De Gids. Jaargang 12

[p. 95]

Te Delft,
in October 1847.

Jeremia V: 10.

Daar waar met schril gerekt geluid

De stoomkracht langs de veste fluit,

Een rappe hand haar bronaêr sluit

En 't trotsch gevaarte in 't snellen stuit,

Dat onder trager slag der radren,

Op de ijzren baan, langs gracht en wal¹⁾

't Aaneengeschakeld wagental

De grijze Govertstad doet nadren -

Daar rijst in dat bevallig oord,

Van achter beuk- of popelboomen
En struiken, die den wal omzoomen,

Een toren, die het oog bekoort,

En in dien wal een poort.

Dáár gruist de moker steen op steen,

De beitel wringt zich door de spleten

Van toren en van poortmuur heen......

Die grijze poort wordt neêrgesmeten,

En tot in 't kerkerhol beneên

Dringt reeds het daglicht door de reten;

Nog staat het deur-gewelf alleen,

Als tartte 't oorlogswoede en veten

Die torentrans heft fier haar kruin

1) De spoorweg heeft een gedeelte van de stadsgrachten, en het stationsgebouw het geheele bolwerk buiten de Waterslootsche poort ingenomen.

[p. 96]

 

Met vijftal spitsen van arduin

 

Omhoog, te midden van het puin,

 

Dat uit haar lenden is gebroken.

 

De steigers worden losgestoken,

 

En balk en plank glijdt naar beneên -

 

De aeloude breuken zijn genezen,

 

En als een trans van nieuwen steen,

 

Onthult zij zich gelijk voor dezen.

 

 

 

O! 't doet het Hollandsch harte goed

 

Dien hoogen trans te zien behouden,

 

Al heet die toren ook ‘een ouden;’

 

De plek is heilig, waar zijn voet

 

Zoo diep ligt in den grond bedolven,

 

Ver onder de ingemuurde golven,

 

Die kabblen in de smalle gracht

 

Door 't heir van Corbulo gedolven.²⁾

 

En toch, het vonnis waar' volbragt,

 

Besloten door der burgren vadren!³⁾

 

Reeds stond de val des torens vast,

 

Als ware hij der stad tot last,

 

Als vloeide er in der burgren adren

 

Geen druppel bloeds van 't voorgeslacht,

 

Dat 't oud gebouw ten einde bragt.

 

 

 

Maar neen! gij liet u niet misleiden,

 

Waar zelfs de kunst bedrogen werd -

 

Luid sprak in uw geloovig hart

 

En godsdienstzin en eerbied beiden,

 

Gij, burgren! aan uw kerk gehecht,

 

Als aan zijn Heer een trouwe knecht!

 

De spits - die over 't huis des Heeren

 

Een zestal eeuwen zag verkeeren -

 

Was wel met ernstig mos versierd,

2) De fundamenten van dezen toren loopen door tot onder de gracht, die Corbulo, in het jaar 50 na J.C., om zijne soldaten bezig te houden, heeft doen delven (v. Bleyswijk).

3) De Oude-Kerktoren, gesticht in 1240, was bouwvallig, het muurwerk gescheurd, het bintwerk hier en daar verrot, de klokkenstoel vermolmd en de ankers van den roest verteerd. Aanvankelijk opgenomen door bouwkundigen, werd de herstelling onmogelijk geacht, de toestand van den toren als gevaarlijk beschouwd en door de stedelijke regering tot den openbaren verkoop voor afbraak besloten.
Hierop vereenigden zich een aantal ingezetenen, en leverden een verzoekschrift in aan Z.M. den Koning tot het behouden van den toren, met overlegging van eene opneming door andere bouwkundigen, en bestek en plan tot de herstelling; waarna Z.M. de reeds verleende vergunning, tot het afbreken van den toren introk en zijne herstelling beval. De toren is zoo hoog, dat hij tot een baak in zee verstrekt.

[p. 97]

 

Dat welig op den bouwval tiert;

 

Wel had de tijd heur kracht ontspierd,

 

Maar nog, nog was heur val te keeren,

 

Nog was het offer niet te groot,

 

Dat duurzame herstelling bood;

 

Nog kon, als naar die tempelchooren

 

Het vrome volk demoedig spoedt,

 

De aeloude klok heur galm doen hooren⁴⁾

 

En eerbied storten in 't gemoed....

 

 

 

Ja, 't doet het Hollandsch harte goed,

 

Dat niet uw stemme ging verloren

 

Als waterbel of stuivend schuim

 

Voor stormgeloei in 't eindloos ruim -

 

De Koning wilde uw beê verhooren;

 

Zijne uitspraak was: ‘Herstel uw toren,

 

Getuige van des Zwijgers moord!⁵⁾

 

Vergruizel vrij en wal en poort,⁶⁾

 

Maar de oude trans ga niet verloren!’

