De Gids. Jaargang 47

[p. 318]

De Waalsche kerken in de Nederlanden.

Bulletin de la Commission pour l'histoire des Eglises Wallonnes. La Haye, Martinus Nijhoff, 1883.

Met ingenomenheid begroeten wij de dezer dagen uitgekomen 1^e aflevering van het eerste deel van bovengenoemd Bulletin. Daarmede wordt een begin gemaakt aan de uitvoering van een besluit door de Waalsche Reunie in 1878 te Nijmegen genomen, om eene geschiedenis voor te bereiden der Waalsche Kerken in de Nederlanden.

Een allerbelangrijkst onderwerp dat met de geschiedenis van ons vaderland zoo nauw verbonden, ja men mag wel zeggen, daarmede één geheel uitmaakt. Nederland zoude nimmer zijn geworden wat het is, wanneer men de Waalsche beweging uit zijne geschiedenis wegdenkt, en het Vorstenhuis dat aan ons hoofd staat, zoude zijn ondergegaan in den nacht der vergetelheid, waarin zooveel andere duitsche geslachten, ja zelfs Vorstenhuizen zijn verdwenen.

Het is dan uit dien hoofde, dat al wat strekken kan tot bevordering onzer kennis van dit zoo belangrijk onderwerp, ieders ondersteuning verdient; het bewustzijn daarvan was sinds 50 en meer jaren wel opgewekt, maar er ontbrak eenheid en overleg in de middelen, om tot het doel te geraken, dat men zich voorstelde.

Dat te verkrijgen was eigenaardig voorbehouden aan de Commissie uit den boezem dier Waalsche Reunie ontstaan, en de eerste stap door haar op dien weg gedaan, mag dan ook niet onopgemerkt worden gelaten.

In een uitvoerig voorwoord van den Secretaris de la Commission pour l'histoire des E.W., Dr. W.N. du Rieu, den wakkeren Bibliothecaris der Leidsche Bibliotheek, wordt het ontstaan der commissie herinnerd en vermeld wat het bulletin zal bevatten, daarin den leiddraad volgende van de rapporten, sedert haar vijfjarig bestaan ingediend.

[p. 319]

Als proeve van bewerking van de onderdeelen, die de Commissie zich zelve heeft gesteld, wordt in dit eerste nummer, wat de Histoire ecclésiastique betreft, een allerbelangrijkst uitvoerig stuk geleverd van den Voorzitter der Commissie, den waardigen Amsterdamsche Pasteur Gagnebin: onder het opschrift Introduction, wordt daarin een zeer beknopt overzicht gegeven van de Geschiedenis der Waalsche Kerken, dat echter nog een 60-tal bladzijden beslaat. Reeds meermalen, zooals bekend is, werd dit onderwerp behandeld: voor meer dan 100 jaren, in 1773, heeft Professor Bachiene aan het slot van zijne Kerkelijke Geographie aan de Waalsche Synode in de Nederlanden een hoofdstuk gewijd, waarvan ook door Ypey en Dermout in hunne Geschiedenis der Nederlandsche Hervormde Kerk gebruik is gemaakt. Vele monographiën zagen ook in later dagen daarover het licht, zoodat allengs eene geheele litteratuur is ontstaan, die men in de catalogi van de Waalsche bibliotheek te Leiden vermeld vindt.

Ofschoon dus de heer Gagnebin in dit overzicht een reeds zeer bearbeid veld betrad, mag men hem den lof niet onthouden een oordeelkundig gebruik van den bronnenvoorraad te hebben gemaakt; vooral het slot, waarin hij in beschouwingen treedt over den tegenwoordigen staat der Waalsche Kerken, is met warmte en overtuiging geschreren. Indien wij ons eene enkele aanmerking omtrent het geheele stuk mochten veroorloven, zoo zoude het zijn, dat hij de bronnen niet vermeld heeft, waaruit hij putte: wel zegt hij in den aanhef zijner Introduction: ‘nous voulons simplement tracer une esquisse générale, ce sera la tache du futur historien d'entrer dans les détails,’ maar zeker is het, dat de futur historien er zeer mede zoude zijn gebaat: zijn taak zoude er door zijn verlicht: de inderdaad verdienstelijke arbeid van den Pasteur Gagnebin zoude er nog meer door zijn gewaardeerd, dan, vreezen wij, nu het geval zal zijn, bij de onzekerheid wat wij, bij het aanwezig zijn van zoovele gegevens, uitsluitend aan hem te danken hebben.

In een tweede stuk, onder den titel van: Lambert Daneau à Leyde, behandelt Mr. du Rieu het onstaan der Communauté Wallonne aldaar op 26 Maart 1581. Deze monographie, meer van ocalen aard, is eene proeve van hetgeen de Commissie zich voorstelt te geven als artikel touchant à l'histoire politique et sociale: een schier onatzienbaar veld blijkens de omschrijving in het Avantpropos gegeven. Deze studie over Daneau is eene inleiding tot eene Geschiedenis der Wale Kerk te Leiden, en is reeds in 1881

[p. 320]

uitgegeven bij gelegenheid van de herdenking van het ontstaan der Leidsche Communauté in 1581: van deze brochure, in beperkten kring verspreid, is dit een herdruk, vermeerderd en aangevuld naar aanleiding van een onderzoek ingesteld ten behoeve van den Pasteur Paul de Felice, die zeer onlangs in 1883 eene biographie van Daneau heeft uitgegeven. Tot dus verre was die theoloog ons niet bekend dan uit Orler's Icones atque Vitae, in 1614 bij J.M.J. van Colster te Leiden uitgegeven, waarin ook zijn portret voorkomt met eene uitvoerige lijst van zijne Scripta Didactica, Polemica, et edita praeterea.

Hetgeen Dr. du Rieu nu mededeelt bevestigt ons, dat reeds in de eerste dagen de Leidsche Academie door geschillen over den godsdienst werd verstoord en in haar opkomst gedwarsboomd. Daneau zelf ondertusschen vond nergens rust; van Leiden vertrok hij naar Gend; vandaar na een tweejarig verblijf naar Orthes in Navarre, totdat hij in 1594 als predikant beroepen werd naar Castres in Languedoc, waar hij in 1596 in den ouderdom van 66 jaren overleed. Zijne grondige geleerdheid werd door tijdgenooten en bestrijders erkend, ook door Groen in zijne Archives VIII, p. 114 noot. Het omtrent Daneau medegedeelde doet ons met verlangen uitzien naar volgende livraisons, waarin ongetwijfeld meer belangrijke individuën of onderwerpen zullen worden behandeld.

Wat verder in het Avantpropos is vermeld, Biographie en Genealogie, alsook Bibliographie, wordt vertegenwoordigd door een onuitgegeven brief van Armentieres; hij is van gering belang om zijn inhoud, maar daar hij in dorso een datum voert, wordt daaruit opgemaakt, dat er in 1553 reeds een Kerk bestond. Quod erit demonstrandum.

Tot besluit komt voor eene genealogie van de familie Marron en tot illustratie eene afbeelding van de kerk van het Beguinage te Leiden, waarin Daneau een jaar lang predikte.

Wij hebben hiermede in het kort deze eerste livraison van het Bulletin aangekondigd, die wij hopen dat spoedig door meerdere zal worden gevolgd van nog belangrijker inhoud. Druk en uitvoering laten niets te wenschen over: éénheid van spelling in de eigennamen is in dit Bulletin, dat vooral voor het buitenland schijnt bestemd, wel niet te vergen.

Den Haag, 15 October 1883.

Berg van Dussen Muilkerk.