ruh ist hin, Mein Herz ist schwer.... De meizon was haar eersten tocht ten einde. Bijwijlen glipte nog een speelsche vonk Door 't blonde acaciegroen en maalde vluchtig Een gulden lichtvlok op het blanke kiezel Van 't stille Kloosterhof, en in het venster Bleef nog een straal vertoeven, die versparklend In donkre bloedrobijnen nederstoof En over 't bruin der muren gleed als vuurschijn. Daar hield het eensklaps op, als blies een luchtgeest Uit plaagzucht op 't phantastisch vonkenspel; Toen smolten lijn en tint in 't fulpig mat Der blauwe scheemring om den grauwen tempel. Het was een uur van stille liefdeweelde, Wanneer het zwevend, lijn- en kleurloos droombeeld In 't dwepen ronding, vorm en gloed erlangt. En aarde en hemel zonken borst aan borst En droomden van den zesden scheppingsdag. In 't dommlend donker zat een jongling In star gepeins gebogen over 't boek, Waaruit zijn warm, naar kennis dorstend hart In steê van laafnis 't vuur der onrust dronk. Verslonden had hij 't wonderboek der schepping; Hij had gegloeid, geduizeld en gehuiverd, Toen, schuchter eerst, maar langzaam onomwonden En twijfelziek het bevend hart hem vraagde: - ‘Wat deed dan God dat milliardental Van milliarden jaren vóór den dag....?’ En 't kinderlijk gemoed had van die taal Geijsd, 't verrast geloof had angstig Die stoute stem in 't muitend hart gesmoord; Bezweren wou hij 't listig fluistrend broed: - ‘Miljarden zijn voor hem een enkle polsslag, Een oogwenk, korter, eindloos korter dan De duur, waarin de snelle geest het denkt....’ -
[pagina 195]
Vergeefs! de paradijsvrucht heeft gespiegeld, In 't jonge knopje ontwaakte 't larfjen ‘erg’. Dra breekt de drang van 't zwellend bloemenhart, Begeerig naar het licht, de zwakke kluister, En 't fladdrend vlinderke der weetlust zal Zijn eitjes wikklen in de weeke plooien, Waaruit de teelt van smartelijk verlangen En martelenden twijfel worden zal. Men wordt ten tweeden maal niet weer een kind. De strijd ving aan van 't wankelend geloof En 't stouter voorwaarts schrijdend onderzoek: - ‘Maar dan... die God had geen begin, was eeuwig...! Zijn milliarden eeuwen maar één polsslag, Het eindloos tal van milliarden slagen Dat is een eeuwigheid....! God schiep het licht Den eersten dag des tijds.... vóór zon en sterren....! Zat Elohim in 't duister van den baaierd, Verbeidende 't begin, dat hij zou denken En spreken: “daar zij licht” ...? 't Ondenkbaar niet Of 't onbezield en vormloos iet vernam Het scheppingswoord, gehoorzaamde en vergat...’ - En de onrust bleef op 't brandend vraagpunt wanken En sloeg van daar den angstig starren blik Langs alle wegen heen om vasten steun. Helaas! ze ontsnapten allen aan het oog, Als stralen uit een vlottend lichte kern, Wier einden 't oog vergeefs te vatten tracht. In diep gepeins gebogen over 't boek, Zoo zat hij daar, aan wankelmoed ten prooi, Die eens dat woord den volke zou verkonden; En om hem daalde stil de donkre nacht. Daar blonk van 't hoogaltaar het warme licht Der kaarsen, als een zoete glimlach, in De duisternis op blad en bloem en bloesem. 't Was avonddienst, der Moedermaagd ter eer. De meimaand bracht haar eersten schat van bloem En groen der hemeljonkvrouw blij ten offer. Het edel hoofd gekroond met zilvren starren,
[pagina 196]
Wier tinteling 't omgaf met stillen glans, Stond daar in 't priesterkoor haar minlijk beeld Hoog op een troon van schittrende anjelieren En blauwe veldviooltjes. Frissche rozen En lelies, blank als versch gevallen sneeuw, Omwolkten haar met maagdelijke geuren. In 't donker loover fonkelden drummondi's; Geraniums en primula's omstuwden Als vuurguirlanden haren voet, en statig Verhief op ranken stengel de aronskelk Zijn porseleinen vaas met gouden stamper. Met welgevallen rustte 't vriendlijk oog Der schoone Jonkvrouw op die zee van bloemen En op de schaar van meisjes, neergeknield In ootmoed - lelies ook in onschuld, rozen Der liefde kweekende in godvrucht'ge harten. De godsstem deed zich zacht en statig hooren. Als suizend wiekgeruisch van hemelgeesten Doorzweefden de eerste tonen 't schemergrauw Der tempelbogen. In mystiek gekweel, Kristal zoo klaar en vol, en edelrein Als zilver, wiegde op 't golven van 't pedaal Een teedre vrouwenziel door 't ruim der koren: - ‘Gegroet, o leliebloeme, rein van krone, Bepereld met den klaren morgendauw, Gij schoonste en edelste onder Juda's schoonen, Uit wie het heil der menschen worden wou; Sta, uitverkoren Jonkvrouw, sta ons bij, Uw moederhart vol liefde klagen wij.’ - ‘Gij zijt de star der zee, die op de baren Uw zoeten glans vertroostend nederschiet, En wie uw lichtstraal volgen in gevaren, Die zijn gered, want zij vertwijflen niet; o Hulp der zielsbedrukten, sta ons bij, Ons hart is bang, uw liefde klagen wij.’ - Het koor besloot die smeekbeê met een amen. En buiten stond de jonge martelaar Met tranen in de wimpers. Diep geroerd,
[pagina 197]
Verteederd had dat lied zijn weeke ziel; Doch 't amen van berusting in 't geloof, Dat weiflend welde in 't halfveroverd harte, Het kwam niet weder tot de koele lippen. - ‘Zoo 't waar was,’ zuchtte hij, ‘indien bij haar De twijfel week voor helderstralend licht En 't zoekend menschenhart daar vasten grond En vrede vinden mocht aan 't hart der moeder... O! 't worstlen valt mijn kracht te zwaar, het duister Verdikt zich meer en meer, waardoor mijn geest, Die waarheid zoekt en waarheid wil, zich voelt Omzwachtlen - Javeh! Javeh! draagt dan eeuwig De boom der kennis wrang en doodend fruit? Ach, waartoe hem den zwakken mensch geplant En hem gevloekt, zoo ijslijk wreed gevloekt? Gij, Vader, wist toch, dat uw kind moest struklen, Gij overzaagt den jammer en de ellende, Die daaruit kiemen zouden - eeuw aan eeuw, Want Gij verdeeldet over de uren d'arbeid Aan 't reuzenwerk der gruwlijke alhistorie En hebt den jaren d'alsem toegemeten Die 't hart zou wringen in de matte borst; Gij hebt der arme schepslen lot bepaald, God! - vóór gij schiept dat menschverdervend lokaas...? o Was dan 't kennen, 't weten menschonteerend? Gij, Javeh, zijt toch zelf de alwetendheid En schiept het schepsel naar uw eigen beeld, Ver boven 't dier verheven, dat den kop Ter aarde buigt en u niet zoeken kan.... Waarom het werk van uw volmaakte handen, Dat - als uw werk én als uw evenbeeld Volmaakt moest zijn, zoo wreed ontadeld....? Waart gij naijvrig... neen! dat kondt gij niet, Want God is liefde en liefde kent geen afgunst; Slechts kleine zielen kennen de ijverzucht! Gij zijt...? dan moet gij groot zijn en volmaakt! Wie leert ons u, uw zuiver wezen kennen? Zie, 't boek, waarin ge u zelf geopenbaard heet, Is een verzegeld boek voor ons, die arm
[pagina 198]
Van geest zijn; - “duister,” zeggen de ingewijden, Op vele plaatsen is uw heilig woord.... o God, mij schijnt het vaak zoo ijslijk wreed.... Het wordt mij bang! ontsluier u, mijn God! 'k Verlang naar u en wil u kennen! Vader, Waarom verbergt gij u, en hoort gij niet De duizend duizenden, die dorstend smeeken, En tastend wanklen op den donkren weg? Reikt dan tot u hun jammerklagen niet, Of hebt ge uw hart gepantserd voor hun leed? Uw “'t zij,” o God, waardoor ge een wereld schiept En 't wee wordt vreugd, en 't leven ééne hymne!’ - Aan 't luchtruim blonk de sikkel van de maan En, huivrig, trilden daar de bleeke bloemen, Gezaaid in 't onafzienbre veld des hemels. Hij zag ze en bleef een wijl nadenkend staan: - ‘De ontelbren!’ sprak hij, ‘o, wat zij niet zagen! En wat geheimen zijn hun al vertrouwd, Sinds zij hun tocht begonnen door 't onmeetbre!... Maar zij ontslui'ren niets van wat zij weten; Met stomheid zijn ook zij door hem geslagen, Die ze uit den woesten baaierd riep; eenzelvig, En zwijgend gaan ze steeds hun eenzaam pad En trekken zich ons lot niet aan, de hoogen! Zij zagen op 't vernielingswerk des zondvloeds Met d' eigen glimlach als op Edens weelde. Hun blik is nog als toen 'k ze lampjes noemde En de armpjes naar hen uitstak, vol verlangen Er een te grijpen met de kleine handjes.... Ze zijn zich zelf genoeg in hunne grootheid, Of - zagen niets en weten niets - als wij..... En toch, de ziel gevoelt zich bij hun licht Niet klein meer; waar 't phantastisch speelt door 't puin En gruis der neergestorte godenbeelden Van hoop, geloof en liefde in 's menschen borst, Daar voelt de matte geest zich hun verwant En richt zich weder op. o Heerlijk licht, Gij zijt het hemelsch brood, dat zielen spijst....’ -
[pagina 199]
Weer zonk zijn blik ter aarde. Vriendlijk lei Een hand zich op zijn schouder; huivrend zag Hij om, en - naast hem stond in 't grof habijt De grijze prior. 't Heldre maanlicht blonk Op 't welvend voorhoofd; als een aureool Omsloot de zilvren haarkrans d'achtbren schedel. De donkere oogen straalden uit de schaduw Der ruige brauwen, warm en helder vuur, En om de fijn gesneden lippen zweemde Een o, zoo pijnlijk, diep weemoedig lachje, Verzoeningsteeken tusschen hoofd en hart. Hij zag d'ontstelden jongling aan met dien Zielroerend zachten blik, waarmee een vader De kiem van 't kwaad in 't kinderhart ontdekt. - ‘Wat deert u, jonge vriend? Wat schept ge u kommer En zoekt, waar 's menschen oog verduistren moet? Wat vorscht gij 't hoogste wonder na, daar ge om u De duizenden verstomd aanschouwt en duizelt? Begrijpt gij 't licht, het stof, begrijpt ge u zelven? Uit raadslen kiemt het raadsel leven: 'k word, Ik ben, ik was - 't is een proces van raadslen. Wie noemt hun aantal in één oogenblik? Ken eerst u zelf, vorsch dan naar 't raadsel God....’ - - ‘Ik ken me zelven niet, maar God te kennen, Dat is des menschen adem, dat zijn streven. Hoe kan 'k hem minnen, als ik hem niet ken? Hem volgen, zoo 'k hem niet begrijp? hem dienen, Die zijn bestaan mij nooit geopenbaard heeft....?’ - - ‘Zoo heeft voor u de Christus niet geleefd?’ .... - ‘De Christus.... ja, hij heeft voor mij geleefd.... Of 'k hem kon volgen! maar 'k vermag het niet; 'k Kan Gód mij denken, hém begrijpen nimmer, Mij schijnt hij onnavolgbaar, wijl hij God is. Och, waar' hij mensch van vleesch en bloed als wij, En of mijn hart voor zich hem denken mocht En jubelen: “zoo dacht zich God den mensch!” - En 't hart joeg sneller in zijn borst en rees, Als voelde 't bij dien wensch dien God zich nader. Maar duister stond het oog des grijzen priesters:
[pagina 200]
- Vermetel kind! wat dwaalweg slaat gij in? Een demon blies dien laster u in 't oor En voert u heen, waar weening wezen zal En tandgekners. Leg af verstand en rede; Onfeilbaar is de leer der Moederkerk; Gij zult gelooven, wat haar mond u leeraart!’ - ‘Verstand en rede, ik onderwierp ze gaarne, Maar hier, hier, vader, hier in de enge borst, In 't brandend, rustloos tobbend hart, daar klinkt Een stem die toch niet zwijgen zou, al wilde ik; Zij zegt me: “Hij bestaat voor wie hem zoeken, Dien wein'gen, die hosanna roepen, kennen.” Niet hem verloochnen, maar hem vinden wil ik, Hem voelen, hem geheel en gansch omvatten!’ - Als beet een adder hem, zoo schreed, ontzet Door 't stoute woord, terug de zachte grijsaard. Daar zwommen heldre parels in zijn oogen Van 't innigst meegevoel, en met een stem, Die van ontroering trilde, sprak hij smeekend: ‘Mijn zoon, mijn zoon! gij weet niet, wat gij zegt. Zie daar omhoog het menschverlossend kruis, Hoe trilt het op de tinne! Zilverlicht Omgeeft zoo stil 't symbool der reinste liefde. 't Valt van den hemel op zijn kruispunt neer En straalt van daar weer uit, de diepten in Der sferen - liefde in eindloosheid! o Buig Het starre hoofd in deemoed en geloof. Bedenk wat volgen moet, zoo gij volhardt: Voor u is hier in Christus' huis geen plaats meer, Geen twijfel woekere in dees heilige aarde, Geen ketter draag' de Godgewijde bodem; En dáár, mijn zoon, dáár aan de kloosterpoort Begint voor u de lange lijdensweg; Dáár wacht geen vrede u op als trouwe leidsman, Daar stuift de bloem der hoop van uwen staf; Vermaledijen zal u God en Kerk, En al wat Christen heet zal van u gruwen. En waar in 't kantig spoor uw voet zal wanklen, Daar wacht verguizing u en spot voor deernis....’
