De Gids. Jaargang 12

[p. 611]

Bibliographisch album.

Kort begrip der oude Geschiedenis, door Dr. H. Riedel, 1ste en 2de stuk. Groningen bij W. van Boekeren, 1847.

Het aangekondigde ‘Kort Begrip’ kan men een uittreksel noemen van de uitvoerige Geschiedenis, welke ons door Dr. Riedel werd geleverd. Door het opeenhoopen van feiten en het zamendringen van volzinnen, beantwoordt het volkomen aan het denkbeeld, dat men zich van een excerpt maakt. Wij zijn groote voorstanders van 't maken van excerpten, maar gelooven niet, dat het lezen van een boek, in dien trant geschreven, in staat is om lust voor de beoefening der geschiedenis op te wekken. Het excerpt is voorzeker belangrijk voor hem, die het gemaakt heeft, ter herinnering van 't gelezene, maar het moet uit den aard der zake niet boeijend zijn voor den leerling, bij wien het ‘utile dulci’ zoo zeer op den voorgrond staat. Indien het dus in een leerboek over de Geschiedenis genoeg ware, eene menigte feiten opeen te stapelen, dan zoude het voor ons liggende werk ruimschoots kunnen worden aanbevolen. Verwacht men echter van den geschiedschrijver voor de jeugd, dat hij uit het onmetelijke terrein der geschiedenis die plekken zal kiezen, welke den grond kunnen vormen eener algemeene beschaving, en de jeugdige harten tot verfoeijing der ondeugd en tot geestdrift voor edele daden kunnen opwekken, dan twijfelen wij, of het ‘Kort Begrip’ hieraan zal voldoen. Eene heldere uiteenzetting van de merkwaardigste gebeurtenissen, in bevalligen stijl voorgedragen, is naar ons oordeel de eerste vereischte in eene schets voor de jeugd. Gaat het hier, zoo als het spreekwoord zegt: ‘copia facit inopiam,’ zoo veel te meer komt het er op aan, zich niet door den invloed van het oogenblik, veel minder door het toeval te laten besturen bij de keuze der feiten. Alleen hij, die hierbij naar vaste beginselen te werk gaat, zal de snaar roeren, die weêrklank vindt bij den jeugdigen lezer.

Het eerste stuk van het ‘Kort Begrip’ handelt over de Oostersche volken en de Grieken, het tweede over de Romeinen, van den aanvang hunner geschiedenis tot aan de vestiging der monarchie. Als Inleiding geeft de schrij-

[p. 612]

ver een overzigt over de aardrijkskunde, terwijl hij bij elk hoofdstuk eene afdeeling voegt over de staatsgesteldheid, zeden en levenswijze, en eene tweede over de verstandelijke beschaving en letterkunde. Ook over handel en nijverheid wordt afzonderlijk gesproken. De schrijver heeft hier, even als in zijne uitvoerige geschiedenis, het voetspoor van den beroemden Schlosser gedrukt. Wij zeggen den Heer Riedel dank, dat hij eene meer degelijke behandeling bij ons heeft ingevoerd. Het indringen in het leven der volken is te meer eene behoefte geworden, naarmate men zich minder tevreden stelt met de uitwendige schors der feiten. De schrijver heeft dit te regt ingezien, en geenszins ontbrak het hem aan geleerdheid of aan belezenheid, om zich aan zulk eene taak te wagen. Met vlijt heeft hij gebruik gemaakt van zoo vele grootere en kleinere werken, die in de laatste jaren een nieuw licht over de wetenschap deden opgaan.

Ofschoon de schrijver in de meeste opzigten de wijze van behandelen van Schlosser volgt, verschilt hij van hem in de uitgebreidheid van het aardrijkskundig overzigt. Terwijl immers de Duitscher het als eene korte inleiding op de geschiedenis van ieder volk vooraan plaatst, is het hier zoo uitvoerig behandeld, dat men in een bijzonder boek over de aardrijkskunde geene grootere naauwkeurigheid zal verwachten. Wij gelooven, dat Dr. Riedel in dit opzigt beneden zijn voorbeeld is gebleven. Immers rijst al aanstonds de vraag op, of eene dergelijke behandeling in eene historie op hare plaats is? Aardrijkskunde is voor de geschiedenis eene hulpwetenschap, eene disciplina ancillaris, en moet als zoodanig noodzakelijk op den achtergrond treden. Alleen voor zoo verre zij over de geschiedenis een licht kan doen opgaan, mag hare hulp in dank worden aangenomen, doch nimmer mag zij eene belangrijke rol spelen.

