De Gids. Jaargang 11

[p. 420]

Schetsen der algemeene geschiedenis.

Naar het Hoogduitsch bewerkt door V.W. Thoden van Velzen. Eerste Stuk. Leeuwarden, bij J.W. Brouwer, 1846.

Onder den naam van schetsen verwacht men de schoonste en meest belangwekkende tafereelen uit de geschiedenis, in een bevallig kleed gestoken. Het geldt hier geene nieuwe resultaten van het geschiedkundig onderzoek, maar de doeltreffende wijze, waarop de uitkomsten der wetenschap worden voorgesteld. De waarde van het hierboven aangekondigde boek zal dus voornamelijk in den vorm moeten gelegen zijn, en om dien te kunnen beoordeelen, hebben wij in de eerste plaats te letten op den stijl.

De stijl van een geschiedkundig werk voor de jeugd zal aanbevelenswaardig kunnen genoemd worden, wanneer hij eene heldere en bondige uiteenzetting van denkbeelden in zuiver Hollandsch weet te bereiken. Wij vermeenen, dat het gemelde werk aan geen dezer vereischten kan beantwoorden. De Duitsche bodem, waaraan het zijnen oorsprong verschuldigd was, is niet gelukkiger geweest in de ontwikkeling van zijnen stijl, dan in die van zijn staatkundig leven. Het proza der Duitschers is onaangenamer en duisterder geworden, naarmate hunne geleerdheid in diepte en naauwkeurigheid van onderzoek is toegenomen. Het was inzonderheid de wijsbegeerte van hegel, welke door hare nevelachtige en dikwerf dubbelzinnige uitdrukkingen een' zeer nadeeligen invloed op den vorm hunner gedachten uitoefende. Ook talleyrand had hun Helldunkel begrepen, als hij zeide: ‘Lc plus grand chagrin, qu'on puisse faire à un Allemand, c'est de lui dire: soycz clair!’ Vanhier treft men niet zelden bij overigens uitmuntende schrijvers volzinnen aan, die met zoo vele tusschen- en nevenzinnen, alsmede verklarende (?) en teregtwijzende parenthesen overladen zijn, dat men eindelijk in den doolhof verward raakt. Het gaat er ons eveneens meê, als wanneer wij, bij mistig weder eene rivier overstekende, de plaats der af-

[p. 421]

vaart reeds uit het oog verloren hebben, wanneer wij op den overkant aan wal gaan stappen. Het hier aangekondigde werk is min of meer in dien trant. De omwerker heeft dezen vorm, welken de Duitschers ten minste nationaal mogen noemen, getrouw teruggegeven. Wij vragen, of dit overeenkomt met het karakter van den Nederlandschen stijl? Vinden wij bij hooft, simon styl en van der palm die ingewikkelde zinnen, die benevelde omhulsels van gedachten? Geenszins; integendeel bewonderen wij óf de kracht, óf de bondigheid, óf de duidelijkheid van hunnen periodenbouw, en wij gevoelen, dat zij het τετϱάγωνον der Ouden hebben gevat. Wij moeten dus besluiten, dat de omwerker het karakter van onzen stijl geweld heeft aangedaan. Hij heeft ons een werk geleverd, dat in strijd is met ons nationaal gevoel; en hij heeft getracht een verkeerd element op onzen vaderlandschen bodem over te brengen. Deze poging keuren wij af. Zij zoude alleen kunnen strekken, om onze jongelingen nog minder nationaal te maken, dan zij zijn - om hun gevoel voor een' goeden stijl te verdonkeren - om in plaats van helderheid, iets duisters en onbestemds in hunne wijze van denken te brengen.