[pagina 201]
- ‘Niet verder! Welk een vonnis! Neen, herroep het; Zeg niet: Samaria had meer gevoel, Meer broederliefde als wij! Gij wilt mij redden En rukt de laatste stroospier uit mijn handen.... Ja, Christus, ja! - zoo is 't...! niet Jericho Heeft u gekruisigd, maar Jerusalem!’ - Ontroerd en zwijgend scheidden grijs en jongling. Hij zag hem na met neergebogen hoofd En 't lispte in 't smetloos groene lenteloover Zoo diep meelijdend: ‘God, wees hem genadig.’ II. Nimmer ruht der Wünsche Streit, Nimmer, wie das Haupt der Hyder Ewig fällt und sich erneut. Schiller. Weer droeg de lente rozen in het haar, Weer speelde 't vonkend zonnevuur in waas Van sappig kruid en malsch geblaarde heesters, - Smaragdfestoenen, los en zwierig slingrend Door 't heuvelland - en 't emerauden kleed Der beemden tintelde in d' ethergloed. Een breede stroom doorkronkelde 't verschiet, Gelijk een reuzenslang, en wiegde een vlucht Van blonde zeilen op lazuren golven. Aan de overzijde gleed door 't vet der klei De ploegschaar, vlammen flikkrende in den dag, Wanneer de dampende ossen 't kouter keerden. Te linker lei de stad. Een hol gemommel, Bleef dommlend in de drukke straten hangen. 't Was de ademtocht der nijverheid, gedempt Als 't soemend gonzen van miljoenen bijen, Die rustloos door den zwoelen dampkring zwoegen. Daartusschen dreunde dof en zwaar de polsslag
[pagina 202]
Der logge stoomeylinders. Duizend tonen, Wild wassende en verbreedend nadergolvend Of grommend deinend tot een schorren donder, Die worstlend zich verheffen uit de strooming Of dof en grollend schommlen in de diepte, Tot ze eensklaps zwellen in een breed akkoord: Het is de stoute reuzensymphonie Van 't stof, den mensch gebracht, door wien 't bezield werd! Hoe werd de geest verkwikt van hem, die van Den heuveltop het stralend oog liet weiden Door 't levend landschap, die met gragen wellust Bleef luistren naar 't gewoel van 't werkzaam zijn, Dat krachtvol zich in al die klanken uitte. 't Ontvanklijk hart begreep de roepstem: arbeid! Zien werken spant tot werken reeds de spieren: Of danst den knaap het hart niet in de borst, Op 't maatgeluid der mokers in de smidse? ‘Wat noemt gij d' arbeid straf voor overtreden? Het lichaam en den geest heeft hij geadeld, Met zijn ontstaan werd waarlijk mensch de mensch, Want rust is dood en arbeid slechts is leven....’ En in zijn hart liet zich een stemme hooren: Wat vorscht gij langer naar der raadslen zin? Of koestert meer de zon, wijl gij haar ziet, En geurt de lelie minder in den nacht? Ook de aard is schoon voor wie de kracht niet kent, Den levensstroom, die elke lente weer Verjongend dringt in haar miljoenen aadren! Waartoe 't vandaag vergald door vrees voor 't morgen? In Mei bekommring om den verren winter? Gij hebt de prilte van uw jeugd gebracht Aan God, gij hebt hem trouw gezocht, geroepen, Met vuur in 't hart en vuur in de oogen; hem Gesmeekt om licht in 't labyrinth der schrift, Gebeden 's nachts, als wein'gen aan hem dachten; Gezucht des daags, als velen hem vergaten, Maar - hebt zijn stemme niet vernomen. Neen! Niet in den stormwind, niet in d'aardstoot, neen
[pagina 203]
Ook niet in 't lieflijk koeltje was de Heer......! Zoo goed en kwaad, zoo wel en wee berusten In zijne hand, wat boeit zijn almacht dan? Als hij toch 't goede wil en 's menschen heil, o Wat weerhoudt hem van een weldaad! de aarde Verkeerde met zijn woord! Maar 't menschdom suft Den geest op raadslen bot en - breekt, of - huivert En smoort des twijfels wee met: ‘ik geloof......’ Waartoe vergeefs u langer afgepeinsd! Zie, ééne wil met u den pelgrimstocht Door 't leven deelen. Bid om licht, en 't stroomt Met diamanten klaarheid uit haar oogen; Gij, bid om troost, en 't drupt als versche dauw Van 't bloeiend rood der teere bloesemlippen; Gij, bid om steun, en 't blank albast der schouders Het zal u schoren, liefdevol en trouw, En aan heur warmen boezem zult ge ervaren, Dat ieder wezen in het wijd heelal Hangt vastgesnoerd met duizend teere draden, Een tooverband, die 't al tezaamhoudt - liefde.... o Zelf bedrog! dacht hij den kamp gestreden? De hydra door de min in 't hart gesmoord? Had hij in lauwheid vrede en rust gezocht En aan 't verstand de harde wet gesteld: ‘Niet langer zult ge denken?’ Wees op strijd, Op wreede worstling voorbereid, want - bloed En vleesch zal 't kosten, eer uw onrust zwijgt, En 't hart, wanhopend of bekeerd, u loslaat!..... 't Bruinoogig kind had hij niet opgemerkt, Dat, bloemen lezend, stil genaderd was En schalks hem van ter zijde gadesloeg. ‘Wat ziet uw oog in 't schoone landschap daar, 't Welk u zoo boeit, dat gij de liefste niet Ontwaart, die naar uw aanblik stil blijft smachten? Wat kwelt u, vriend? 't Gelaat vol stroeve lijnen En doodsbleek staat ge daar als een versteening.’ En hij tot haar: - ‘kom hier, vriendinne, zie
[pagina 204]
En hoor, wat mij de ziel vervult met weemoed. Zie, hoe daar 't landschap ligt in zonnegloed, Een fonklend groen gesteente in goud gevat; Hoe spelen tint en toon een lieflijk spel In 't wazige verschiet; hoe geestig valt Het schalksche licht in 't droomig bruin van 't woud; Daar glijdt het lucht den beemd door naar den stroom, Waar 't in den dans der gulden golven stoeit. De lente, zie! heeft over gindsche gaarden Heur blanken bloesemsluier uitgespreid, Een reuzig weefsel, hier en daar door frisch En teeder rood gedrenkt, waar 't lustig luwtje Op 't gaas heur 't bloedkoraal der lippen kuste. Hoe blikt op al die heerlijkheid de hemel Met zoeten lach, den stillen lach der weelde, Waarmede een moeder neerziet op den blos Der blozende onschuld, rustend aan haar borst.... Gij ziet het, prijst het schoon en zoudt dat schoon Vereeuwgen, kondt gij 't, om zich zelf. Gewis Misgunt gij d'armen, strammen zwoeger ginds, Die mijmrend op den ploegstaart ligt gebogen, De zoete rust, de geestverkwikking niet; Zij doet u goed, de vreugde van zijn oog, Dat lachend door de groene beemden weidt En tintelt van genot bij 't heilgeneugt; Gij zoudt zijn droomen van geluk niet storen, Gij niet de hoop, de blijde hoop beschamen, Die met het zaad straks dalen zal in de aarde. Gij zoudt, - want gij zijt mensch - beloonen zorg En zweet met dubblen oogst, doch - gij zijt mensch!.... O hoor, wat mij als waarheid werd bezworen: Er leefde in 't welig Morgenland een koning, Die werd geroemd als machtig, wijs en goed. Zijn beide kindren had hij innig lief, Ja, lief als nooit een vader zijne kindren. Hij legde uit liefde een lusthof voor hen aan, Met al die weelde, als slechts een Oostersch vorst In 't stoutste tooversprookje zich kan droomen. In 't diamant der waatren lonkte 't rein
[pagina 205]
Safier des hemels; trotsche palmen wuifden Hun koele waaiers op de zwoele winden En overschaduwden het glanzend groen Van 't peerlenwiegend kruid der donzen zoomen. Als flonkrende edelsteenen glipten door 't Fluweelig lommer bontgepluimde vogels, En vlinders kruisten in hun bloemenvaart Op gouden vleugeltjes elkaar, als straaltjes Der zon, die vroolijk spelemeien. Bloemenkransen Omslingerden de breedgekroonde stammen En snoerden lucht en sierlijk twijg aan twijg. Verleidlijk lachte sappig, blozend ooft In 't stille, warme licht, tot waas getemperd Door 't overhuivend blad. Wat overvloed Van wat het oog bekoort, en 't hart bedwelmt! Daar blonk der applen karmozijn en goud; Daar gloeide in purperdons de muskadel; Granaten spiegelden haar gulden gloed En versche bloesems hijgden tusschen 't lommer Hun zielverkwikkende ambergeuren uit. Eén hymne was de hemel, de aarde één hooglied Hoe zalig sloeg het schuldloos hart der kindren! Zij doolden hand in hand door 't zonnig loover; 't Begeerig oog belonkte 't zwellend fruit, En 't rood der lippen glansde van den wijn, Die als een gloedstroom drong in 't jeugdig bloed. De vader zag hun heilgenot, hun vreugde. Toen sprak hij in zijn goedheid, in zijn wijsheid: Ik wil een boom hun planten onder deze, Wiens vrucht, een lust der oogen, 't hart verleidt, Doch bij wier beet hun gift in de aadren sluipt. Hun hand zal tasten naar 't betoovrend fruit, De lippen zwelgen van 't bedwelmend sap; Dan zal de frischheid hunner jeugd verwelken, Verschromplen zal 't satijn der blanke huid, De gloed der oogen zal van wee verflauwen, Zij zullen tot wanschapenheên verdorren En ook hun nageslacht.... En zoo geschiedde 't.’ - - ‘“'t Is ongelooflijk!”’ - ‘Toch, toch moet het waar zijn.
