De Gids. Jaargang 11

Drenthsche volksalmanak. 1847.

Elfde Jaargang. Koevorden, bij D.H. van der Scheer.

Nooit heeft het denkbeeld, voor iedere provincie een afzonderlijken Volksalmanak te hebben, onzen ‘Nederlandschen zin’ toegelagchen. Wat lief of leed de omwenteling van 1795 in haar gevolg moge gevoerd hebben, een zegen was het, dat zij een einde maakte aan het foederalismus, en, in plaats van acht souvereine staatjes, met de generaliteitslanden van dien, éénen staat grondde, inderdaad nog klein genoeg, om zich staande te houden in het midden van groote, gecentraliseerde volken en staatsverbonden, magtige taaleenheden en ruim begrensde tolstelsels. Die provinciën als halve souvereiniteiten te herstellen, was een misgreep in 1813. Onbekwaam om iets groots tot stand te brengen, zijn zij magtig genoeg, om elkander onderling den voet dwars te zetten, en den gang van het algemeen gouvernement te belemmeren. Het is een beginsel van ontbinding, dat de nieuwe Nederlandsche staat met zich ter wereld heeft gebragt, omdat het in strijd is met den algemeenen geest des tijds, die associatie, vereenigingen van allerlei aard, centralisatie en zamenwerking op den voorgrond stelt. En nog is Nederland door zijne uitgestrekte koloniën, in zekeren zin, eene wereldheerschappij, een staat van den eersten

[p. 342]

rang; maar geloof niet, dat oogen, die zich blind getuurd heb ben op kleine, interprovinciale twisten en belangen, den gang der hoofdgebeurtenissen kunnen overzien, en den koers der eeuw tijdig waarnemen; die zijne oogen met microscopische waarnemingen heeft bedorven, ziet niet meer op een' afstand.

Naar binnen werkt het beginsel even nadeelig; het verspreidt kwijning en kleingeestigheid door alle aderen van ons volksbestaan en intellectuëel leven.

De provinciale almanakken zijn, in oorsprong, vruchten van dien zelfden anti-Nederlandschen geest, van afzondering en provincialismus. Dien geest af te keuren, overal waar er aanleiding toe bestaat, is pligt. Overigens, op de aankondiging van bovengenoemden almanak heeft die afkeuring geenen invloed; gelijk, op hare beurt, deze late aankondiging waarschijnlijk geene werking meer zal uitoefenen op het vertier van dit jaarboekje, ons eerst in de vorige maand geworden. De provinciale almanakken bestaan nu eenmaal: het kan alleen de vraag wezen: zijn zij, hetgeen men billijk er van mogt verwachten? Zijn zij voor opbeuring vatbaar?

Wat is een provinciale volksalmanak?

Een geschrift, evenmin voor eigenlijke geleerden, in de eerste plaats, bestemd, als voor de geheel en al ongeletterde klassen, maar voor dien middelstand der beschaving, welke van lezen geene hoofdzaak maakt, nu en dan echter wel eens een kort stuk lezen wil. Voor dezen vooral moet een volksalmanak, met fijnen tact en levendigen stijl, bijeenbrengen, met het oog op eigene provincie, wat, uit het verledene en tegenwoordige, het meest geschikt is, om gunstig te werken op kennis en beschaving, verheffing en volksleven. Deze vordering schijnt ons niet overdreven. En toch, de Drentsche almanak voldoet er evenmin aan, als die der overige provinciën, voor zoover wij die kennen.

De Proeve van een woordenboekjen van den Drentschen tongval en 't Drentsche taaleigen betwisten wij geene verdiensten voor onze vergelijkende taalkunde. Naarmate wij zelven afkeeriger zijn van dat ophemelen, dat koesteren en troetelen van de platte dialecten, bewonderen wij meer en ongeveinsd, dat een man van dichterlijk talent er geduld en vlijt voor over kon hebben. Alles wel. Maar, mijne Heeren, wat zal de Drenthenaar, wat in 't algemeen de lezer van een almanak met die woordenlijst doen? Geene enkele straal van licht, geen vonk van vuur, kan het volksleven er aan ontleenen. Voor elken

[p. 343]

taalbeoefenaar, zonder onderscheid, heeft zij zelfs geene waarde; het is eene specialiteit voor eene bijzondere liefhebberij, die alleen in een maandwerk voor taalstudie welgeplaatst was. Hier gaat er een zevende van den almanak mede verloren voor den gewonen kooper. Beschaaf liever de platte talen: gij zult kerk- en schoolonderwijs vruchtbaarder maken, en, zedelijk, Nederland opbouwen.