 

En dankbaar klom uit ieders borst

 

De zegenbeê voor Neêrlands vorst.

 

 

 

Wat ook de tijdstroom sloope of spaar'⁷⁾

 

Geen vaste burgt als God zoo veilig!

 

Hij maakt Zijn Woord den vromen waar

 

En zendt Zijn Engel in 't gevaar.

 

Der vadren vroomheid blijve u heilig!.....

 

Nog staat in 't dierbaar bijbelboek

 

Voor hen niet des Profeten vloek,

 

‘Die muur en spits in puin doet keeren

 

Omdat ze niet zijn die des Heeren.’

 

God spaarde 't oude bedehuis,

 

Al viel mirakelbeeld en kruis,

 

Al werd kapel en choor ontouterd,⁸⁾

4) Het zal niet noodig zijn uitvoerig te gewagen van de twee beroemde klokken, waarvan ééne 9,000 Ned. p. weegt, en wier geluid tot over de Maas kan worden gehoord.

5) Tegenover en bijna onder de overhellende spits van dezen toren ligt het Prinsenhof, waar Willem I werd vermoord; in den toren is de gevangenis van Balthazar Gerards nog aanwezig.

6) Tot het slechten der stadswallen en het afbreken van sommige poorten werd de koninklijke toestemming verleend.

7) Van dertig waltorens en poorten zijn er nog negen geheel of gedeeltelijk aanwezig.

8) Deze oude of St. Hypolitus-, vroeger St. Bartholomeuskerk, prijkte met vijf kapellen en twintig altaren; zij had vier en dertig vikarijen en negen gilden, en was versierd met vele heiligen beelden, waaraan groote mirakelen zijn toegeschreven, doch die in den vernielenden beeldenstorm bezweken. Bij de reformatie is zij als zoo vele andere tot eene Hervormde kerk ingerigt.

[p. 98]

 

Bij mutsaardvlam 't geloof gelouterd!.....

 

Dat huis des vredes zij u waard

 

Om er voor Hem de kniên te buigen:

 

Dan blijven muur en trans gespaard

 

Zoo lang zij van den Heer getuigen!

 

 

 

Zij zwijgt, de schorre krijgstrompet,

 

Die vaak zich voor uw poort deed hooren;

 

De naam des Vlaming ging verloren,⁹⁾

 

De Spanjaard deinsde er voor 't musket.¹⁰⁾

 

Geen schildwachts afgemeten tred,

 

Geen valbrug, die den weg belet,

 

Geen bus en slang, die uit de muren

 

Door 't spinragvolle schietgat gluren;

 

Geen digtgegrendeld kerkerhol,

 

Van jammren en ellende vol;¹¹⁾

 

Geen pijnbank en geen ijzren keten;

 

Geen oorlogsbuit en oorlogskreten;

 

Geen adeldwang; geen burgerveten;¹²⁾

 

Geen nederknielen voor een vorst,

 

Die zonder deernis in de borst,

 

Het recht des volks vertrappen dorst;¹³⁾

 

Geen sloten, die elkaâr bekampen;

 

Er rookt geen bloed; er blaakt geen brand..

 

 

 

De boô des vredes ijlt door 't land

 

Bij raderslag en snuivend dampen,

 

Langs 't spoor dat tijd en ruimte bant;

 

De steden reiken zich de hand,

 

Vereenigd door dien ijzren band.

 

De vest verkeert in wandeldreven,

 

Met heesters en gebloemt beplant,

 

En alles aêmt er lust en leven.....¹⁴⁾

 

Geen sombre stilte heerscht er meer,

9) In het jaar 1304 verdreven de Delvenaars, na een bloedig gevecht, de Vlamingen uit hunne muren.

10) Tijdens het beleg van Leiden (1574) mislukte een aanslag der Spanjaarden op deze poort.

11) Op meergemelde poort werd weleer de vierschaar van Delfland gehouden: zij prijkte ook met de wapens van Dijkgraaf en Heemraden en van vele steden; verschillende heerlijkheden en gemeenten uit den omtrek bewaarden hunne gevangenen in de twee vooruitspringende hoektorens.

12) Men denke aan den moord van Wolfert van Borselen in 1299, aan de onlusten in 1672, 1787.

13) Na een beleg van tien weken moest de stad zich in 1321 aan Albrecht van Beijeren overgeven; duizend burgers moesten hem blootshoofds en barrevoets, en vijfhonderd vrouwen met loshangende haren, eerbiedig te voet vallen en om vergiffenis smeeken; de inwoners moesten 40,000 oude schilden (ƒ 30,000.-) opbrengen, de poorten afbreken en de muren slechten, die in 1394 weder werden hersteld.

14) Sedert December 1844 worden de wallen tot wandeldreven aangelegd.