[pagina 206]
De goede vader plantte hun den boom En in zijn wijsheid liet hij toe, dat een Doortrapt verleider hunnen snoeplust tergde. Zij aten, ach, zij aten van het lokaas, En hij, de goede vader, heeft ze beî vervloekt En uitgebannen naar een woestenij! - - “o Dat was gruwzaam en onmenschlijk! - Toen? -”’ - ‘In hen was ook hun later kroost vervloekt; Een broeder sloeg zijn broeder dood uit afgunst. Toen bond geen liefde 't hart meer aan den koning; 't Werd koud en gansch van hem vervreemd; Niet langer wilden zij hem meer beminnen, En eerlang dienden zij hem lauw uit nooddwang. Grammoedig liet hij ze allen toen verdrinken, Slechts één, die met de zijnen, hem bleef eeren, Dien spaarde hij tot laat're bitt're ellende.’ - - ‘“o Zwijg, 't is gruwzaam last'ren van het vaderhart. Zoo wreed was nooit een mensch op aarde....”’ - ‘een mensch!’... ‘Nu, noem hem zoo gij wilt. Hun val heeft hij Begeerd. Een vader brengt zijn kindren niet In doodsgevaar noch straft voor zulk vergrijp Zoo onbarmhartig wreed. Wat wezen doet Zijn kindren tusschen 't speelgoed dolk en zwaard En zegt: “gij, kindren, zult daaraan niet raken, Wie mijn gebod nu overtreedt, zal sterven.”?’ - - ‘Zij wisten niet, wat sterven was, de onnoozlen!’.... ‘En toch, ook gij gelooft het en vereert Dien koning, noemt hem groot en goedertieren, En, weet, men eischt, dat gij hem meer bemint Dan mij, of - eenmaal zal men 't dringend eischen; Ik weet niet, wien gij kiezen zult, maar.... 'k vrees!....’ - ‘“Gij vreest?”’ - ‘Neen, zwijg, totdat gij weet, wien gij Om mij verzaakt; 't was God, die alzoo deed, En 't offer zijner wraak, het eerste paar.... 'k Zie u verbleeken.... Waarom zwijgt gij thans, Nu ik, van wat ge onmenschlijk, gruwzaam noemdet, Een andren dader noem, dan gij vermoed hadt? “Dat kan geen God!”’ zoo spreekt uw warm gemoed,
[pagina 207]
‘“Men heeft zijn smetloos heilig beeld onteerd; Den God der liefde ontwijd tot God der wrake; Men heeft met vuige hand hem neergehaald Van zijn verheven troon en hem bezoedeld Met slijk, hem laagheên toegedicht, waarvan 't Koudbloedigst mensch - het tijgerhart zou gruwen.”’ ‘Vijf duizend jaren had die God getoornd, Toen wilde hij verzoend zijn. - En de prijs? Hij bracht zijn eenig kind - zich zelf ten offer! Die zoon was God als hij! - gekweld, gemarteld, Gegeeseld en gekroond werd de eedle Jezus; Geklonken aan den schandpaal, heeft hij de aard Met bloed, onschuldig bloed gedrenkt. - Zoo zoende Een God zich zelven - door zich zelf!’ - Hij zweeg. - ‘“Gelooft gij niet, wat Christus' bruid u leeraart?”’ - - ‘Gelooft gij dan uw God zoo nietig klein?’ - - ‘“Geen twijfel, lieve vriend, is ons geoorloofd; Wie dringt ook door in Gods geheimen raad, Gewis 't moet goed zijn, wat hij deed, al lijkt Het ons bekrompen inzicht vreemd.... soms wreed!”’ - - ‘o Waarom moet, wat goddlijk is, ook vreemd zijn? Moest hij zich niet verklaren, wijl hij wil En eischt, dat wij naar 't bovenaardsche streven?’ - - ‘“'k Had nooit een beeld van hem, dan dicht omneveld.”’ - - ‘Omneveld, ja, omneveld werd de reine, Gehuld in 't kakelbont van aardschen wansmaak: God schiep den mensch, de mensch herschiep zijn God. Doch 'k wil voor 't onbevredigd, bloedend hart Die lompen scheuren van zijn zuivre beeltnis, En smachtend dringen door den aardschen walm, Tot 'k hem aanschouw, zoo rein, zoo groot, zoo heerlijk, Als zich een menschenhart zijn God moet denken. o Volg en steun mij op dien donkren weg. Wij zullen eenmaal vinden. Zalig zal Het morgenrood ons juichend hart doorgloren, Als we, in aanbidding neergezonken, staamlen: God! onze God!’ - Zij stak de hand hem toe, Die van vervoering trilde en sprak: ‘ik volg u.’
[pagina 208]
III. Zur Wahrheit führen rauhe, dunkle Bahnen. Mirza Schaffy. ‘Ik volg u!’................................ Liefde had dit woord gesproken; Doch - liefde niet alleen bestuurt den mensch; Van d'opgang zijner dagen slaat de wereld In 't kneedbaar was van 't reine kinderhart De stramme, groesle bakervingren, duimt het Naar 't oud eerwaard patroon en wringt en perst De ziel in d' engen prentvorm der conventie. In zede en godsdienst zij 't eenvormigheid; 't Begrijpen was 't verleden toebedeeld, Ons voegt het niet zijn wijsheid na te reeknen: Of Rome of Dord! nu kies, gij, sterveling, Hun beiden is het licht geopenbaard, Elkaar verkettrend zijn ze beide onfeilbaar! ‘Ik volg u!’ - Nu ze alleen is met haar moed, Nu komt haar die gelofte ontzettend voor. Stil schijnt de maan in 't eenzaam slaapvertrek, En 't heimlijk licht, waarin ze graag verwijlde, Doet thans haar huivren. Licht en schaduw Verwekken somber dreigende gestalten; Verdachte blikken richten zij op haar. En scholen saam en fluistren van verdoeming... Wie slingert haar den banvloek daar naar 't hoofd? Woest giert de spot, de laster der vervolgers Door 't jamm'ren heen van vriend en bloedverwant. Een afgesneden lid, een doodverklaarde, Vervolgt ze alleen het doornenpad des levens, Tot ze eens het moede hoofd ter ruste neigt En in de groeve.... neen, ook daar geen rust! Verguizing spaart heur dor gebeente niet; Geen kruis verrijst op 't graf der uitgestootne, Die onder duizend kruisen nederzeeg. De voet des grijzen gravers zal met wellust
[pagina 209]
Haar bekkeneel verschoppen, als een ander Haar plaats komt vragen op den doodenakker. Baldadigheid zal 't slingren her- en derwaarts, Tot angst, óf afschuw, óf het blinde toeval 't Een afhoek laat, waar 't bleekt ten jongsten dage. En dan.... ‘o God! was dat bazuingeschal? 't Heelal ontroert, de schoot der aarde siddert: Daar zaâmt zich de oogst der eeuwen - bloem en onkruid! De dooden richten zich in hunne graven op En staren vreemd elkander aan; daar wenden Zich wild en vragend hunne vorschende oogen Op mij.... 'k herken ze.... God, vervloeking ligt Hun nog versteend op 't koude lood der lippen! o Daar, gelijk in 't leven, hulp noch deernis; Hier zonder vaderhuis, dáár zonder hemel.... - Dat is mijn kracht te zwaar, o God, ik kan Den man niet volgen op dien gruwbren weg, Den goeden vriend niet steunen... ach, mijn hart, Gij meent niet, wat gij zegt.... ik heb hem lief, Hem volgen kan ik niet en - hem verlaten....?’ Zij koos niet; beide was een smartlijk sterven; De bloeme moet verkwijnen zonder dauw, En 't vrouwenhart, dat liefde uit dwang verloochent; Zij beide bloeien slechts in 't koestrend zonlicht, En, als haar gloed ze schrompelt en verzengt, Dan ademt nog het bloemenhart geluk, En om den zacht gesloten vrouwenmond Speelt, in den dood nog, de englenlach der liefde. 't Werd haar benauwd in 't heimlijk stil vertrek; Zij stiet het venster open, of de nachtwind Den gloed der slapen mocht verkoelen, 't jagen Van 't wankelmoedig harte kon bedaren. Daar buiten vierde vrede 't sabbatuur; De stilte wiegde op dunne vlinderwieken Onhoorbaar door den heldren sterrennacht; In perelgrijzen toon verhief van verre De silhouettengroep der huizen zich, Hier zilvermat getoetst, daar lucht getint
[pagina 210]
Door licht- en schaduwlijnen, grillig hier En ginds verspreid; 't geheel zóó rustig stil, Als sliepen ze in bij 't luchtspel als sylphiden. In droomerige rust gleed nu de stroom Langs schemerblauwe zoomen zonder leven, En 't slaapziek murmlen klonk zoo roerend wee, Als kweelde een geestenkoor een requiem. Zij aâmde 't nachtlijk koeltje hijgende in En liet de ontsnoerde tressen op zijn adem Langs 't marmer van de schoone slapen trillen. Daar stond ze aan diepe smart ten prooi, als eens De schoone zondaresse uit Magdala! Een stoet van bonte erinneringen trok Haar turend oog voorbij. Haar lief en leed, Haar zoete en bange droomen lichtten op En weken zacht terug en vloeiden uit Tot warmen achtergrond, die hém omgaf, Op wien de volle, rijke stroom van 't schittrend, Geheimvol licht zich uitgoot, waarmee liefde En liefde alleen haar ideaal verheerlijkt, Daar zij 't penseel in zonneverven doopt. Nog stond het hart in twijfel voor de keuze: ‘Waarom zou 'k hem verlaten? hem niet volgen? Wie haat als hij, wat laag, wat onrecht is? Wie eert als hij het schoone, 't ware, 't goede? Van heilige verrukking straalt zijn oog, Dan hij voor de onschuld pleit, het recht verdedigt, Het goede prijst, het schoone hoog verheerlijkt. Wat priester sprak met warmer vuur van God En beeldde reiner, heilger d'Ongeschapen, Dan hij, wanneer hij sleur en vormen geeselt En oogendienst den mom van 't aanschijn rukt? Ben 'k slechter dan, sinds 'k hem bemin en eer? Mijn hart zegt neen; 'k gevoel me een beter mensch. Soms klinkt het vreemd, soms stout wat hij verklaart; Maar toch, 't verstand geeft toe: “zoo moet het zijn.” Vaak is 't niet zoo, als 't mij mijn moeder leerde, En deins ik voor de keuze tusschen beiden,
