De Gids. Jaargang 11

I. Beschouwing omtrent eenige punten van nederlandsch staatsregt

door een Lid der Regterlijke Magt. In een' brief aan een' vriend. Amsterdam, S.J. Prins, 1846, 46 blz.
II. Voorstel aan de staten der provincie utrecht, van Jhr. Beeldsnijder van Voshol en de Vrije Ness, Lid der Staten. Ingezonden voor de Vergadering van 7 Julij 1846, 21 blz.

Het eerste dezer vlugschriften, is te voorschijn geroepen door de geregtelijke behandeling van een der gewigtigste vragen van ons staatsregt. Het requisitoir van den Arnhemschen Officier van Justitie, in de zaak van thieme, had den bekenden brief van Q.N. uitgelokt: het ‘lid der regterlijke magt,’ achtte het nuttig aan te wijzen, dat Q.N. ‘ware en valsche stellingen door elkander verwart, en dat hij, terwijl hij de niet moeijelijke taak op zich neemt, om sommige vrij wonderlijke stellingen van den Officier van Justitie te wederleggen, in bijna gelijke dwaling vervalt als waarvan hij dien ambtenaar tracht te overtuigen.’ - Het voorstel van den Heer B.v.V. was zelf bestemd, om eene andere groote vraag van ons staatsregt ter sprake te brengen, in eenen kring, waar men tot nog toe deze kwestie achteloos was voorbijgegaan, of misschien wel willens onderdrukt had.

Beide vragen hebben reeds lang dáár, waar zij aanhangig gemaakt zijn, hare beantwoording gevonden. De Hooge Raad heeft, bij arrest van 17 Junij (arrest in zake: van hulst), als regterlijke uitspraak het gevoelen geuit, dat, naar ons staatsregt, de Troonrede niet is eene handeling der regering, welke binnen de ministeriëele verantwoordelijkheid der grondwet valt; en de Provinciale Staten van Utrecht hebben, volgens advies van den kommissaris des Konings, in die provincie het voorstel der Heeren B.v.V., om ‘voortaan hunne zittingen in in het openbaar te houden,’ verworpen.

Zijn deze beide vragen daarmede beslist? - Verre van daar. Ware het ook al mogelijk, dat in eenige regtsvraag de uitspraak van het Hoogste Regterlijke collegie jure of facto, een beginsel konde

[p. 95]

vaststellen, waaraan men zich voortaan hebbe te houden, eene vraag van staatsregt, als deze, is boven alle beslissing der regterlijke magt verheven. En, gaan wij een stap verder, ware ook zoodanige beslissing hier denkbaar, zij zoude niets uitwerken, omdat zij, indien ze cenige kracht zoude hebben, heerschappij over de meeningen zou moeten bezitten. In vragen van burgerlijk regt, of van regtspleging, onderwerpt de belanghebbende zich somwijlen gewillig aan eene gevestigde jurisprudentie, omdat hij uit verzet daartegen, eigen schade vooruitziet; hier zal de belangstellende den inhoud van een arrest niet anders dan als het werk van kundige mannen tot eigene voorlichting in aanmerking nemen. Geen arrest van den Hoogen Raad heeft kunnen voorkomen, dat de jongste Troonrede door allen, die zich daartoe geroepen gevoelden, in gesprekken en bij geschrifte is beoordeeld, en goed- of afgekeurd, geprezen of gelaakt, in meer of min sterke bewoordingen, en dat elke volgende koninklijke aanspraak hetzelfde lot zal ondergaan.

Evenmin zal het besluit der Staten van Utrecht, op raad van den koninklijken kommissaris, noch de stilzwijgende onderwerping van die van Limburg aan eenen ministeriëelen brief, in 1846, het voortaan als uitgemaakt doen beschouwen, dat de grondwet de openbaarheid van de zittingen der Provinciale Staten verbiedt. Het zal niet kunnen verhinderen, dat de handelingen van die van Overijssel en Gelderland, gelijk thans, ook na dezen openbaar zullen worden gemaakt, noch dat die van Friesland extracten uit hunne notulen in de Leeuwarder Courant laten opnemen. In een volgend jaar kunnen de Utrechtsche Staten, hetzij anders ingelicht, hetzij anders zamengesteld, eene andere meening huldigen.