In een ander opzigt heeft de schrijver, naar ons oordeel, de geschiedenis zelve laten boeten voor de meerdere uitgebreidheid der aardrijkskunde. Het is boven allen twijfel verheven, dat de verhalen der oude Romeinsche historie zich aan velerlei inconsequentiën schuldig maken, maar geregtigt dit den historieschrijver ze als onnutten ballast achterwege te laten? Het moge een hopelooze arbeid zijn, éénheid te willen brengen in de fragmenten eener verwarde volksoverlevering, niettemin spiegelt zich in die fragmenten het karakter duidelijk af. Al kunnen zij in den ganschen zamenhang niet overal den toets der historische kritiek doorstaan, zij zijn daarom niet minder merkwaardig als voorstellingen, welke haren wortel hebben in het feit, maar door de poëzij eener oude natie de kleur van het ideale aannamen. De verhalen van Brutus, Horatius Cocles, Mucius Scaevola en andere zijn zoo vele heerlijke arabesken van Rafaël, welke het kenmerk van een grooten geest in zich dragen. Wij voor ons zouden deze dichterlijke vakken in een leesboek voor de jeugd niet geheel en al ter zijde schuiven, maar het eigenaardige en verhevene daarin op prijs stellen. De volksoverlevering, vooral wanneer zij doortrokken is van een echt nationalen geest, is te merkwaardig voor de kennis van een volkskarakter, dan dat wij haar eene plaats zouden weigeren in de geschiedenis voor de jeugd.

In bijzonderheden, de uiteenzetting der feiten betreffende, zullen wij hier niet treden, daar dit ons te verre zoude voeren en het bovendien in eene beoordeeling van het grootere werk zoude te pas komen. Wij besluiten daarom met eene beoordeeling van den vorm.

Aan monographiën vergeeft men het, zoo zij niet uitmunten door vloei-

[p. 613]

jende welluidende taal, maar in hem, die de gegevens van het onderzoek tot een geheel te zamen brengt, is schoonheid van stijl een eerst vereischte. En met te meer regt mogen wij dit verwachten in een boek over de geschiedenis, dat in de handen der jeugd zal komen, en door herhaalde lezing een onberekenbaren invloed op de uitdrukking der gedachte kan hebben.

De stijl is, zoo als men van een uittreksel moet verwachten. Drie zinnen zijn dikwerf tot éénen te zamengedrongen; van periodenbouw konde dus geen werk gemaakt worden, nog minder van het geleidelijke in den verhaaltrant. Sombere stroefheid en afbijtende kortheid moesten onafscheidelijke eigenschappen worden van een' stijl, die onwillekeurig het min gunstige van Schlosser in zich heeft opgenomen.

Van het excerpt-ademende laten wij een voorbeeld volgen: ‘Brutus vond, volgens de overlevering, een deel der aanzienlijkste burgers en zelfs zijn eigen ambtgenoot Collatinus, de monarchische regering (regeringsvorm?) meer genegen dan de republikeinsche; hij ontdekte eene zamenzwering, waarin de zoons van de eerste huizen en zijne eigene ingewikkeld waren; men wilde de koninklijke familie uit de ballingschap terugroepen; hij offerde aan het Vaderland zijne zoons op en sprak over hen het doodvonnis uit. Voorts noodzaakte Brutus zijnen ambtgenoot Collatinus tot het nederleggen van het consulaat, om Valerius in zijne plaats te schuiven.’

Uit de aangehaalde plaats blijkt, hoe weinig de zinnen aaneengekoppeld zijn. Het zijn zoo vele geïsoleerde fragmenten, welke door de kommapunt worden zaamgeregen. Daar de schrijver het er op gemunt heeft, om de feiten zoo veel mogelijk zaam te dringen, zal het niet vreemd voorkomen, indien nieuwe regels zeer zeldzaam gevonden worden. Intusschen komt het ons zeer doeltreffend voor, om een nieuw denkbeeld ook met een nieuwen regel te beginnen. Want, even als men op het veld der geschiedenis gaarne vertoeft bij merkwaardige punten, zoo ook is het overzigt van op schrift uitgedrukte denkbeelden aangenamer en gemakkelijker wanneer de auteur zijne gedachten bij partijen groepeert.