[pagina 211]
Doch schaamrood moest ik vaker nog ervaren, Dat 'k nooit gedacht had bij het woord der lippen; Als ongedegen, waard'loos erts lei 't goud Der levenswijsheid ord'loos opgetast In 't duister van den geest. Hij heeft mijn oog Geopend, hij mijn hart verwarmd, hij heeft Mijn ziel gevleugeld door zijn geestdrift: Glashelder borrelt uit zijn edel harte Met drift de frissche woordenstroom en sproeit Verkwikking om zich heen in dorre zielen. Zou 'k hem verlaten op d'onzeekren weg, Die goed moet wezen, wijl hij recht is? Niet steunen, als zijn arm mijn steun behoeft? Hem liefde weigren, die hem redden kan, Zoo hem, van elk versmaad, het rijke, warme hart Van levenszatheid ledig werd en koud?.... Neen, God, hem helpe ik! Vloek mij niet, o Kerk, 'k Wil worstlen aan zijn zij en biddend streven, Tot in uw schoot het zoekend schaap zich neervlijt.... En zoo 'k niet kon?.... en als hij moest vergaan....? En als 'k hem sterven zag - een ontrouw kind, Een afgevallen blad des levensbooms, Verloren! eeuwig, eeuwig!.... o mijn God! Mijn God! en zoo 'k hem dan nog niet verstiet?.... Maar 't zal, het kan niet zijn.... 'k zou sterven.... Maar 't zal niet zijn, dát - neen, zou hij niet dulden....! Mijn hart doet pijn; 'k ben moe; wat deert me? 't ligt Zoo zwaar mij op de borst; ik ben gejaagd, Ben angstig, of dees nacht mijn laatste ware. Mij kwellen zorg en vrees, als had ik bergen En zeeën in 't verschiet.... Och, kon ik slapen! De nacht is, wien 't aan moed en krachten faalt, Niet dienstig; 't zwakke schuilt in nest en holen.’ Zij sloeg het venster weder dicht en zocht In 't zachte peluwdons verdooving; maar De slaap, de liefdevolle smartenheeler, Beproefde tevergeefs haar pijnlijke oogleên Met zijn fluweelen vingeren te luiken; In 't kussen woelde 't brandend bonzend hoofd
[pagina 212]
En zocht, maar vruchtloos, naar een koelend plekje; Er blaakte een koortsig vuur in haar gebeente, En de overspannen geest zag hellegloed. Eerst toen het morgenrood de grauwe wicken Der nacht met goud en teeder rose tintte, Verloor de geest slaapdronken 't vaag bewustzijn. Toen ze uit de lichte sluimering ontwaakte, Had nog de zou den middag niet bereikt. Het blijde licht viel door het dun gordijn En hulde een klein portret in rijken vuurglans. Met aandacht sloeg zij de eedle beeltnis gade; Lang bleef haar oog in 't zijne vragend staren; Toen drukte zij 't met geestdrift aan haar lippen, En sprak: ‘het is beslist; 'k wil met u lijden. o God, vergeef 't uw kind, indien de weg, Dien zij verkoos, niet ware, dien gij wilt; Alleen gevoel gaaft gij der vrouw tot richtsnoer, Beminnen is haar roeping, haar bestaan, En zij, die veel beminnen, moeten lijden. Maar 'k bid u niet, verdelg ze, die mij haten, Verlos me van wie mij belagen, God! Ik ben bereid kastijding te ondergaan, En 't offer weiger 'k niet, al moest het wreed, Mijn God, al moest het bloedig zijn, als 't heerlijkst, Wat liefde u eenmaal bracht op Golgotha. De wil is goed; wat ik u smeek, is kracht, Wat ik u vraag, is moed en lijdzaamheid. Gij zult niet vloeken, gij niet toornen, neen, Gij hebt de waarheid lief en zult mijn hart Den weg doen kennen, dien 'k bewandlen moet....’ Hij vond haar, nog verbleekt en afgemat; Zij wilde kalmte veinzen, maar ontdekte Door weeke aanhanklijkheid en teer gekoos, Dat in haar borst een diepe wonde bloedde. Dan werd zij eensklaps dartelziek en geestig, Maar de overmaat van drukte en vroolijkheid Verried te meer, dat zij hem veel verheelde. Och, de uchtendstraal moog' sparklen op de bloem,
[pagina 213]
De roos zich wiegen op den luwen wind, 't Gekrookt en mat satijn verraadt de kneuzing, De striemen van den stormwind in den nacht. ‘Lief kind, 'k vermoed, u valt het offer zwaar,’ Dus sprak hij, ‘Wees oprecht nu; is 't niet zoo?’ - - ‘Ik noem 't geen offer wat ons weinig kost; Naar 't zwaarder weegt, verhoogt het onze waarde.... Ja.... 't viel me zwaar, maar 't valt me dat niet meer, Nu 'k inzie, wien en waarom ik het bracht.’ - - Doch hij: ‘misleid u niet! Ik heb den nacht Doorwaakt in angst en kommer over u. Het deert me, dat ge om mij uit liefde deedt, Hetgeen ge alleen uit overtuiging doen moogt. Uw harte zei: ik volg; maar uw geweten.... Het klaagde n aan en noemde uw opzet zondig. Ik, wreede, die 't ervoer, wat helsche strijd, Wat martling twijfel is, ik heb den vrede Uws harten dwaas verstoord. Ik had geen recht Uw warm en kinderlijk geloof te schokken, Nu in uw eigen borst geen argwaan rees; Een moeder heeft te lente in 't kinderharte Het zaadjen uitgestrooid dier hemelroze, En ik! - verwaatne, die in 't heiligdom De blijde bloeme, droomend van geluk, Geknakt heb met de koelheid van een knaap! Wat biede ik u voor 't thans geschokt geloof? 't Was u de bron, die zoet verkwikt bij dorst En moeheid op den barren weg door 't leven; Het stortte een balsem in uw zielewonden; 't Omvlocht uw pelgrimsstaf met 't eeuwig groen Der hoop en strooide u bloemen op uw pad; Het zweefde u voor op zijn azuren vleuglen, En wees, zoodra uw voet in 't spoor vertraagde, U heen naar d'eindpaal van den langen weg, Waar kronen blinken op verheven zetels. Wat zal 'k u geven voor dat alles? Wee mij! Ik kan geen hemel wijzen in 't verschiet, Ik, die bij d'eenen stap niet weet, waar ik Den andren zetten moet; en - voor dat alles,
[pagina 214]
Wat uw geloof u schonk, heb 'k in den kouden En donkren nacht des twijfels niets - dan liefde.... Ach mij! kon 'k nog gelooven als een kind! Wie zegt mij, of ik d'uchtend zal zien gloren, Hoezeer mijn hart dien zegen mij belooft? Wee ons, zoo halverweg aan één de moed Ontzonk, de kracht ontbrak tot voorwaarts schrijden; Als we in de duisternis versaagden! Vruchtloos Zou daar vertwijfling de oogen wenden voor- En rugwaarts; en.... als koude ons hart beving....! - Neen 'k mag niet meer terug.... het is te laat Voor mij, die van 't verboden ooft gesmaakt heb; Maar gij? - Kind, hoor de stem van uw geweten, En volg niet overmoedig roekeloos Uit liefde, waar misschien geen liefde bloeit.’ - - ‘“Mijn vriend, waartoe zoo wreed mijn kracht beproefd, Me een lot gemaald met schaduwen des grafs!”’ - - ‘Zie, hoor mij aan: gij weet, dat 'k u bemin. Om u zou 'k naar het bovenmenschlijk pogen; Ik, man, ik moet den harden kamp volstrijden; Gij, zwakke, kind, terug! misleid u niet, En blijf, daar gij me als gâ niet volgen kunt, Uw armen vriend als zielsvriendin gedachtig; Vaarwel! O 't kost me veel, dat woord, maar 't moet.’ - - ‘Mijn vriend, heb ik dan niet als gij geproefd, “Den mond gezet aan de ons verboden vrucht, En 't sap geroemd, in 't gloeiend waas verholen; Heb 'k niet begeerig na den eersten beet Mijn oogen opgeslagen naar de tweede, Die in de schaduw lustverlokkend lonkte; Ook mij is vrede strijd, mij rust verderf. Verwinnen wil ik of vergaan! Mijn vriend, Voor eeuwig de uwe! wijs mij 't spoor! Ik volg u!”’ -
[pagina 215]
IV. Es gehn im Gewimmel der Menschen Von Mund zu Mund die lauten Richtersprüche der Welt, Vor deren Stuhl, o Kind, Verdammt oft wird ein heilig Opfer, Indess begnadet hiuweggeht schleichende Nichtswürdigkeit.... Hamerling. Een jaar van strijd, van zielemarteling Is heengegaan. Geijverd had de wereld Heur hart te onthechten aan den twijfelaar, Met zachtheid eerst en toen met ruwen drang; Maar drang noch zachtheid hadden 't overmeesterd; Bedreiging, vrees- en angstaanjaging, doods- En helverschrikking - was om niet verspild. Die, zonder zonden, wierpen d' eersten steen Van bittren spot, en slingerden met wellust Hun slijk van hoon en laster naar het hoofd; De vredestichters liepen 't oordeel Gods Vooruit, en namen over 't hart den Rechter De rechtspraak driest en schaamtloos uiterhand, Verdoemden in Zijn naam en sloegen tierend Den schandpaal op. En naastenliefde striemde Ten bloede de offers met verguizingsgeesel.... Bloedgierig Salem, 't is uw moordkreet, ‘kruis hem!’ De menigt' voert uw eerbiedwaarden naam, Maar heeft uw geest niet, eedle Nazarener. Ontgoocheld gingen achttien eeuwen heen, En traden weenend aan den schoot des Vaders, En in het boek der menschheid schreef de veder, Die van ontroering beefde, 't wrakend vonnis: ‘Der Christnen Sanhedrin is als der Joden.’ En door de heemlen trilt nog steeds dat woord, Dat uit de ziel geprangde woord des Christus: ‘Het is genoeg!’Ga naar voetnoot1) Hoe viel de weg haar bang, Die telkens huivrend aarzelde op haar schreden! Zag hij somtijds een scheemring van den morgen
