De Gids. Jaargang 37

[p. 500]

P.A.S. van Limburg Brouwer.

Een woord van dankbare herinnering en eerbiedige waardeering van den talentvollen en mannelijken medestrijder, die zijne groote gaven gedurende meer dan twintig jaren dienstbaar maakte aan wijsbegeerte en letteren, aan geschiedenis en staatkunde, vinde eene plaats in het tijdschrift, dat het voorrecht had hem gedurende geruimen tijd onder zijne redacteuren te tellen, en waaraan hij, ook na zijn vertrek naar den Haag, ook na zijn uittreding uit den kring der redactie,trouw bleef door zijne geestesrichting en door de mededeeling van de vruchten zijner onvermoeide studie.

Van Limburg Brouwer ontviel ons op den 13^den Februari van dit jaar in de kracht van den mannelijken leeftijd, in den ouderdom van even 43 jaren. Hoe kort dat leven moge zijn geweest, hoe zeer het de worsteling heeft gevoeld en doorleden tegen eene zwakke gezondheid en tegen eene kwaal, wier kiem aan zijne vrienden reeds sedert zijne jeugd bezorgdheid inboezemde, het is een rijk leven geweest op het gebied der studie en der wetenschap. Zijn sterke en rustelooze geest, zijn ijzeren volharding, zijne onverzadelijke weetgierigheid hebben resultaten achtergelaten, te grooter en gewichtiger naarmate zijne eerste ontwikkeling meer methodisch en echt-wetenschappelijk was geweest, en de vastheid en hoekigheid van zijn karakter een eigen, consequente richting gaf aan zijn denken en willen, aan zijn schrijven en handelen.

Voor hem, die deze regelen schrijft, is hij een goed en trouw vriend geweest, niet uitbundig in hartelijkheidsbetoon, maarinnig welmeenend, maar eerlijk en onwankelbaar. En zeer velen zullen hetzelfde kunnen getuigen; maar hoe groot of hoe klein het getal ook wezen moge van hen, die zich nog door iets anders dan door overeenstemming van denkbeelden, door gelijkheid van richting of litteraire sympathiën aan hem verbonden

[p. 501]

hebben gevoeld, door allen zal hij worden gewaardeerd als een eerlijk, rechtschapen en waarheidlievend man, als een man van beginselen, van vastheid van overtuiging, van consequentie en moed. - Zijne ernstige figuur was uit één stuk gehouwen; scherts en wuftheid was hem vreemd. Wat hij deed, deed hij met zijn gansche ziel, met de inspanning van al zijne krachten. Zoowel op politiek als op wetenschappelijk terrein. Wie de tengere en zwakke gestalte zag, en reeds vroeg de onrustbarende kuch hoorde, stond verbaasd over de wilskracht die er in huisde. Humaan in den zin van toegevend en verontschuldigend, was van Limburg Brouwer niet. Hoe ridderlijk ook in zijne bestrijding van politieke en wetenschappelijke tegenstanders, hij was niet zacht, waar het zijns inziens onwetendheid of vooroordeel gold. Wie hem van nabij hebben gekend, weten met welke scherpe roeden hij in zijne gesprekken beide pleegde te geesselen. Evenals Alberdingk Thijm van Bilderdijk zong, kon men van hem getuigen, dat men hem lief had in zijn vorm, in zijn wezen dat,

‘lonk noch glimlach heeft voor jeugd en schuchterheid,’

dat men, de stroefheid en kantigheid der lijnen niet voorbijziende, zich tot hem getrokken voelde door die kracht, die uitgaat van een man van karakter.