[p. 99]

 

't Is volksgewoel; 't zijn nijvre handen....

 

Een poortwal spreekt slechts van 't weleer,

 

Bij ijzerbaan en lustwaranden.

 

 

 

Wringt dan de beitels door 't arduin!

 

De moker gruiz' dien muur tot puin!

 

De transen dreunen op hun vesten!

 

Sloopt vrij de burgten, die u resten,

 

Waar roof- en bloeddorst heeft gejuicht!

 

Breekt af, wat nutt'loos in deez' dagen

 

Van 't middeleeuwsch geweld gewagen

 

Of gruweldaden kan verklagen.......

 

Maar spaart ‘wat nog van vroomheid tuigt.’

 

 

 

En Gij, aan 't roer des Staats gezeten,

 

Niet van der vadren zin vervreemd,

 

Gij, die elk woord ter harte neemt,

 

Dat spreekt van vrijheid van geweten,

 

Waarvoor Uw groote voorzaat streed,

 

- Wat toch uw hart wel nooit vergeet -

 

Gij, die der stad, wier dank U prijst,

 

Een nieuwe weldaad hebt beschoren

 

Door naar heur burgren beê te hooren,

 

Gij weet ook, dat nabij dien toren,

 

Uit puin en bouwval als herboren,

 

Een kleine spits ten Hemel rijst,

 

Die van 't eenvoudig huis der bede¹⁵⁾

 

Ten Hoorder der gebeden wijst........

 

O! wie dat kerkje ooit binnentrede

 

- Des Zwijgers slotkapel weleer -

 

Hij bidt deemoedig tot den Heer,

 

Dat, wat de tijd ook sloope of spare,

 

Hij Willems bedehuis beware,

 

Waar Hij, met aller Vorsten Vorst

15) Sedert 1585 de Fransche of Waalsche kerk; zij is de voormalige kapel van het oude Prinsenhof, waarin reeds ten jare 1566, althans vóór 1572, door een Fransch predikant dienst werd gedaan.

[p. 100]

 

Zoo vaak is in 't verbond getreden

 

En er met diep geroerde borst

 

Voor 't heil van Holland heeft gebeden;

 

Hij denkt er aan dien bangen tijd

 

Van bloed en hagchelijken strijd,

 

Toen hen, die 't woest tooneel der moorden

 

Ontvloden aan de Seineboorden,

 

Hier 't gastvrij dak werd aangeboôn

 

Om neêr te knielen voor Gods troon.

 

 

 

En Gij, die weet dat aan deez wanden

 

Zoo veel herinring is verknocht

 

Aan vrijheid, door het bloed gekocht,

 

Waaraan met onverbreekbre banden

 

Uw Stamhuis zich verbinden mogt -

 

Zoudt Gij - ofschoon reeds soudenieren

 

In uwer voorzaats hofzaal tieren¹⁶⁾

 

De Godgewijde tempelhal

 

Niet willen redden van heur val?........

 

 

 

O ja! al staat heur lot beschreven¹⁷⁾

 

Uw hart gedoogt dien gruwel niet! -

 

Het vrome volk, dat op U ziet,

 

Het is Oranje trouw gebleven;

 

Gij hebt zijn beeld in erts verheven,

 

Doch kunt hem hooger hulde geven!......

 

Herroep, herroep dat wreed besluit!

 

Dan spreekt, in Willems tempelbogen,

 

Dat volk, van eerbied opgetogen,

 

In zegenbeden tot den Hoogen,

 

Ook Uw naam bij Zijn Eernaam uit!

 

 

 

j.c. perk.

16) Het aan deze kerk grenzende Prinsenhof wordt tegenwoordig tot eene militaire kazerne gebezigd.

17) Zie het Koninklijk besluit van 20 Julij 1843 voornoemd, tot opheffing der landstractementen bij het ontstaan van vacaturen in sommige Waalsche gemeenten, bij gebrek waarvan dezen noodwendig moeten te niet gaan.

[p. 101]

Aanteekeningen.

Indien het waar is, dat de dichter moet ingrijpen in den tijd waarin hij leeft, en in de gebeurtenissen die om hem voorvallen, dan zal men het den Auteur van dit stukje niet euvel duiden, dat hij die les van Goethe heeft ter harte genomen.

Tot regt verstand van sommige uitdrukkingen voor hen, die minder met de stad Delft en hare geschiedenis mogten bekend zijn, zullen dus eenige ophelderingen en aanteekeningen niet onwelkom wezen.

De aanleiding tot 't stukje zelf was het afbreken van de Waterslootsche poort en de bijna voleindigde herstelling van den Oude-Kerktoren te Delft, in de maand October 1847. Gelijktijdig werd aldaar het Koninklijk Besluit van 29 Julij 1843, No. 37, op de Waalsche gemeente toepasselijk.