[pagina 216]
Zich kampend breken door de duisternis, Voor 't hart in 't heimlijk leed een sprank van troost, Ach zij, die op de vleuglen van 't gevoel Slechts volgen kon, door 't killer wordend donker, Die telkens de oogen bang terugsloeg langs Den rafelenden draad van haar geloof, Zij zag dien heilgloed niet, en vreesde, als haar Een huivring door de moede leden gleed, Dat eens van kou haar vleugel zou verstijven. Haar kalmte was geveinsd, die slechts met moeite De zenuwtrilling in bedwang hield; wreed, Een mensch te zwaar de wilskracht, die de spieren Tot een verdacht blijmoedig lachje dwong. Nu zag zij 't klaar: zij bracht hem niet naar Rome, En liefde bleek het doornenpad een kruisweg. Het licht, waar hij van sprak, zij meende 't eens Door de ijskristallen van haar dogma's heen In 't binnenste op te vangen; maar het viel Gebroken in het arme vrouwenhart, Een tooverspel van kleuren, - rijk maar koud. De cholera! Voor duizend duizenden Een doodsbericht. Zie, de Engel der verschrikking Toog heen naar alle steden van Europa, Ontzetting ging zijn zwarte wieken voor, Verslagenheid ontving hem bij zijn intocht, En rouw en jammer kreten bij zijn uitvaart; De sombre lijkkoets dwaalde door de straten En voerde uit iedre woning offers weg; De rijken vloden mijlen ver, en de arme Verbeidde, ineengekromd, zijn tijgergreep; Luidruchtigheid en vreugde zaten stom; De mannen deden dof en zwijgend d'arbeid; De moeders dachten aan de doodenlijst En blikten monstrende op haar spelend kroost, En de angst, die haar deed siddren om den zwaksten, Gaf haar de kracht te lachen met haar vrees. Zwaarmoedigheid hing drukkend op de straten;
[pagina 217]
Niet zonnig scheen de zon, maar droog en glansloos; De huizen zagen stroef en peinzend, lustloos Weerklonk de moker in de smidse; mat En dof de tand der zaag, en 't stoomwerktuig Had in zijn thans gedempten, loomen toon Iets van den grafgalm van 't memento mori. Verschillend hadden beì de ramp verbeid, Hij vol berusting, zij vol zielenangst. De duizend spoken harer kerkleer rezen En dreigden onherroeplijk met vergelding. En al zijn liefde en al zijn troost bezwoeren De martlende onrust niet in 't bange harte. Zij dorst niet opzien naar den strakken hemel, De priester had dien lang voor haar gesloten; Zij dorst niet bidden, - och, 't gebed uit nood Hoe zou het God behagen? Bonzend sloeg Het hart in d'engen boezem, gonzend suisde Door 't kloppend hoofd de maalstroom der gedachten, De wrakken van geloof en liefde en hoop Meeslingrende in zijn warling, overstelpt Door 't brakke zilt van spijt en naberouw. 't Werd avond. Stil en eenzaam is de stad. Hoor, in de verte hort de zwarte lijkkoets, Onregelmatig stootende op de keien. Wien zal het gelden?.... Nader schokt het wiel.... Een buurvrouw vliegt haar woning uit en schiet Een snellen, schuwen blik de straat in, waar 't Besmet gevaarte schokkend aan komt rollen, En grijpt een kind, een blonden engel, op En sluipt, als zat de dood haar op de hielen, Haar woning in. De grendel schuift. 't Gordijn Valt neer. Een werkman komt vol haast voorbij En trekt met hartstocht aan zijn gouwenaar. En hult zijn hoofd en - angst in blauwen damp. Daar klopt een bode aan 't pas gesloten huisje En draait en wringt de kruk en schouwt de vensters, En wringt nog eens, terwijl zijn oog berekent
[pagina 218]
Hoe ver zijn ijver gaan mag. Stomlen hoort hij, Maar als 't gordijn gelicht wordt, is hij heen. 't Geschok houdt op; 't is.... naast haar woning! God, Zoo dicht nabij de ziekte? - Hoe thans alles Zoo helder klinkt, veel duidlijker dan anders! Geween van kindren, 't jamm'ren eener vrouw Dringt tusschen 't op- en dichtgaan uit de deur.... Daar zijn ze al met het lijk. 't Gaat alles snel; De kisten zijn in voorraad, op uw lengte Werd reeds gerekend op het kerkhof. Dof Gestommel, voetgeschuif, een logge bons.... Voort schokt de wagen weer en voert een vader Naar 't opgehoopt, naar 't overzadigd kerkhof. Nog volgt haar oor 't wegstervend wielgedreun, Als daar een vreemde tikt aan 't venster. Koud, Als sloeg de dood zijn armen om haar heen, Doorliep de schrik haar bibberende leden. 't Was een vriendin - geweest, sinds lang niet meer..... Misschien verzoend; gevaar kan bergen slechten - ‘Uw moeder is niet wel; zoudt gij niet komen? Gij weet, 't zijn bange tijden, en, gedoog Dat ik 't u zeg uit vroegre vriendschap, 't past u; Het leven hebt ge haar vergald, dus schenk Haar nu voor 't minst een rustig sterfuur’.... Daarmee verdween de vriendschap van het venster, En als een doode stond de zwaar beproefde. Ja komen zal zij. Dweepzucht had wel tusschen Het moederhart en 't hare een ijsdam opgeworpen, En ijvervol de spleten dichtgeplempt, Waar de eeuwige, onuitbluschbre moederliefde Dat ijs door haren gloed deed smelten; maar De banden, die hen saamverbonden, die Toch niet te breken waren, trokken sterker En smartevoller, naar men meer hen scheidde. o Wat die keus gekost had tusschen hem En haar aan 't arme kinderhart! De vrouw, Ook die het meest bemind is, weent de oprechtste,
[pagina 219]
De zoetste tranen aan het moederhart. En zij had brandend heete tranen, maar geen hart Waaraan zij uit kon weenen; zij had zuchten, Maar opgekropt in de overstelpte borst; Zij angsten, die haar jaagden, vragen, die Haar presten, nooden, die haar drukten, Zij duizend bange zorgen - zij - als hij, Maar alles opgehoopt in d'engen boezem Als lava, ziedend borlend naar een uitweg; Zij kon den goeden man den centnaarslast, Met wat haar drukte, nutloos niet verzwaren. Zij was de doodsche straten doorgewankeld En stond voor 't ouderhuis besluitloos stil. De hand gleed, zich bezinnend, van den deurknop. Zij draalde een enkel - vreeslijk oogenblik, Toen dwong zij 't hart tot vastberadenheid Tot op den drempel van het stervertrek; Daar sloeg de vrees haar voet weer met verlamming. Het waslicht wierp een flauwen schijn op 't veeg Gelaat der vrouw, en breede schaduwen Bewogen zich onrustig als de kaarsvlam Op wand en vloer. Een drietal vrouwen zat Er biddend neergeknield in 't klein vertrek, En naast het sterfbed stond de grijze priester, Die 't brekend hart de laatste teerspijs bracht, Genade bad voor de opgeroepen ziel. De kranke hield de albasten vingren samen, En op haar boezem rustte een heiligdom, De beeltnis van haar kind.... 't had daar gerust Sinds de ure, dat ze uit dwazen wrevel scheidden. De dienstboôn hielden aâmloos op met bidden En zagen, meer met deernis dan met afschrik, Naar ‘de eenige’ op, en fluisterden elkander: ‘Ach God! hoe zij vervallen is, ons kind.’ Zij stond van ver nog, roerloos en verbleekt; Wat haar omgaf, ontwaarde ze in een droom, Een groep gelijk, die drijft in d'uchtendnevel; Alleen de moeder zag haar gansche ziel.
[pagina 220]
Zij dorst niet naadren tot de stervenssponde; Die glazige oogen, star, ontzettend star Op haar gericht, ze wist niet of ze wee Of zegen spelden. Rillend knielde ze ook In 't midden van 't vertrek en lispte: ‘moeder.’ Daar gaarde 't veege lijf zijn laatste krachten, De handen zochten bevende in de lucht, En 't hoofd rees langzaam uit het klamme kussen: - ‘Mijn kind, mijn kind! Gezegend zij dit uur - Nu kan ik gaan - in vrede, - dank - o God!’ - En aan het hart der moeder zonk de dochter. - ‘Waarom, mijn kind, - zoolang - zoolang - verhard?’ - - ‘Neen, lieve moeder, neen, zeg niet verhard; 'k Heb uren, uren om dit huis gewaard, Geluisterd aan dit venster naar uw stem; En als uw schaduw viel op 't dicht gordijn, En 'k, steelswijs, met mijn koortsig heete lippen U kussen mocht door 't kille vensterglas, Dan was uw kind gelukkig. 'k Zoog uw adem in Door 't sleutelgat en hijgde mijne ziel U toe, opdat gij 't voelen mocht, hoe krank Zij was, hoeveel zij leed, omdat ze u liefhad. En als ik eindlijk schuchter mij terugtrok Als was het kwaad, ach God, wat ik daar deed, Dan stond ik in de duisternis van verre Uw woning aan te zien, tot gij verdweent, En met mijn lot verzoend zocht ik mijn leger, Maar sliep niet in, om lang aan u te denken.’ - De dorre hand streek trillend over 't haar Der zondaresse, rustende aan de borst Der stervende: ‘'k ben hard geweest, mijn kind; Vergeef het mij - en maak mij 't sterven - licht.’ - - ‘O, niet aldus, een eeuw van jammeren Verduur ik voor dit zalig oogenblik; Aan mij is 't schuldbekennen, u 't vergeven; Spreek, moederlief, wat wenscht ge van uw kind?’ - - ‘Ik word zoo moe; kind - heb me lief - en God...’ - De kranke zonk weer afgemat in 't kussen. En de oogen staarden smeekende in den hemel.