Gelukkig mogen wij het noemen, dat beide deze groote vraagpunten, nu zij eenmaal zijn opgeworpen, alzoo noodzakelijk ieder jaar op nieuw weder ter sprake zullen komen. Het kan niet anders, of bij iedere volgende vergadering van Provinciale Staten, zal hier of daar over de openbaarheid onzer vertegenwoordigende ligchamen worden gehandeld, en iederen keer zullen de redenen voor een tegen met meer klem aangevoerd en met betere kennis beoordeeld kunnen worden. Wij houden ons verzekerd, dat over twee of drie jaren geene argumenten meer gebruikt zullen kunnen worden als die, welke de gouverneur van Utrecht, tegen het voorstel van den Heer B.v.V., heeft aangevoerd.

Na de verschijning van het vlugschrift van ‘het lid der regterlijke magt’ is het arrest van het Hof van Zuid-Holland, waarheen de zaak van den Heer thieme door den Hoogen Raad was verwezen, gevallen; van dit arrest is wederom cassatie aangeteekend, en de Hooge Raad zal eerlang nog eens in de gelegenheid komen, om

[p. 96]

een gevoelen over beginselen van Nederlandsch Staatsregt te ui ten. Daarbij zal dan, naar allen gis, zich nog eens het moeijelijke vraagstuk ter oplossing aanbieden, hoe het mogelijk zij, het constitutioneel beginsel vast te houden ‘dat de Koning in Zijne onschendbaarheid persoonlijk nimmer aansprakelijk wordt gesteld voor de handelingen Zijner regering,’ en tegelijk aan te nemen, dat er enkele daden van regering zijn, die door den Koning persoonlijk worden beraamd en verrigt, zóó, dat men de verantwoordelijkheid er van niet op Zijne ministers mag overdragen, met andere woorden, zóó, dat men ze niet mag beoordeelen. Zal men misschien die oplossing trachten te vinden door te stellen, dat men wèl mag beoordeelen, mits men slechts de waardigheid des Konings ontzie? Het zal dan geene vereeniging der beide strijdende beginselen zijn kunnen, maar eene wegeijfering van het eerste ter wille van het laatste. Beoordeeling sluit in zich het begrip van goed- of afkeuring, naarmate van den uitslag der beschouwing. Maar de afkeuring van 's Konings persoonlijke handelingen te vergunnen, is reeds- inbreuk maken op 's Konings onschendbaarheid. Dan zal men echter tevens de noodzakelijkheid doen gevoelen, om spoedig een terminologisch woordenboek zamen te stellen, waarin wordt aangewezen, welke woorden en uitdrukkingen al en welke niet mogen worden gebruikt, om eene openbare handeling des Konings, met behoud van het ontzag voor Zijne waardigheid, af te keuren. - Of zal men aannemen, dat de troonrede des Konings als Zijne persoonlijke daad in het geheel niet afgekeurd, dat is, niet beoordeeld mag worden? Dan zal men voorop moeten stellen, dat de troonrede qua talis niet tot de openbare handelingen van regering behoort, waarover het vrije oordeel der ingezetenen wettelijk is gewaarborgd, maar tegelijk ook, dat de Koning, wanneer Hij die troonrede stelt, bepeinst en uitspreekt, dat niet als Hoofd van den Staat doet.

Wij zullen niet herhalen al wat er gezegd is over het ongepaste van het vervolgde artikel en het onverstandige der vervolging, noch de sombere voorteekenen voor de vrije drukpers in Nederland, welke men in deze vervolging heeft gemeend te zien, weder voor den geest roepen. Wij durven van die vervolging integendeel iets goeds verwachten. Zij zal ons, even als het voorstel van den Utrechtschen Afgevaardigde, eene schrede nader leiden tot het juiste begrip en de krachtdadige handhaving van het groote beginsel des constitutionelen staatsregts: openbaarheid en vrije beoordeeling van regeringshandelingen en van zijne eerste voorwaarde - eene vrije drukpers.

S.V.