Een tweede vereischte, dat wij met het volste regt mogen vorderen in een dusdanig boek, bestaat in eene zuiver Hollandsche woordvoeging en het gebruik van door ons taaleigen geijkte woorden. Men schijnt het al voor zeer gemakkelijk te houden, om uit het Duitsche in het Hollandsch te vertalen, zoo men ten minste mag oordeelen naar de vlugheid, waarmede dagelijks een onnoemelijk aantal boeken van onze naburen in een Hollandsch kleed gestoken worden. Intusschen is het overzetten uit de Duitsche taal moeijelijker, dan uit eenige andere; want juist die schijnbaar groote gemakkelijkheid bedriegt den vertaler. Indien hij uit eene andere taal overzet, dan is het verschil te groot, dan dat hij eene woordelijke vertaling zou kunnen leveren. Hij moet dus Hollandsch denken, en zijn stijl krijgt min of meer eene kleur. Bij het Duitsch daarentegen is de overeenkomst met onze moedertaal zoo groot, dat hij onwillekeurig verleid wordt, om den auteur nagenoeg woordelijk terug te geven. En nogtans, welk een onmetelijk verschil bestaat er tusschen beide talen in de schakering der beteekenis van enkele woorden, en vooral in de woordvoeging, waarin zich het karakter

[p. 422]

eener natie zoo helder afspiegelt? Het meerendeel der vertalers schijnt hier anders over te denken. Zij schrijven de vertaling van een Duitsch werk met dezelfde gemakkelijkheid, als waarmede zij hunne pijp stoppen, welligt ook met hetzelfde phlegma; en zij overladen ons lezend publiek met eene massa vertalingen, welke uitnemend geschikt zijn, om het gevoel voor onze schoone moedertaal gansch en al uit te dooven. - De aangekondigde Schetsen deelen ruimschoots in de gebreken, welke veelal onze vertalingen ontsieren. Over de Duitsche tint, en de naauwkeurigheid van den stijl, oordeele men uit de volgende staaltjes. Bladz. 32: ‘De tijd heeft ons deze gedenkstukken zeer volstandig bewaard en daarin deszelfs (?) wijscheid als in eene treffende proeve betoond.’ Bl. 27: ‘De oudste geschiedenis verliest zich in dichting.’ Bl. 28: ‘Dionysius van miletus, in wiens bemoeijing het toeval uit te sluiten, zich het ontwaakte verstand openbaarde.’ Echt Duitsch! ‘Homerus en hesiodus hebben de (eene) wijze matigheid met elkander gemeen.’ Op bl. 32 moeten wij ‘de nuchtere wijsheid van socrates’ bewonderen. Dan nog: ‘Een scherp uitgeteekend karakter.’

Tot besluit geven wij nog den volgenden zin uit de inleiding op, bl. 4: ‘De menschheid ook in hare achteruitgangen, afdwalingen, zonden, verdeeldheden, oorlogen, beschamende, vernederende, treurige uitkomsten; hoe zij opklom van (de) kindschheid tot den jongelingsleeftijd, hoe zij door vele grievende ondervinding en zelfgebrouwen kwaad (dichterlijk!) ervaring opdeed, wijsheid verkreeg (welk een verschil!), zich zelf leerde mistrouwen, gelouterd en gevormd werdt, steeds meer den echten, den echt menschelijken geest opnam, ontwikkelde en van trap tot trap opklimmende, een goddelijken geest in zich laat wonen (waar blijft de consecutio temporum?) en door denzelven opgevoed wordt tot vrede en geluk, als een groot huisgezin, als vele kinderen (een glossema) naauw verbonden door éénen gemeenschappelijken vader.’

Ik reken het onnoodig hier iets over den inhoud bij te voegen. Al ware hij ook voortreffelijk, zoo zouden wij niettemin genoodzaakt zijn, het werk af te keuren, omdat de vorm hier een hoofdvereischte uitmaakt. De slotsom onzer aankondiging is, dat wij aan iedereen, die zijne moedertaal liefheeft

[p. 423]

en prijs stelt op eenen duidelijken en naauwkeurigen stijl, ten sterkste afraden dit boek te koopen. Veeleer geve men hun, die lust voor geschiedenis gevoelen, de historische werken van onzen Amsterdamschen Hoogleeraar en van Mr. a.w. engelen in handen. Het gedurig lezen van deze en andere goed Hollandsche schrijvers zal onze jongelingschap gewennen, om hunne gedachten duidelijk en naauwkeurig uit te drukken, en de schoonheid hunner moedertaal te waarderen.

p. halbertsma.