[pagina 221]
- ‘Neen, moeder, twijfel niet aan mij; bij God! 'k Heb nooit uit zucht getwijfeld; ik geloof. Geen vezel aan mijn hart, die u niet liefheeft, Die u niet eert, die niet uw lessen zegent.’ - Den vrouwen schoten de oogen vol van tranen, De priester sloot geroerd 't gebedenboek. Hij lei zijn hand op 't voorhoofd van de kranke, En sprak: ‘haar uren zijn geteld: de vierschaar Is boven reeds gespannen voor die ziel En opgeslagen ligt het boek haars levens; Maar de engel der gerechtigheid toeft weenend Bij de onbeschreven, laatste bladzij. Draal niet; Hij wacht uw antwoord, kind, dat haar verlicht, Of haar van angst doet siddren voor den Rechter. 'k Breng haar de laatste teerspijs naar den hemel, Zij wacht haar God; bevrijd haar van dien last En aarzel niet, een offer haar te brengen: Ik eisch in haren naam, dat gij niet twijfelt En al wie twijflen, afzweert....’ - - ‘Zwijg! genoeg! 'k Wil niet meer denken, zoo 't haar rust verleent, Maar zweren.... moeder....! Help! ontferm u, God! Zij sterft! o moeder, moeder....! talm niet priester, Heb deernis met haar arme ziel....! Terug!’.... Daar vloog zij als verbijsterd naar de Hostie En droeg ze, bleek en siddrende, in haar vingren En legde ze in den halfgesloten mond.... Maar 's Heeren lichaam rustte op - doode lippen. - ‘Te laat! o God, het is te laat, te laat!’ - Daar was 't, als zeeg een vuurstroom haar door 't brein; Zij wrong de handen boven 't hoofd te zamen, Zag met waanzinnig oog den priester aan, Zij rilde.... en 't hart brak met een rauwen kreet. En boven, voor de vierschaar van haar God, Stond naast de moeder 't biddend kind.... o Zeg, Dat gij gelooft, dat zwaar die liefde woog
[pagina 222]
In 't oordeel Gods; o, mooglijk blijkt, wat gij Als roest verwierpt, dáár rein, gedegen goud, En flonkren in de weegschaal als robijnen De duizend drupplen bloeds haars wreeden twijfels. V. ‘Eli! Eli! lama sabacthani!’ Kruiswoord. ‘Het lijden voert den mensch terug tot God....’ ‘Tot God terug,’ dat is: ‘terug tot de onzen.’ Het is der vromen waan, wanneer een twijflaar In raadloosheid en angst de knieën buigt. Niet steeds, o mensch, is twijfel godverzaking En smart en tegenweer ontwrichten niet Altijd: Columbus richt den blik naar 't Westen En wijst den muiter de onbekende wereld, En tusschen 't knarsen van de pijnbankschroeven Klinkt Galileï's credo: ‘pur si muove.’ Der zwakken harteklop is wankelmoed, Doch sterke geesten loutren in de proef En stalen in het vuur des zielestrijds, En wat gemoedlijkheid bekeering noemt Is vaak niet anders, kind, dan hartloosheid. Zij had het moede hoofd ter rust gelegd, En 't raadsel, dat de menschheid in beroering, De wereld heeft in vuur gezet - sinds ceuwen, 't Was opgelost voor haar. Hoe bloedend was De wonde, zijne ziel door 't lot geslagen! Zij deed hem duizlen, stilstaan, tastend wanklen, Maar, zoo het bleek, om nieuwe kracht te garen. Soms, als hij aan haar dacht, die onder 't wee Bezweek, de oprechte bloedgetuige Gods, Wier leven was een heerlijke offerande; Als hij den smaad vernam van 't liefdloos volk, Dat in háár dood de wraak des Hemels loofde,
[pagina 223]
Maar duizend anderen, die vielen, heette: ‘Uit liefde gekastijd,’ dan dacht zijn hart Met bitterheid aan God en Godsbestiering; Maar 't was die bitterheid, die 't eerlijk harte Behoedde voor 't versteenen; liefde en haat Gaan met geopend oog door 't leven, slechts De lauwheid gaat eenzelvig 't eenzaam pad. Deed wrevel soms in de ordning der natuur Hem niets dan willekeur en wreedheid zien, Als waar 't heelal een reuzig rad, welks wentling Gehoorzaamt aan een oerkracht, die het drijft, En dat in d'onbesuisden ommezwaai Het menschlijk wezen opvangt, hort en botst, Ten bloede knelt en kneust, en 't, dolgeduizeld, Wegslingert van zijn velling in het niet? Eens vroeg zijn brandend barte: ‘wat is God?’ Thans lispte 't angstig soms: ‘bestaat hij?’ En zielsbenauwend nokte naar de keel De doodssnik van 't geloof hem reeds: ‘Hij is niet.’ Maar in 't ontkennen lei voor 't hart geen vrede; 't Gemoed wou zekerheid en 't kreeg in ruil Voor 't vaag gevoel een diepgevoelde vaagheid. ‘O!’ sprak hij, ‘dat in 't scheppingsrijk geen stem, Geen enkle stem mij antwoord geven kan Op 't groote vraagstuk van het doel dier schepping! Is 't al om de aarde en om den mensch geschapen? Ik kom en ik ga heen, en niemand, die Mij zeggen kan, waarom ik kwam, waarheen Ik ga, hoe ook mijn ander ik bezweert Dat hij het weet, maar 't niet bewijzen kan. En andren roepen: “doelloos zijn we hier En doelloos gaan wij heen, - er is geen God.” - Maar ook - 't bewijs! zij hebben 't niet geleverd.’ Wien zal hij 't vragen? - de onbezielde stof, Die stom hem aanstaart en tot niet verteert?.... Den mensch, den koning in 't heelal? helaas, Ook dien heeft hij 't gevraagd in zijn vertwijfling: Diep onder de aard, in d' eeuwgen nacht der mijnen
[pagina 224]
Vroeg hij 't een wezen, mensch in vorm en naam, Welks waarde naar zijn kracht werd afgewogen. Maar de eelt'ge vingren wroetten voort naar goud, Het levensbrood der weelde, die hoog boven Zijn donker graf op schittrend marmer trad, Waarin 't brokaat van 't kleed zijn kleurenrijkdom, En krook en breuk hun spel van lijn en licht In wonderstillen waastoon rijk weerkaatsten, Maar ook het mat ivoor van 't englenkopje, Dat droomrig boog, op nieuwe lusten zinnend. Hij vroeg 't de weeuw, die op de spinde staarde, Waarin geen brood meer was voor zeven weezen; En wat hij vroeg, begreep deze arme niet, Maar angstig zag zij om naar 't schamel bedje, En vreesde voor 't ontwaken van een knaapje, Dat lang geschreid had om een bete broods, Maar snikkend insliep en zijn brood vergat. Hij vroeg 't de bleeke deerne, die haar eer En lichaam veilde uit nood voor luttel goud; En 't antwoord was een breede, wulpsche lach; Hij vroeg 't den neger, die zijn zwarte leden Tezaamtrok onder 't vlijmend striemen van De zweep zijns blanken broeders, die zich mensch, Zich Christen heet en d' ongedoopte een koopwaar. De wereld scheen hem toe vol diepe wonden, Melaatschheid dekkend met een vorstenkleed; Hij zag gebrek gehuld in zonneglans, En zelfzucht uit de raat den honig zuigen, Door 't nijvre volk vergaard in 't middaguur Met hongrig oog en dorgeschroeide lippen. Zij, die geroepen zijn tot vredestichters, Zij zaaiden haat en tweedracht in den tempel En hulden d' eigenbaat voor 't argloos volk In 't reine goud der tale Kanaäns. Hij toog voorbij met afschuw in de ziel; Doch waar hij ging, was onrust en verwarring, En waar hij vraagde, twijfel en verschil. Met vinnigheid bekampten groote geesten Elkaar: zelfs Paulus dacht niet als Bar Jonas....
[pagina 225]
Wien zou hij vragen naar 't bestaan van God? 't Bewogen leven van de hoofdgestalten, De duizend' coryfeeën der historie, Gemartelde en gelauwerde, cedle en lage, Het bleef hem 't antwoord schuldig op die vraag; En die 't hem gaf, de beste van ons allen, Hij riep vertwijflend: ‘lama sabacthani.’ - Daar rijst er een en zegt: ‘er staat geschreven’.... En 't wordt een waarheid des geloofs, dat de aard Voor vijftig eeuwen werd door 't scheppend woord....? En de aarden lagen, haar historiebladen, Zij fluistren geheimzinnig van miljarden;.... En in den leisteen grift de wetenschap: ‘Vóór myriaden waart ge een vloeibre vuurzee;’.... En zonnestelsels drijven door 't onmeetbre In nevellicht, dat twee miljoenen jaren Voorbij vloog op zijn eersten tocht naar de aard.... Zoo hangt mijn zaligheid aan 't al of niet Gelooven: - de aarde staat, de zonne wentelt?... Daar schatert uit den voortijd van drie eeuwen De spotlach van Copernicus door 't ruim; En Kepler zet in 't hart der zon zijn passer En trekt opnieuw de ellipsen der planeten; En Herschel laat nog eens het peillood neer In 't grondelooze diep der blauwe sferen; En Galileï grijpt het reuzig glas, Bespiedt opnieuw den loop der hemelbollen, Hermeet hun afstand met een zonnestraal; Maar Newton, die de onwrikbre grondwet schreef Van 't wijd heelal, blikt neer met duister oog En fronst het hooge voorhoofd om hun twijfel. - ‘Waarom zoo duister, o mijn God, waarom De zin zoo duister van uw woord, als 't ons Ten leiddraad strekken moet ter zaligheid....! Gij, die het licht bemint, gij spreekt in raadslen; Gij, die de klaarheid heet, zoo onbegrijplijk; Gij, die de goedheid zijt, een god der wrake; Gij, de alvoorzienigheid, gevoelt berouw;
[pagina 226]
Gij, de eeuwge waarheid, leert uw knecht bedrog; Gij, die rechtvaardig zijt, verhaalt op de onschuld De onbuigzaamheid des wreeden Pharaö's...? Uw liefde, o God, mijn hart begrijpt ze niet! Ontferm u, laat uw kind niet langer twijflen En openbaar u zijn behoeftig harte; Gij, heb erbarmen met zijn zielenood En zeg hem: “kind, hier ben ik, zoek niet langer.”’- Zoo sleet hij menig eindeloozen nacht, In vruchteloos gepeins den geest vermoeiend; Zoo zat hij weer en schouwde naar den hemel, Waarlangs in wilde vaart de wolken dreven. Lang zag hij ze aan; die onrust, die gejaagdheid, Dat mat, onzeker licht in 't woelend duister, Die blauwe vlekjes, worstlende in het grauw, Die sterretjes van éen seconde, zwijmend In 't nevellicht der breede wolkenzoomen, 't Leek hem een drama, door het zielloos stof, Een brokstuk van zijn eigen woelig leven, Zoo kwam 't hem voor, in 't luchtruim opgevoerd. Lang zag hij ze aan, die wildbewogen wolken, En zijne ziele vroeg vol weemoed hun: ‘Wat jaagt u voort, onstuimige gevaarten, Wat spoedt ge in onrust u langs 't blauw des hemels, Staag wisselend van aanschijn, nu verlicht, Dan donker, zwart als 't lijdend menschenhart? Smacht ge ook als wij misschien, gij, kinderen Des lichts, naar wie u 't aanschijn gaf, en zoekt ge In klimmende onrust naar het eeuwig doel Van uw bestaan? - Geduld, de nacht drijft heen, En morgen zult gij 't kennen, als úw schepper De boorden van uw kleed omzoomt met vuurglans; En als gij haar aanschouwt vol teederheid, Dan zult gij glanzen van geluk en weelde, En blijdschap zal er tintlen in uw tranen, Die ge in den nacht op 't eenzaam pad geweend hebt. Een nacht, niet langer tobt gij om uw God. Maar, armen wij, wij zochten sedert eeuwen,
[pagina 227]
Doch dien wij 's morgens beidden - ónze zon! Hij rees na d'eeuwennacht niet voor onze oogen.’ En moedloos zonk hem 't hoofd weer op de borst. Straks, toen de storm, de wilde lokken zwierend, Zijn armen worstlend om den wondreus sloeg, Maar, nu en dan slechts, de ijzerharde vuist Den popel stiet op de ingetrokken borst, Toen had zijn oog met lust den strijd gevolgd; De stoere kracht en de onverstoorbre rust Des eersten had zijn zwakke kracht gestaald, Het angstig wijken van den andre hem gehinderd. Neen, niet de popel, die de broze takken Als siddrende armen ophief naar den hemel, Maar de eik, die rustig zijn gebalde vuist Den stormwind sloeg in 't vaalgrauw aangezicht, Hij zou zijn toonbeeld zijn in 's levens stormen. En nu? - 't is of hem 't hart van hooploosheid Verdoofd ligt in de borst. Hij voelt de loome, De logge dofheid van den zeeman, die Sinds dagen aan een ra om 't leven dobbert, Maar, nergens land en nergens hulp ontwarend, In 't eind beraadt, of hij dien doodsstrijd rekken, Of zich zal laten zinken vóór den nacht. Hij dacht aan haar, die streed aan zijne zijde, Wier liefde nog het hoofd omhoog deed houden, Toen lang de kracht, die hoop geeft, uitgeput, De moed gedoofd was, dien verwachting schenkt; Hij dacht aan haar. En 't was hem of een lange, Een diepe zucht in zijn nabijheid ruischte. Hij wendde 't hoofd, maar lachte om eigen eenvoud. ‘Neen,’ dacht hij, ‘neen, ook niet de trouwe zielen, Van wie ons dierbaar waren, keeren weder Aan de eens gesloten poort des doods, om troost, Om moed, om kracht te brengen, wie zij liefden. De moeder steunt haar wanklend kind niet meer, De man blijft stom, hoe weeuw en weezen krijten, En vrouweliefde spreekt niet, als de gade In bangen zielsangst roept om zekerheid;
[pagina 228]
Aan de aard behoort ook 't reinst gevoel - de liefde; Wat van de dooden tot ons spreckt, is slechts Hun leven.... De aarde ontving haar stof terug, En hare ziel.... zij leeft?.... o, waar?.... waar is zij?.... Dwaalt ze om in de eindloosheid gelijk een zucht Of zweeft ze omhoog, dáár, boven gindsche wolken, De vleuglen wuivende in het licht der godheid?.... Of krimpt ze ineen, waar Dantes zerken gloeien, En poogt haar stem vergeefs, vergeefs tot mij Waarschuwend door te dringen uit dien kerker, Tot mij, wien ze in haar liefde wanklend volgde, Maar dien zij voor moest gaan in 't algericht, Om rekenschap te geven van ons twijflen?.... o Zóó 't eens waar was, 't geen de kindren leeren Doch 't rijp verstand maar niet bevroeden kan En óók niet kon en nimmer zal weerleggen,.... o Martlende ijver dan en wreede liefde! Want ook als zij verdoemd waar', zou zij minnen, Al hadde ik schuld aan haar rampzaligheid; Dat zegt mijn hart, en 't schrijnt van wrange wroeging En berst bij die gedachte om zulk een liefde. Mijn God, mijn God, hoe hebt ge mij verlaten! Kon ik gelooven, dat gij niet bestondt, Ik waar gelukkig.... ach, misschien ook niet; Bij 't denkbeeld ijst mijn ziel van doodsangst; Doch, wijl 'k in u geloof, duld, Vader, niet, Dat niet-gelooven 't zoekend kinderhart Benijdenswaardig toeschijn' bij gelooven; o Zeg me, zag me, Vader, wat ik doen moet; Ik kan de onzekerheid niet langer dragen; Wat wilt gij, dat uw kind gelooven zal? Is 't bijbelboek úw woord? geschreven door Uw hand? of wijzen door u meegedeeld Van aangezicht tot aangezicht?.... Ik wil 't Belijden, schenk mijn moede ziele rust....’ Toen stond hij eensklaps huivrende op, en schreed, Een onweer in de ziel, door 't leege huis.
