De Gids. Jaargang 11

De hulpprediker. Tafereelen uit de papieren van ‘Oom Adam’ [C.A. Wetterbergh], Schrijver van ‘De Dochter van den Dorpspredikant.’

Naar het Zweedsch. Te Nieuwe-Diep, bij C. Bakker, Bz., 1846.

Geld! geld! is, helaas! alweder de hoofdoorzaak van de verschijning van dit boek in onze taal, op onzen bodem. ‘Wat geef ik er om,’ zegt de uitgever, ‘of mijne landgenooten wat aan dit boek hebben, dan of zij na de lezing onvergenoegd het onbegrepen wegleggen; of het uit het Hoogduitsch of uit het oorspronkelijke, goed of slecht vertaald zij! Wat geef ik er

[p. 338]

om? Als ik het maar goedkoop vertaald krijg, en als de leesgezelschappen er maar een paar honderd exemplaren van slikken. Het Zweedsch en Deensch is in de mode: Oom adam! en een titelvignet! zullen het overige wel uitwerken: de titel belooft wat luimigs, wat humoristisch, en nog wel uit het Zweedsch! Geen nood! vóórdat de recensenten met hun eeuwig gezanik voor den dag komen, ben ik al geborgen. - Het ziet er wel naar uit, dat ik zoo gek zou zijn, om bij een letterkundige eene peperdure vertaling uit het oorspronkelijke te koopen, met aanteekeningen en ophelderingen: die meerdere uitgaaf vergoedt mij geen mensch: men koopt het boek toch.’ - ‘Wat geef ik er om,’ zegt de vertaler, ‘of de een of andere wijsneus een woord minder juist vertaald vindt: niemand weet toch, hoe ik heet. Ik verdien een eerlijk stukje brood zoo goed als ik kan. Alle waar is naar haar geld! Ik kan mijn' tijd niet aan het nazoeken weggooijen: een nieuw vertaalwerk wacht mij.’

Zoolang dus de leesgezelschappen niet goed kunnen vinden, om een artikel in hunne wetten te maken, bepalende, dat geene vertalingen zullen worden aangekocht van naamlooze vertalers, helpt het ons niets, of wij al honderd malen dezelfde aanklagten vruchteloos bij het publiek inleveren tegen de vertalingen, die het zich in de handen laat stoppen. Ik zwijg nog van de verpligting, mijns inziens, in casu op vertaler en uitgever berustende, om den lezer in een voorberigt met wetterbergh eenigermate bekend te maken, hem ten minste eenige uitlegging te geven betrekkelijk ‘Oom Adam’ en zijne papieren, maar hier is, God betere het! het Hoogduitsche Sie haben vertaald: ‘zij hebben’ (bl. 183), en een meisje zegt tegen een jongeling (bl. 197): ‘als zij (er stond zeker weder Sie) om mij uitkomen (!), dan zal het hier bruiloft zijn.’ De Voorfront ontmoet men reeds bl. 17.

Doch zelfs de voortreffelijkste vertaling zoude op eene zee van noten hebben moeten drijven, en dan nog zouden ettelijke hoofdstukken den Nederlandschen lezer luttel belang hebben ingeboezemd, zoo geheel Zweedsch is het boek. Er is eene polemische rigting in tegen eene soort van predikanten, zoo als er bij ons, Goddank! zelfs geen gedacht worden, die met bulderende stem en ratelende woorden schrik en angst prediken; in wier boeken volzinnen gloeijen als de navolgende: ‘gij zijt derhalve tot het eeuwige vuur gedoemd, en duivelen in de gedaante van arenden met menschenhoofden zullen u

[p. 339]

onder eene afschuwelijke en wanluidende muzijk, welke naar het gehuil van hongerige wolven gelijkt, ten dans opleiden’ (bl. 124). De toespraak is namelijk aan meisjes gerigt, die den dans liefhebben! Geheele hoofdstukken zijn aan de tentoonstelling van zulke predikers gewijd, geheele bladzijden met uittreksels uit hunne predikatiën bedekt, en de Hulpprediker, de hoofdpersoon, is in zijne echt Christelijke denk- en handelwijze als een voorbeeld gesteld, hetwelk den invloed, dien de aangestipte predikwijze in vele provinciën van Zweden schijnt te hebben, eenigzins moet tegengaan. Het boek is dus voor Zweden, met het oog op Zweedsche toestanden van den dag, geschreven, met de uitnemendste bedoelingen, op eene voortreffelijke wijze - doch wij Hollanders hadden het best kunnen missen, en menigeen zal het onvoldaan ter zijde leggen.

