De Gids. Jaargang 11

[p. 794]

Geert. Een verhaal voor het volk, vooral ten platten lande.

't Hoogduitsch gevolgd door C. van Schaick. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1847. 354 bll. in kl. 8^o.

Wat men der hedendaagsche letterkunde ook ten laste moge leggen, welke grieven de aesthetiek ook tegen haar inbrenge, ééne eigenschap moet men haar toegeven: haar streven naar waarheid. Zij moge dikwerf de grenzen overschrijden, binnen welke de kunst zich behoort te beperken; zij moge somwijlen zelfs jagt maken op het afschuwelijke en wanstaltige; zij moge een andermaal zich tot een blooten spiegel vernederen, die de voorwerpen en verschijnselen van het werkelijke leven slechts terugkaatst, zonder hun den adelenden stempel in te drukken, welke alleen de nabootsing der natuur tot een kunstwerk verheft: zij heeft voor de schatten des levens open oog en oor, zij heeft een afkeer van die gekunstelde en conventionnele waarheid, waarnaar men zoo lang en zoo vaak de werkelijkheid heeft willen buigen, van die fletse, ziekelijke, romaneske tinten, waartoe men de schelle, scherpafstekende en vaak zoo schitterende verwen der natuur zoo lang heeft willen verwateren.

Greift nur hinein ins volle Menschenleben,

heeft de groote meester vermaand, en waarlijk, sinds men, met opzijdezetting van valsche kieschheid en angstvallige keurigheid, den sikkel in de volle halmen geslagen heeft, welke op dien weligen akker tieren, heeft men zich niet over den oogst te beklagen gehad.

Die zucht, om niet langer toestanden en menschen van conventie, maar den werkelijken mensch met al zijne eigenaardigheden, het leven met zijn natuurlijk licht en schaduw te bespieden en weêr te geven, heeft naar menige voormaals onbezochte streek den weg gebaand; en - zoo zij soms tot de schildering van tooneelen gevoerd heeft, die men ongaarne uit het duister, waarin zij te huis behoorden, in het volle kunstlicht gebragt zag, zij heeft ook aanleiding gegeven tot de teekening van toestanden, waarop het oog met te meer welgevallen rust, naarmate zij ons zeldzamer in hunne volle wezenlijkheid ter aanschouwing geboden worden.

Zoo de reeks der Mystère's en Geheimenissen, die sue's mees-

[p. 795]

terstuk zijn opgevolgd, een ziekelijke uitwas aan den boom der hedendaagsche letterkunde zijn, de Dorpsnovelle, zoo als zij zich in den laatsten tijd, vooral in Duitschland, heeft ontwikkeld, mag eene rijpe, kernige, voedzame vrucht heeten.

Het land- en dorpsleven, hoe nabij het ons vaak schijnt, ligt ons in zijne eigenaardige verschijnselen in waarheid veel verder dan wij meenen. Het is meermalen te regt opgemerkt, dat het verschil in zienswijze, karakter en opvattingen tusschen den meest ontwikkelden en den minst beschaafden stedeling minder groot is, dan tusschen den stedeling en den boer. De boerenstand ligt als het ware buiten den kring der algemeene beschaving, hij staat op zich zelven en komt met de stadswereld immer slechts in vlugtige aanraking, nimmer in duurzame betrekking. Het eigenaardige, het afgescheidene, dat hij in costuum en dialect tegen alle verbetering en verbastering tevens bewaard heeft, ligt ook in de diepste plooijen van zijn gemoed, in zijne geheele wijze van zijn, van denken, van handelen.

En toch, zoo van de eene zijde de boeren te midden onzer zich meer en meer alles assimilerende beschaving, de levende overblijfselen der feodale maatschappij, de echte afstammelingen der voormalige serfs de la glèbe gebleven zijn, wie gevoelt niet, hoeveel goeds en krachtigs er tevens onder en met die verouderde vormen bij dien stand moet bewaard zijn gebleven, hoeveel, dat zelfs de hoogere klassen in de steden misschien te ligtvaardig hebben opgeofferd, en wat der lagere zonder eenige schadeloosstelling ontgaan is? Wie gevoelt niet, hoe anders, hoeveel frisscher, energischer, volkomener, men zich naar ligchaam en ziel ontwikkelen moet onder den vrijen Hemel, dan in de naauwe werkplaats, op den akker dan achter het weefgetouw?

Wie den boerenstand in die mengeling van zwakheid en kracht, van bizarrerie en energie, van achterlijkheid en voortreffelijkheid het best begrepen heeft, is de schrijver der Schwarzwalder Dorfgeschichten, berthold auerbach. Onder de velen, die zijne voetstappen gedrukt hebben, komt alexander weill met zijne Sittengemälde aus dem Elsässischen Volksleben hem het naast.

Jeremias gotthelf, van wiens Uli der knecht het aangekondigde werk eene navolging is, neemt op het terrein der Dorpsnovellen eene van deze beide Coryphaeën eenigzins onderscheidene plaats in. Deze toch rigten zich in hunne schilderingen van het dorpsleven, zoo al niet bij uitsluiting, althans bij voor-

[p. 796]

keur tot een hooger geplaatsten kring van lezers; gotthelf daarentegen schrijft niet slechts over, maar ook voor den landman en dorpeling. Met een talent als het zijne intusschen kan men zich gerust den kring zijner lezers zoeken te beperken, het boek zal ook buiten dien kring zijnen weg wel vinden. Zijne werken zijn dan ook in zijn geboorteland (Duitsch Zwitserland) tot volksboeken geworden, in dien ruimen zin, dat zij inderdaad door het geheele volk en niet slechts door eene enkele klasse gelezen worden, en wij wenschen, dat geert ten onzent hetzelfde lot hebbe.

Dat lot verdient de Hollandsche bewerking ten volle, want zij is oneindig meer dan eene bloote vertaling, zij heeft haast al de verdiensten der oorspronkelijkheid. Vaak hebben wij den wensch gekoesterd en uitgedrukt, dat vertalers zich niet mogten tevreden stellen met de vruchten, die zij op vreemden bodem plukken, voetstoots op den onzen over te planten, maar de eigenaardigheden van dien bodem in het oog mogten houden, dat zij, in één woord, mogten verhollandschen, in stede van enkel te vertolken. Hoe zulks geschieden kan, hoe men zich al de voortreffelijkheden van het vreemde werk kan eigen maken, zonder er het uitheemsche, het anti-nationale bij over te nemen, hoe men niet slechts woorden, maar beschrijvingen, tooneelen, handelingen, karakters van de eene in de andere taal, van het eene in het andere volksleven kan overbrengen, daarvan levert het aangekondigde werk eene uitstekende proeve. Geert is een boek, zoo echt populair, als wij er in onze taal geen tweede kennen; en het is de populariteit van de echte soort, die den min ontwikkelde opheft, in plaats van zich tot hem te verlagen. Maar tevens verdient het werk, ook als letterkundig verschijnsel, alle aandacht, zoo om den zuiveren, levendigen, gemakkelijken stijl, waarin het geschreven is, als om de kennis van Drentsch volksdialect, volkstoestanden, volksgewoonten, die het verraadt en op zoo gelukkige wijze aanwendt. Het is een boek dat zoowel voegt in de hand die de pen, als in die welke de spade voert, en uit geen van beiden ter zijde zal gelegd worden zonder bewondering voor het talent, zonder sympathie voor het hart van schrijver en verduitscher beiden.