De Gids. Jaargang 4

Nederland, oudtijds in vreemde fabelen gedacht.

Het roemrijkste tijdvak onzer Geschiedenis is zonder twijfel de 16^de en 17^de eeuw, onze vrijheidskamp tegen Spanje, onze Indische veroveringen en onze zeetriomfen. Alle beschaafde natiën, van Europa beschreven onze daden, bezongen onzen roem, en onze dapperheid op den Oceaan was buitenslands een spreekwoord geworden. ‘De oogen mijner schoone, (zingt een Portugeesch, dichter van dien tijd) zijn zoo onwederstaanbaar als de Turken te land of de Hollanders ter zee.’

Maar reeds veel vroeger trok Nederland de aandacht van buitenlanders, en, wat vreemd is, het meest prozaïsche Land van Europa is gedurig het tooneel van mythen en wonderlijke ontmoetingen. Van procopius af tot op ariosto, komt ons Land en volk gedurig in de romans, fabelverhalen en heldenzangen voor.

[p. 343]

Herinnert u het verhaal des eerstgenoemden schrijvers, nopens hermegiskel en zijne bruid, dat wagenaar opgenomen, maar bilderdijk met eene magtspreuk veroordeeld heeft, en dan de sage, hoe aan onze kusten de schimmen der afgestorvenen binnen een uur geheimzinnig naar Engeland werden overgevoerd. Gij leest het bij hem, de Bello Goth. IV. 20. Niet minder romantisch, liever avontuurlijk, is het verhaal van den Frieschen held ubro, Kempe van harald hyldetand, die in de 8^ste eeuw leefde, eerst zijn gevangene, toen zijn veldheer, en eindelijk zijn schoonbroeder werd, en op de Brawallaheide sneuvelde, na tallooze vijanden gedood en den grootsten held van het Noorden, staerkodder, zwaar gewond te hebben. Staerkodder zelf zong zijne daden; uit dit gedicht pulle de Deensche historieschrijver saxo grammaticus, in wiens Historia Daniae, L. 8, zijne avonturen geboekt zijn. Ik zou nog van de Wolsungsage kunnen spreken, die misschien tot Groningen en Friesland betrekking heeft, en van het heldendicht Gudrun; maar liever wend ik mij tot meer bekende mythen. Wie hoorde niet wel eens spreken van elius ghacilis, den Ridder met de Zwaan, en van de Witte Vrouw, die nog altijd te Cleve op het Slot rondwaart, en nu en dan op den Zwanentoren zigtbaar wordt? Die Zwanenridder is door bilderdijk bezongen, en zes eeuwen vroeger door meer dan éénen Franschen Dichter; nog leest het volk wel eens met belangstelling in een' winteravond: de schoone Historie van den Ridder van de Zwaan, te Amsterdam bij koene in 4^o gedrukt en zeldzaam geworden; en een boekje, dat te Cleve den vreemdelingen aangeboden wordt, geeft ook een schraal berigt. Het tooneel van die wondervolle historie is in de Fransche romans te Nijmegen:

Quar une penteenste une feste joie
Tint lemperere cort a Nimaie establie,
La furent assamble gent de mainte partie.

Deze stad is ook het tooneel van eene andere legende, die gij vindt in de schoone historie van Maiken van Nimegen, hoe sy meer dan zeven jaren met den Duyvel woonde en daerna nog eene heilige werd; eene romance der 16^de eeuw, onder mij berustend, en waarvan ook een drama gemaakt is, uitgekomen te Antwerpen in 1615; maar deze fabel is geheel inlandsch gebleven.

Zij, die met de middeleeuwsche poëzij bekend zijn, weten, hoe roemrijk daarin de Britsche Koning arthur, of arthus, vermeld wordt, en kennen zijne verre togten en wapenfeiten; welnu, ook

[p. 344]

hierbij komt Holland en Zeeland weder te pas. Onze oude kronijken zijn het niet alleen, die van zijne oorlogen met de Friezen in die streken vertellen, maar uitlanders bevestigen dit, b.v. gervasius tilberiensis, die omstreeks het jaar 1200 schreef.

De romans, die de togten van karel den groote en zijner paladijns verhalen, zijn niet minder beroemd, dan die van arthur; ook hier komt Nederland, komen de Nederlandsche helden ten tooneele. Vooreerst de Friesche Koning gundebald, die in Spanje oorloogde, vele overwinningen op de ongeloovigen bevocht en toen naar Africa overstak. Wat de inlandsche kronijken van hem vertellen is uit uitheemsche bronnen geput: de eerste, mij bekende, is de kronijk, die op naam des Aartsbisschops turpinus gaat, en waarschijnlijk tot de 11^de eeuw behoort. Men kan over dezen gundehold, ubbo emmius en wagenaar vergelijken.

En eindelijk, om niet meer te noemen, ariosto zelf, die dichter der gratiën, bezingt Nederland en zijne helden. Orlando of roeland komt te Dordrecht en elders. Bireno en zijne lotgevallen worden uitvoerig beschreven:

Duca era di Selandia e sene giva
Verso Biseaglia a guerreggiar coi Mori.

Het geldt hier als gewoonlijk krijg en minnarijën, en voor het overige is alles verdichting; maar ik geloof niet, dat ariosto daarvan de schepper is: meestal volgt hij, even als alle heldendichters, oudere kronijken, romans of overleveringen, waarschijnlijk ook hier.

Ik zou nog een paar andere voorbeelden kunnen aanvoeren; maar dit is genoeg voor de toepassing, die deze is: onze voorouderen waren in oude tijden minder aan de kluit gebonden dan wij thans; zij oorloogden veel buitenslands en koloniseerden in vreemde gewesten. De geschiedschrijvers hebben dit verzuimd na te vorschen, de oude volksverhalen noodigen tot dit onderzoek uit.

L. Ph. C.B.