Ter teekening van dat karakter, en bovenal van den ernst en de volharding, waarmede hij de zaken aanvatte, wier kennis hij wilde vermeesteren, kan ik in de eerste plaats wijzen op zijne litteraire ontwikkeling. Brouwer werkte niet gemakkelijk: hij was geen geboren stijlist, geen geboren redenaar. En toch tot welke hoogte heeft hij het gebracht! De vorm en stijl zijner stukken werden hoe langer hoe klaarder en keuriger, en treffend is de onafgebroken ontwikkeling, die van 1852 tot 1872 valt op te merken. Evenzoo in het debat. Wie zich zijne eerste schreden in ‘de Vrijdagsche Vereeniging’ herinnerde, heeft zeker met bewondering de correcte, degelijke en zaakrijke adviezen gelezen, door hem in later jaren in de Tweede Kamer uitgebracht: en naar de getuigenis zijner Haagsche vrienden, sprak hij vlug en gemakkelijk in het aldaar bestaande debat-gezelschap. Maar ook in zaken, die voor hem van ondergeschikte beteekenis moesten zijn, deinsde hij voor geene hinderpalen terug. Wellicht wordt zijn karakter het best geteekend door de inspannende studie, die hij zich

[p. 502]

getroostte om de wetenschap der muziek, de harmonie- en compositieleer te doorgronden; om, in weêrwil zijner weinige physieke krachten een stout en kloek ruiter te worden. Rust kende hij niet, dan waar het doel was bereikt.

Zijne beste biographie zal worden geleverd door de verzameling zijner werken. Groote uiterlijke gebeurtenissen plegen niet het leven van den geleerde, van den denker te kenmerken. Zijn leven heeft echter meer afwisseling gekend dan dat van menig ander. Reeds vroeg verliet hij zijn geboortestad Luik, waar zijn vader hoogleeraar was, om hem te volgen naar Groningen, werwaarts hij beroepen werd na de belgische omwenteling. Daar studeerde en promoveerde hij in de rechten, maar reeds als jongeling trok de letterkunde en de wijsbegeerte hem onweêrstaanbaar aan. Na den dood zijns vaders vestigde hij zich met zijne moeder te Amsterdam; ik geloof omstreeks 1850, en weldra deed hij zich op letterkundig gebied kennen door zijne studie over Savonarola, die in de Gids van Juni en Juli 1852 verscheen. Brouwer was toen nog geen 23 jaar. In het volgende jaar werd hij in den kring der redactie van dat tijdschrift opgenomen, en sedert bleef hij onafgebroken haar medearbeider. Op zijne historische studiën volgden in 1854 zijne politieke bijdragen, die hij voortgezet heeft tot in 1862. Maar van nog grooter beteekenis dan deze, zijn zijne philosophische opstellen en in lateren tijd zijne studiën op het gebied der indische cultuurgeschiedenis en mythologie, waarmede hij in 1859 een aanvang maakte en waartoe hij achtereenvolgend het Sanskrit, het Hebreeuwsch en het Arabisch leerde, om niet te gewagen van de kennis van het Maleisch, van het Javaansch en van het Chineesch, die hij zich wist eigen te maken. Welk eene veelheid van moeielijke studiën doorliep hij, alleen gedreven door kennisdorst, te midden van zijne overige bezigheden als ambtenaar bij het Rijks-Archief, en van 1864-1867 als lid van de Tweede Kamer voor het district Almelo!

De denkbeelden, door hem op wijsgeerig-religieus terrein in zijne artikelen van 1858 verkondigd en destijds met schrik door het publiek ontvangen, vormen - indien ik mij niet bedrieg - thans de stellingen der meest-geavanceerde moderne theologen.

Het aanbod van een professoraat te Groningen werd door den jeugdigen geleerde geweigerd, doch hij aanvaardde in 1856 de betrekking, hem bij het archief aangeboden, in het belang zijner historische studiën. Hij bewerkte daar de Boergoensche charters

[p. 503]

van 1428-1482; hij doorsnuffelde de stukken van de opkomst der Republiek en van den tachtigjarigen strijd; hij verdiepte zich in de geschiedenis der Compagnie en van de merkwaardigste zeereizen der zeventiende eeuw. Te midden van dien arbeid begon hij zijne indologische studiën en zijne voorbereidende taalvorsching.