Onze laatste aanmerking betreft de onhollandsche kleur, welke zoowel over de meer uitvoerige Geschiedenis, als over dit ‘Kort Begrip’ verspreid ligt. De schrijver heeft in Schlosser het ideaal van den geschiedschrijver gevonden. Ook wij stellen de behandelingsmethode van dien geleerde op hoogen prijs, maar verlangen niettemin van den Hollander, dat hij het op Duitschen grond geteelde tot een nationaal eigendom maken. En dit zal geen plaats kunnen vinden, indien men niet zelfstandig in zijne oordeelvellingen te werk gaat, en vooral niet, zoo lang men eene Duitsche phraseologie voor den geest houdt. Een Hollandsch schrijver moet Hollandsch denken. De keuze der woorden, de periodenbouw en bovenal de aaneenvoeging der zinnen mag niet door vreemden invloed verminkt worden, maar moet op vaderlandschen bodem gekweekt zijn.

Door Schlosser van nabij te volgen, door hem soms woordelijk te vertalen, heeft de schrijver een werk geleverd, dat in Hollandsche woorden moge zijn opgesteld, maar inderdaad Duitsch is. Wij zullen door een paar voorbeelden onze lezers de zaak duidelijk trachten te maken. In het ‘Kort Begrip,’ D. II, p. 251 lezen wij: ‘Sallustius was ook een kind van dezen hoogst beschaafden maar ook vreesselijk verdorven Aristocratischen geest. Hij kent en schildert slechts verdorvenheid, hij vereenigt de volkomenheid der kunst met zulk een gebrek aan natuurlijkheid, dat zijne philosophie en manier van zich uit

[p. 614]

te drukken, zijne bitterheid even als zijne verouderde woorden, die zelfs voor den Romein soms duister waren, op gelijke wijze doen gevoelen, hoe weinig aandeel zijn hart en zijne innige overtuiging aan datgene hebben, wat zijn verstand voortbrengt; doch des te volmaakter is datgene, wat hij kalm arbeidende schept enz.’ Schlosser IV, p. 163. ‘Sallust ist ganz das Kind seiner Zeit, die zwar hochgebildet, aber auch furchtbar verdorben war. Er kennt und malt nur Verdorbenheit und vereinigt die Vollendung der Kunst mit einem so grossen Mangel an Natürlichkeit, dass seine Philosophie, seine Art sich auszudrücken, seine Bitterkeit und sein Haschen nach veralteten, oft selbst für einen Römer dunkeln Worten, auf gleiche weise fühlbar machen, wie wenig Antheil sein Herz und seine Ueberzeugung an dem haben, was sein Verstand hervorbringt. Desto vollendeter ist das, was er ruhig arbeitend erschafft enz.’ Om nu niet te spreken van al de Germanismen, welke onwillekeurig in den stijl van Dr. Riedel zijn binnengeslopen, zoo als: ‘in ergens eenen Staat,’ - ‘strijdig maken,’ enz., willen wij alleen nog aantoonen, hoe gevaarlijk het is, de woorden van een ander zonder zelfstandige toeëigening over te nemen.

D. II, p. 298 lezen wij: ‘Den eigentlijken grond dezer beschaving zien wij in de aanschouwing van het menschelijke leven, van 't eene einde der wereld tot het andere, welke den Romein, die op de gewone wijze zijne fortuin maken wilde, aangeboden werd of in de school, die de krijgsdienst - aan den staatsman opende.’

In 't eerst was mij deze zin onduidelijk, omdat ik niet begreep, wat eene aanschouwing van het menschelijke leven van 't eene einde der wereld tot het andere was, en hoe de krijgsdienst een school voor den staatsman opende. Ik las den zin een en andermaal over, maar ik was niet in staat, het denkbeeld te vatten. Het was natuurlijk, dat ik in Schlosser ging zoeken, en ik deed dit niet te vergeefs, want ik vond het denkbeeld terug met die klaarheid, welke ik van Schlosser verwachtte: ‘Den eigentlichen Grund der hohen Bildung darf man viel mehr suchen in der Anschauung des menschlichen Lebens, welche dem Römer von einem Ende der Erde bis zum anderen dargeboten war, oder mit anderen Worten, in der Schule die der Kriegdienst und die Verwaltung der Provinzen ihm eröffneten,’ IV, p. 6. Ieder, die de moeite neemt om de volzinnen met elkander te vergelijken, zal zien, waar het hapert. In zulke gevallen zouden wij eene woordelijke vertaling nog de voorkeur geven boven eene gedeeltelijke omwerking, welke het denkbeeld des schrijvers onverstaanbaar maakt.

D^r. p. halbertsma.