[pagina 229]
Spookachtig was die wandling in dat uur, En huivringwekkend aan te zien die mensch Met nederhangend hoofd en wankle schreden, Die in den schemer heendreef als een schaduw, Tot deze ook één werd met de duisternis En niets van 't stoflijk wezen overliet, Dan 't droomerig geluid des loomen voetstaps. Het dof gedreun weerklonk welsprekend als een Gesmoorde noodkreet in de ledigheid, Nu uren ver verwijderd, dan nabij, Gejaagd door angst of van ontzetting aarzlend, Een lange, lange poos gestaakt, tot eensklaps De donkre vlek weer opdreef uit de diepte, De menschenvorm zich afscheidde uit de scheemring, En 't duister wezen weergaf aan het licht. o Wat er omging in dat menschenhart, Hoe wreed die ziel in de eedle worstling leed, Gij weet het, gij alleen, die eenmaal ook Dien bangen strijd gestreden, bloed en water Gezweet hebt in Gethsemane, o Jezus!.... En ook de zijnen poogden niet te waken; En die hem dierbaar waren, vloden heen; En dien hij uitverkoor tot vriend, verried hem; En die hem trouw zwoer, heeft hem laf verloochend; En die hij had gezegend, en voor wie Hij zorgvol berg en dal had afgereisd, Die spuwden hem in 't aangezicht en klonken Zijn handen en zijn voeten aan den schandpaal.... Verdwaasd en blind geslacht! aan 't kruishout was Hij bovenmenschlijk groot; zijn ‘'t is volbracht’ Was 't diepvernedrend vonnis over u, Het was zijn doodssnik en - zijn zegekreet. Er gingen velen langs dat steile pad, Sinds Juda's glorie kroonde Golgotha. De menigt' heeft den twijfel nooit gevoeld; Haar trok geen heimwee hooger dan het dal; En velen bleven halverwege staan, Of dwaalden af en stortten duizlend neder;
[pagina 230]
Slechts de uitverkoren weinigen bereikten Den top, waarheen oprechte twijfel voert, Zij zagen na den nacht - het morgenrood. VI. Abba Vader! De stormwind had den forschen eik gebogen, Den pelgrim, zoekend naar den waren God, Geblakerd door den fellen zonnegloed Van onverhoorde liefde, maar nog steeds Naar 't hooge dorstend, scheen de kracht gebroken. Als een ontzielde zeeg hij in zijn zetel. Lang had hij daar gezeten, toen hij 't hoofd Ophief en vreemd ter zijde blikte, als een, Die staart en toch niet ziet, met droomrig oog; En 't leek of daar een stond, die hem gewekt had. Dan boog hij zich tot opstaan, maar bezon zich, En tuurde voor zich heen, in diep beraad. En toen hij eindlijk, half besluitloos, opstond, Als aan een onweerstaanbre macht gehoorzaam, Waarvoor hij slechts met wrevel boog, dan sloeg hij Een mantel om de moegetorste schouders Om dof gelaten 't hoog bevel te volgen. De onvaste voet des wandlaars kriste krijslend Door 't kiezel van het tuinpad; in den nacht Weerklonk van ver zijn stap nog door de straten, Tot in de stadspoort, waar 't gedompt geluid Zich weldra in het wijde veld verloor. Aan 't kerkhof hield hij stil. Daar blonk In 't licht der maan het wit geverfde kruis, Waaraan een Christus hing, 't gekroonde hoofd Gebogen naar de graven om zijn voet, Waar de eeuwigheid in stillen vrede sluimert. Vol heilgen eerbied schreed hij langs die beeltnis Naar 't graf heen, waar zijn trouwe liefde rustte. Hij knielde neer en leunde 't moede hoofd Aan 't klein, eenvoudig kruisjen op haar graf.
[pagina 231]
't Was weer een plechtig stille lentenacht, Als toen zijn strijd begon in 't Kloosterhof; Geen grasscheut trilde op aarde, en aan den hemel Was hier en ginds een wolkje blijven wijlen, Als kindren achterblijvende op het pad, Verwonderd blikkende in de zilvren schijf. Alleen de klaterpopels lispten heimlijk, En langs het treurloof biggelden safferen. Verkwikkend streek de koelte van den nacht Den bleeken zwerver langs het gloeiend voorhoofd, En in zijn borst verflauwde 't schroeiend vuur Der onrust, door den frisschen ademtocht. - Waarom hij herwaarts toog in 't nachtlijk uur? Dreef liefde of wroeging hem of raadloosheid? Kwam hij tot bidden hier, of voelde hij Zijn lichaam veeg en wilde hij hier sterven, Hij, die van de aarde heul noch troost verbeidde In 't uur, wanneer de ziel in spanning staart Op 't donker scherm, dat hangt voor de eeuwigheid? Hij hield de handen saam, als bad hij; de oogen Van 't waken glansloos, waren zacht geloken, En 't maanlicht spreidde op 't marmer van 't gelaat Een onbeschrijflijk diep droefgeestig halflicht, Waarin de scherpe en stroeve lijnen smolten: Een Christuskop, aangrijpend schoon van uitdruk, Een roerend smeekgebed van stille lijnen. Daar sloeg op eens de heldre nachtegaal, En 't klonk hem zalig door de ziel; want niet De vogel was 't hem, die daar zong, maar zij, Die eens hem vreugde schonk in 't leven; 't was De kuische toon, die in een vroegren mei Door 't bloemdons trilde om 't schoon madonnabeeld. Hij wendde 't hoofd verlangend heen en weder En zocht, maar als de blinde, die vergeefs De zonne zoekt, wier straal hem 't voorhoofd kust. Dan hechtte roerloos aan één punt zijn blik zich; Want zie: een heerlijk morgenlandschap rees Daar uit den blauwen nevelvloed en doopte
[pagina 232]
Nog slechts den kam der bergen in het zonlicht. Toch gloeide reeds door 't gaas de sappig groene Olijf, en rankgebouwde ceders braken Den damp en koninklijke palmen wuifden Met breede waaiers 't vlottend dundoek op; En ginder, diep in 't schemerblauwe, dreven De onzeekre lijnen van een tempel, die, Nu zinkend, dan weer rijzend in den vloed, Zijn trotsche tinne door de deining beurde, En tot de bergen opzag, die als vorsten In vuurge mantels, rustig nederstaarden Op 't kampend licht en duister aan hun voet. Bijwijlen weefde een beek, die als een slang Door 't diepe dal voortkronkelde, in het webbe Een bronzen lichtdraad. - Op den bergrug zat Een jonge man. Tot aan de voeten viel Zijn kleed en om zijn slapen golfde lang En gitzwart haar. Had niet een baard zijn kin Omwold, de westerling had hem gedacht Een dochter van Semietisch ras, maar schoon En rijzig als de donkre Sjoelammiet. Zooals hem 't Oosten daar met licht omlijnde, Geleek hij hem een heerlijke verschijning Uit hoogre werelden. Hem scheen de worstling In 't lage dal de weeke ziel te ontroeren; Want vochtig volgde 't groot en warmbruin oog Het in de neevlen drijvend tempeldak. Verbijsterd had de twijflaar op het graf Zich opgericht en wreef zich de oogen, of Hij droomde. Maar - het was geen droom; hij zag De graven.... zag de zerken.... zag.... omhoog.... Het kruis.... En die daar zat.... - was opgestaan, En nadrend sprak hij minzaam: ‘U zij vrede!’ Dat droop den afgepijnde door de ziel Gelijk een warme middagregen zijgt In 't smachtend kruid der zoore heide; en in Haar waasmend purper straalt de zon Niet milder dan in 't bloedend hart des armen
[pagina 233]
De zwoele warmte van dat vriendlijke oog. De martlaar boog vol eerbied zijne knie. ‘Sta op,’ dus klonk het liefdevol hem toe, Mijn broeder, buig uw hoofd alleen voor God. Heeft één u niet gezegd: ‘“slechts God is goed, En goed is niemand buiten hem?”’ Wat buigt ge u, ‘Aanbiddend voor mij neer? gij zult uw God Alleenig dienen. God! - één leerde u hem, Maar gij ook hebt den Vader, dien hij leerde, Vergeten voor den zoon, zijn zoon als gij. Wat voclt ge uw ziel geprangd? Sta op en word Genezen; kom tot mij; mijn liefde zal Uw zorgen dragen; wees niet angstig, zie, De morgen rijst in 't Oosten; kom, bedrukte, Wees welgemoed; want niemand kwam tot mij En ging beladen henen.’ Beiden richtten Toen zwijgende naar hooger hunne schreden, En van de bergkruin overzagen zij Het landschap, drijvende in den gouden lichtstroom. ‘Mijn broeder,’ sprak de zachte vreemdling weder: Gij hebt uw ziel gekweld met na te vorschen, Of God de wereld schiep voor zooveel tijden; Maar 'k zeg u, twijflaar, zie; want heden is De Schepper aan het werk. Zie ginds dien berg Verrijzen uit de zee, en daar een eiland Wegzinken in het blauwe diep der waatren. Van d'aanvang af heeft hij geschapen En schept steeds voort, en 't duizendste geslacht Na dit zal hem als gij niet werkloos vinden. Meet gij dan de almacht af, o dwaas, bij dagen, Die rust behoeft na 't zesde scheppingswoord? Voorwaar, ik zeg u, de aarde is nog maar kind, En kiem is nog de mensch in 't scheppingsrijk. De olijfboom draagt geen vruchten voor den tijd. Als 't voorjaar is, dan gaat de landman uit En onderzoekt de pas ontgonnen velden, En waar hij d'akker welbereid vindt, zegt hij Tot zijnen dienaar: ga en zaai; en als
[pagina 234]