Ware nu al hetgeen die gebreken in de kerk, en die boetpredikers en hunne sermoenen betreft, weggelaten, dan hadde welligt het vertaalde boek een derde van zijne dikte verloren, en dan ware de betrekkelijke voortreffelijkheid van het karakter des Hulppredikers, met het gansche oorspronkelijke doel des boeks vervallen; maar dan zoude men den leeshonger onzes volks nog eene fraaije en nuttige rij van tafereelen en toestanden hebben kunnen opdisschen, die op zich zelve zeer behagelijk zoude geweest zijn. Het grootste deel des boeks toch is zeer aardig en onderhoudend geschreven, hier aandoenlijk, daar vrolijk, overal luimig, zeer satyrisch, soms epigrammatisch en de menschen waarlijk niet vleijende. Het leven van den Hulpprediker wordt in eene reeks van tooneelen van zijne geboorte tot zijn huwelijk beschreven, met meesterlijke uitwerking van zijn diepgevoeld voortreffelijk gemoed, en met meer schetsgewijze voorstelling van een aantal personen, met welke hij in aanraking komt. Als eene proeve der ingevlochten opmerkingen (en tevens van stijl en punctuatie!) moge het volgende dienen, dat menig vader en onderwijzer zich ten nutte moge maken:

‘God alleen weet vanwaar het denkbeeld ontstaan mag, dat het geheugen het meest bij een kind werkt, en dat men daarom ook heden nog voortvaart het van buiten leeren tot de hoofdzaak van het onderwijs te maken. Men is daarin, gelijk in meer andere zaken, zijne eigene beschouwing gevolgd, in plaats van zich te vernederen om met de natuur te rade te gaan, hoewel het waarschijnlijk beter was geweest, alzoo het om de manier te doen is van een kind kennis bij

[p. 340]

te brengen, wanneer men eens opmerkzaam had gadegeslagen hoe een kind er uit zich zelf mede te werk gaat, als het zonder van buiten komend onderrigt zich de noodige kennis aangaande de omringende voorwerpen tracht te verkrijgen. Alsdan zal men zien, dat dit niet op zulk eene manier geschiedt, dat het kind eerst een woord, een naam of iets dergelijks leert, maar dat het eerst de eigenschappen, het nut en het gebruik eener zaak tracht te ontdekken; dat het zich, met één woord, een begrip van de zaak zelve en dan eerst van den naam verschaft, en dat wel óf den gewonen, óf ook een anderen, dien het ten gevolge eener eigenschap van het voorwerp zijns onderzoeks uitdenkt. Zulke benamingen zijn dikwijls zeer veel beteekenend. Zoo hoorde ik eens een kind spreken van een “Doorkijk,” een woord, hetwelk niemand verstond, totdat het kind naar de vensterruit wees, aan welke men inderdaad zulk een naam geven kon, indien men er niet reeds een anderen voor had gehad. Met één woord, het is eene vaste zekerheid, dat het kind met een denkbeeld begint en met eene vérklaring eindigt en niet omgekeerd, zoodat, wanneer het onderwijs de kunst zal zijn van het kind tot een zelfdenkend en zelfonderzoekend wezen te vormen, hetzelve denkbeelden behoort mede te deelen en de oefening van het geheugen ten zeerste te beperken. Men kan eene zaak in het geheugen prenten, welke niet verstaan wordt, maar men kan onmogelijk eene zaak begrijpen en haar niet onthouden. Het geheugen is voor den geest des menschen, wat een bladwijzer voor een boek is. Het berigt ons waar eenig onderwerp behandeld wordt, en wanneer men alleen het geheugen oefent, dan handelt men even zoo verkeerd, alsof men iemand eerst den bladwijzer en vervolgens het boek liet lezen, hetgeen de grootste dwaasheid zoude zijn; want een boek zonder bladwijzer kan er zijn, maar geen bladwijzer zonder een boek’ (bl. 93-95).

Men ziet, de schrijftrant van wetterbergh is eenigzins wigvormig. Wat breed van boven, loopt de zin op eene scherpe snede uit. Zulk een beiteltje is ook, bl. 108:

‘Eene alles tot in het diepst toe doorgrondende werkkracht van den geest hutselt de gansche oppervlakte van onze eeuw om. De vorm zelf, in welken ons geloof gegoten werd, is te bekrompen geworden; de pop is verdroogd, maar in dezelve groeit en beweegt zich evenwel de vlinder, die eenmaal sterk genoeg zijn zal om door de schaal heen te breken, in weêr-

[p. 341]

wil van degenen, die gaarne gezien hadden dat hij er eeuwig in was blijven sluimeren, opdat zij in eeuwigheid zijde van het tonnetje zouden kunnen spinnen.’

Ons oordeel dus zamentrekkende, zoo acht ik het boek in Zweden en in het Zweedsch als zeer nuttig en ongemeen fraai. De Nederduitsche lezer moet zich echter door veel ontoepasselijks en onbegrijpelijks, onhollandsch naar vorm en wezen, heen werken, om hier en daar denkbeelden aan te treffen, die noch Zweedsch, noch Hollandsch, maar menschelijk, ja van Goddelijke natuur zijn, als het volgende, betrekkelijk een' grijzen vader, die zijn eenig kind beweent: ‘de band, die hem aan de aarde had vastgehouden, was verbroken en hij dreef als eene afgeplukte bloem met den stroom des levens mede, zoog alleen door bloesem en bladeren licht en voedsel in, en leefde niet dan door de sappen, die hij van boven kreeg’ (bl. 129).

Februarij 1847.

schüller.