Bijna even lang is: Edict des Hertogen van Gelder met het bijwerk. Het stuk zelf was in nijhoff's Bijdragen op zijne plaats; het bijwerk is kennelijk een strijd pro aris et focis, die, consequent volgehouden, ons naar de middeleeuwen zou terugvoeren, wat de huishouding van staat betreft. Neen, neen, er is al middeleeuwsch genoeg; zie nadenkend rond. - Beide genoemde stukken zijn lang: eigenlijk lijvig is: Dwingeloo en onderhoorige gehuchten, en Land- en volksverhuizingen, koloniën en volkplantingen of enkele hoofdtrekken harer geschiedenis, inzonderheid van die van Nederland; met elkander over de tachtig bladzijden, in eenen almanak, die er honderd twee en zeventig bevat! ‘Afwisseling vermaakt’ is bij beide kennelijk vergeten. Dwingeloo, wat het onderwerp betreft, behoort hier te huis; de stijl is levendig, maar het stuk valt al te veel in het nietige en beuzelachtige. Er bestond in dat dorp, vóór eene eeuw omtrent, eene gemeente van réfugiés, 25 jaar lang: en nu maakt de lezer hier kennis met de leden van dezelve, die alle dit bijzondere hadden voor de geschiedenis, dat zij - réfugiés waren, of kinderen van réfugiés. Er waren er zelfs onder, wier leven nog minder oplevert, dan dat van den grijsaard bij gellert:'s

Hört, Zeiten, hört's! Er ward geboren,
Er Iebte, nahm ein Weib, und starb.

Als zóó Nederlands dorpen en gehuchten in hunne geschiedenissen worden uitgerekt en opengespalkt, wat zal er dan van het lieve vaderland worden en van de goede burgerij?

Wat de keus van het onderwerp betreft, verdient Land- en volksverhuizingen allen lof; het grijpt in het werkelijke leven en in den tegenwoordigen tijd. Verdient de keus lof, de behandeling is niet die, welke een volksalmanak vordert. Het stuk beweegt zich te veel in den verledenen tijd; 't is te geleerd. Die oudste, die Grieksche, Romeinsche koloniën, middeleeuwsche volksverhuizingen: er is geen leven in te brengen voor den gewonen lezer. Hij begint er mede; maar, ziet!

[p. 344]

oogenblikkelijk overmeestert hem eene zachte neiging tot insluimeren. Alle werking mist het alzoo niet. Die bijdragen voor een' volksalmanak wil leveren, zende den redacteur stukken, die niet alleen op zich zelve niet verwerpelijk zijn, maar die ook tevens voor het doel bepaaldelijk zijn bewerkt. Volksen kinderboeken schrijft niet ieder, die wil, al is hij niet zonder kennis en stijl; 't is eene bijzondere gave.

Met het oog op de vordering voor een' almanak, kunnen wij ons het best vereenigen met Hunnebedden in Frankrijk. Voor Drenthe is het eigenaardig om het onderwerp, en de behandeling is zoo levendig, als de stof toelaat. Het bijgevoegde volksverhaal geeft aan het stukje eene poëtische tint, die wel is gekozen. Ook: De oorzaak van de vruchtbaarheid van den grond en die der werking van den mest, volgens de nieuwe denkbeelden van den grooten scheikundige Justus Liebig, is een onderwerp, met het oog op de provincie en op den tijd genomen. - Waarom is, voor het overige, de almanak zoo arm aan practicaliteit, aan statistieke opgaven? Welke zijn de voortgangers der ontginning in Drenthe? der kanalen en wegen? Van dat alles geen woord; bloot een tafel van de bevolking over de laatste tien jaren.

Wat de taal betreft: ‘altijd speelt 't zelfde tooneel’ - ‘wien 't ter eere werd opgerigt,’ is voor ons niet welluidend; ‘dwaasheden en domheden, die zijn uitgeblaft,’ schijnt zeer onbeschaafd gezegd; het is zoo hondachtig. Bij: ‘wanneer het door den wind met stuifzand voor het oog onzigtbaar is geworden;’ moeten wij vragen, of de dingen in Drenthe ook voor andere zintuigen onzigtbaar worden, dan voor het oog?

Der wakkere redactie wenschen wij, terwijl ‘het papierenkind’ (Voorberigt) haar aan het hart ligt, eene ruime toezending van stukken, bepaaldelijk en met lust voor den almanak bewerkt. Zoo onze aankondiging er iets toe bijdroeg, niemand meer dan wij zou er zich over verheugen.