Het koren uitschiet: ga en wied het onkruid, En als de zomer komt: vergaar nu d'oogst En berg dien in mijn schuren voor den winter. Voorwaar, voorwaar, ik zeg u, ik, o mensch, Heb meegeschapen aan uw wezen; gij, Naar de ordning Gods, zult scheppen aan den mensch, Want ieder gaf de Hovenier een taak, Maar d' eenen roept hij 's morgens in zijn wijngaard En d'andren cerst ter elfder uur. Mijn broeder, Hoe ziet ge mij zoo ongeloovig aan? Gij denkt aan hem, dien eens de Vader zond, Maar dien de wereld niet heeft aangenomen? o Gij, kortzichtige, die niet begrijpt De dingen die uit geest zijn! - Zaker koning Had in zijn rijke gaarde een heilzaam kruid, Maar niemand kende als hij de wondre kracht, Besloten in het sap der harde vruchtschaal. Daar kwam een booze krankheid over 't land En velen stierven in zijn machtig rijk, En tot zijn dienaar sprak hij: ‘neem dees vruchten En deel ze aan al mijn lijdende onderzaten, Opdat hun hart verkwikke en zij genezen.’ Toen nam hij korven, twalef in getal, En als hij die gevuld had, ging hij uit En toog van stad tot stad. En langs de straten En pleinen riep hij: ‘kom tot mij, gij allen, De Koning werd bewogen met uw jammer, En in zijn goedheid zond hij zijnen dienaar Met deze vrucht, opdat ze uw hart geneze!’ Maar velen zagen 't vreemd en hard omkleedsel En gingen twijflend heen; en eengen zeiden: Zoo u de Koning zond, toon ons den zendbrief; Dees traden met den voet de koningsgave, En andren riepen: ‘weg met hem! hij lastert Den koning en misleidt het gansche volk!’ Toen grepen zij hem aan en doodden hem, En wierpen 't heilrijk zaad in de woestijn. Als nu de lente kwam, ontsproot de kiem En krachtig wies zij op en werd een heester
[pagina 235]
En in zijn lommer rustten toen de kindren Der zandwoestijn en leschten 't dorstend hart Aan 't heerlijk sap van 't wondervolle zaad. Van daar verbreidde 't zich toen over de aarde.... Is u de vrucht genoeg en hare kracht, Of vraagt gij ook: van wien? toon ons den zendbrief? Wat tuurt gij naar den dageraad des tijds? Geen oog dringt door der eeuwen diepen nacht Tot aan de morgenkim des scheppingsdags. Weet, wie den berg beklimt, die onderzoekt De vastheid van den steen, waar hij den voet Op zet en schrijdt zoo langzaam tot zijn toppunt: Zoo stijgt de ware mensch van lagere Tot hoogre waarheid - langzaam; 't warme licht Het klimt naar boven, maar, hij dooft het uit, Die 't overijlend opheft; - langzaam tijgt De menschheid opwaarts; zijn gezichtskring breidt Zich uit, maar blijft - een cirkel in een cirkel. ‘Wat vraagt gij angstig, wie de wet u schreef! Mistrouw het goede niet, waar gij het vindt; Daar rijpt geen tarwe zonder kaf, en kostbaar Is in de ruwe schelp toch ook de parel. 't Geweten is uw wetboek. Wie het goede Bemint, die doet het, wijl het goed is. Deugd En zonde dragen zelf haar loon. Zie om u! Onwrikbaar zijn de wetten des heclals, En heilig zijn ze, wie ze schiep, den Vader; Hij slaat de hand aan 't heilge niet, want deze Zijn de ankers van 't heelal; daarin verzinlijkt De wijze Vader, kind, uw zedeleer. Schenkt nog de regen de aard geen vruchtbaarheid Als in de dagen der Profeten Gods? En Noach plantte wel den eersten wijnstok, En tot den hemel wiesen zijne ranken; Maar, als een andre Noach, plant ook nu De hovenier, en aan den wingerd zwelt Als toen de wijntros. Eeuwig is natuur En eeuwig is de waarheid. Onderscheid
[pagina 236]
En proef dan, wat uit geest en wat uit stof is. De letter doodt, alleen de geest maakt levend.’ De twijflaar luisterde ademloos. Dat was Niet nieuw, neen, duizendmaal had hij 't Vernomen; aan den schoot der moeder reeds - En 't klonk daar zoet en zaligend als thans, - En van den kansel - in den kanseltoon Tot zedelessen ragfijn uitgerafeld, Tot dogmata verzielloosd en versteend. Hoe vloeide 't uit dien mond zoo treffend schoon In al zijn eenvoud; klaar als 't kristallijn Der heldre bron, die zacht en effen vliet Door 't stille dal. Het drinkend hart sprong op En geestverrukking popelde in de borst Bij 't rein geluid dier eeuwige muziek. - ‘o Gij, die mij de ziel verkwikt,’ dus sprak hij, ‘Wat wondren zijn er in den tijd geschied....’ En 't antwoord was: die nóg uw oog aanschouwt. Is de onverstoorbre vastheid in 't heelal, U minder, mensch, dan een ontkrachte wet? Die wetten geeft, dien bindt de wet het eerst. Hoe spreekt gij dus: toon ons uw godheid, Heer, En laat dees steenen drijven op den vloed? Zie in de onmeetbre, peilloos diepe luchtzee: Daar drijft een legioen van trotsche werelden, Gedragen door een oerkracht der natuur, Die van hun Schepper uitging in den aanvang.... Werp nu die steenen in den vloed.... Wat wilt gij? Dat ik dien Schepper bidde: breek uw wet, Toon ons nog dít, opdat we in u gelooven? o Farizeën, die naar teeknen vraagt! Op 's harten grond, o mensch, dáár ligt de draagsteen Van uw geloof - slechts dien verwrikt de tijd niet. Wat kwelt ge u om een vorm, uw God te dienen; God is een God des harten; twijfel, broeder, Niet aan uw hart, want gij hebt dorst gevoeld Naar waarheid; dát was godsdienst; geestverrukking Verhoogde uw ziel; - toen waart ge Hem nabij.
[pagina 237]
Nog zweeft zijn geest bevruchtend over de aarde, En langs de heuvlen ruischt zijn stralenkleed; Hij leeft in elken zucht, in elke bede, In iedren ademtocht, in iedren klop Van 't warme hart, in clke godsgedachte. En, toen uw ziel verheugd was in uw God, Toen wás u 't koninkrijk, waarvan hij sprak, In wien de Onzichtbre zich had uitgestort, 't Belichaamd Woord, een straal uit 's Vaders harte! - - ‘Welzalig zij, wier oogen hem aanschouwden!’ Dus riep de blijde in volle geestvervoering. Maar de ander sprak: ‘ook gij hebt hem gezien, Doch in den geest, als Mozes en Elias, Ook gij, als Saulus eens, zijn stem gehoord; Want iedre goede meening is zijn woord. Neem thans uw kruis blijmoedig op en volg hem; Omgord uw heup, u wachten bange dagen. Want gal en edik zal hij drinken, die Den weg der waarheid gaat met vasten voet; Doch zalig wie ten einde toe volhardt; Zijn hart zal vrede zijn. Vertwijfel niet, De weg der waarheid is een lijdensweg, En over Golgotha ligt die ter glorie.’ - En ter aanbidding viel ter aard de twijflaar: Er beefde een bange vraag op zijne lippen; Maar de ander, of hij 't wist, voorkwam zijn wensch: ‘'t Onwetend kind ontwaart de zon in 't water, En steekt de handjes uit en dwingt, de zon Te hebben en te zien van naderbij. En als hij man wordt, lacht hij om dien eenvoud - Doch niet met bitterheid en spot. Het spiegelbeeld Verlustigt nog zijn oog en voert zijn geest Naar hooger oorden, waar de lichtbron troont. Toch waagt hij 't niet, in 't oogverblindend licht Den blik te slaan; in 't kristallijnen stof Alleen vermag hij 't haar te leeren kennen. Gij, dwaze mensch, gelooft u zelven niet.’ Toen zwom het warmbruin oog in heldre tranen En droefheid trilde in 't fijngebeeld gelaat.
[pagina 238]
Hij sloeg de zielvolle oogen op ten hemel En van de ontroerde lippen klonk, als eens Aan 't kruis de liefdebeê: ‘Vergeef 't hem, Vader.’ - Het visioen verbleekte en - uit den droom Ontwaakte hij, verkwikt en weergeboren; En vreemd en vragend zag hij om zich heen: Daar stond hij onder 't kruis en aan het kruispad.... Hij zag 't en zeide: ‘ik heb den zin verstaan.’ Toen was 't hem of met liefdrijke oogen God Hem uit de zon in 't vredig harte blikte! Het licht spreidde over 't groene lentekleed Zijn vuurrobijnen uit, er leefden vonken Aan loot en twijg en heldre tranen rilden In 't frisch ontsloten hart der jonge rozen; Er ruischten hymnen over 't hijgend landschap, Een stille lach glipte over 't zand der graven En 't grauw der zerken blonk in blijden glans. ‘- Wat zict ge, o bloemen, dat ge uw milde geuren Zoo kwistig offert en van vreugde lacht? Wat ziet ge, vooglen, dat uw pooplend harte In heldren jubel uitstroomt? hooge heemlen, Die daar uw blauw, van 't licht dooraderd, uitspant, Nu de aarde in bruidstooi liefdevol u aanblikt, o Zegt, wat is er dan geschied, dat alles Van weelde straalt? - Wat zaagt ge, blij heelal, Dat zelfs de mensch, verrukt door uw verrukking, Verhemeld om zich staart en - slechts gevoelt....? Maar toch gevoelt! en in dat zoet gevoel Een geest ontwaart, die leven wekt, een ziel, Die 't al bezielt en ook in wezen houdt.’ 't Was of in 't koor, dat zoo geheimvol ruischte, Dit unr zijn eigen wezen op zou gaan Als deel van iets, dat heel natuur vervulde En 't hart doorgloeide, een onuitspreeklijk iets, Dat sprak van God, van wijze wereldorde, Van liefdrijk albestuur, van liefde en - liefde. En 't dankbaar harte stamelde: ‘Abba Vader!’ Peer Paulz.	voetnoot1) Lucas, 23-38.

Vorige Volgende

De Gids. Jaargang 51

Via Doloris.

Over het gehele werk

titels