Achtereenvolgens verscheen in de Gids: Nitisastra, de Vuurdienst, Boedha, Bhagavad Gita, Stichtelijke Lectuur in Hindostan. Het Ramayana, de Avonturen van een Indisch Edelman, Een Schoonheidskuur, Oostersch Atheisme, De Maan der Kennis, Poëzie der Woestijn, Kabbala, Veden-studiën, de Wijze van 't Hemelsche Rijk, en eindelijk gaf hij zijn roman Akbar in het licht, een boek, niet alleen hier te lande, maar ook in den vreemde met toejuiching en hooge waardeering begroet.

Dat hij, bij al dezen ernstigen en geestinspannenden arbeid, der politiek niet vreemd werd, bewijzen zijne artikelen over Eene Statenvergadering in Luxemburg, Parasitische Politiek en Java's Hervormers. Wanneer men het laatste artikel in verband brengt met het doorwrocht historisch-juridisch betoog over den grondeigendom in het Oosten, door hem in de Tweede Kamer gehouden, zal men erkennen dat van Limburg Brouwer ook op koloniaal gebied diezelfde ernst en grondigheid van onderzoek overbracht, welke hij aan al de takken van het menschelijk weten wijdde, waartoe hij zich getrokken gevoelde.

Wanneer men de verbindende draad tracht te vinden, die het leven en streven van dezen scherpzinnigen en degelijken geleerde bij de groote verscheidenheid van studieveld, en bij de schijnbare afwisseling van de voorwerpen van zijn onderzoek, tot eenheid brengt, zal men die moeten zoeken in zijn zucht tot waarheid in de verhevenste en edelste beteekenis van het woord. Hij wilde de geschiedenis doorgronden van het denken der menschheid, van hare bakermat, tot op onzen tijd. Hij wilde daarin het wezen schiften van de uitwendige, voorbijgaande vormen, van de symboliek en de conventie. Hij was bij uitnemendheid een rationeel, een intellectueel man. Ook bij zijne nasporingen omtrent mythen en religie, stonden de eischen des verstands, de wetten der logica bij hem op den voorgrond. Hij bezat geen sentimentalisme; alle mysticisme was hem vreemd. Klaarheid en consequentie waren zijne eerste eischen. Hij heeft gewerkt en geijverd; altoos en voortdurend, met volharding en met moed gewerkt en geijverd, voor licht, voor waarheid en vrijheid.

[p. 504]

Heeft hij voor ons de historische ontwikkeling van het indo-germaansche denken en godvereeren gepopulariseerd, hij werd er toe geleid door de begeerte, om ons aanschouwelijk voor te stellen welk deel van den aanvang af der mythe, en welk deel het intellect behoort. Hij heeft gedacht en gewerkt tot de ure zijns doods. Hij sleepte tot weinige dagen vóor zijn dood het matte lichaam voort in den kleinen, afgebakenden kreits zijner maatschappelijke omgeving. Nog des Maandags zat hij aan in den kring zijner vrienden; des Donderdagsnachts blies hij zacht, door niemand gadegeslagen, den laatsten adem uit, een boek in de bestorven vingeren geklemd.

Eene talrijke schare vergezelde dezen jeugdigen geleerde, dezen braven, eerlijken en degeljken mensch op den 17^den Februari naar zijne laatste rustplaats op Eik en Duinen. De aanzienlijksten in den lande in maatschappelijke stelling en in de republiek der letteren brachten hem zwijgend en met ontblooten hoofde hunne afscheidshulde. Hij had verlangd, dat niemand eene panegyriek zoude uitspreken bij zijn graf. Hij stond te hoog en was te hooghartig om ijdel te zijn.

Voortreffelijke vriend! moge uw waarheidszin, uw ernst en uwe volharding de lichtende fakkel zijn, die boven uw graf den jongeren het spoor wijst tot een wèlbesteed leven!

25 Febr.

Joh. C.Z.