De Gids. Jaargang 4

[p. 14]

Vianden.

In het aan het wettig gezag teruggebragt gedeelte van Luxemburg, aan de rivier de Our, die de grens uitmaakt tusschen dit Hertogdom en Pruissen, ligt, te midden van het gebergte, acht uren ten Noorden der stad Luxemburg, het stadje Vianden. De gemelde rivier deelt het en oude en nieuwe stad. In de eerste verheft zich op eene hooge rots het grijze slot, weleer de woning der oude Graven van Vianden, in latere tijden het gewoon verblijf der bezetting. Ik zal u niet spreken van de druif, die in de nabijheid van het stadje wast. Ik proefde den wijn nimmer, en kan u niet zeggen, of hij waarlijk met den Moezelwijn veel overeenkomst heeft, zoo als hem de naam nagaat. Ik zal u niet spreken van de lakenverwerijen en leerlooijerijen, die hier gevonden worden, of weleer gevonden werden. De eerste zijn minder beroemd dan die van Verviers, of van Tilburg. Maar de naam Vianden herinnert u welligt, dat de Graven van Nassau uit den stam dillenburg, en later de Prinsen van oranje-nassau, bij hunne weidsche titels, ook dien van Graaf van Vianden voegden. Gij weet, al was het slechts, uit opdragten van Academische proefschriften, dat wijlen Z.H. Prins willem V dien titel nog voerde; en gij zijt niet zoo onervaren in de geschiedenis of in de aardrijkskunde van ons land, als mijn vriend arnulfus, om dit Vianden met Vianen in Zuid-Holland, of met Viane in Oostvlaanderen te verwarren. Maar wat gij welligt niet zoo naauwkeurig weet, is, dat dit graafschap meer dan 8 eeuwen de eigendom was der voorouders van Z.M. onzen Koning, en dat het reeds sedert het midden der XIV^de eeuw aan het geslacht van Nassau behoorde. Dit wekt welligt uwe belangstelling, en maakt uwe nieuwsgierigheid, om iets meer van dit kleine graafschap te vernemen, gaande. Ik zal trachten die nieuwsgierigheid, zoo veel ik kan, te bevredigen, zoo gij mij slechts de eer wilt doen, de volgende bladzijden te lezen. Ik moet echter, als eerlijk man, voorafzeggen, dat ik vele der vermelde bijzonderheden heb ontleend aan het belangrijke werk van den Hoogleeraar e. münch, Geschichte des Hauses Nassau-Oranien, en aart een stukje van den Heer j.b. nothomb, geplaatst in de Revue Belge van den jare 1830 (N^o. 2), Ik doe dit om mij voor het ‘houd den dief!’ te vrijwaren en om het suum cuique.

Vianden dan, of zoo als de Franschen het noemen Vienne,

[p. 15]

was weleer een geheel onafhankelijke Staat. De Heeren of Graven van dit gewest kenden niemand boven zich dan den Keizer. Zij waren, behalve aan het Rijk, aan niemand leen- of dienstpligtig, en alzoo dynasten, die land en luiden bezaten.

Als zoodanig regeerde in het begin der XII^de eeuw Graaf frederik I, en na hem zijn zoon siegfried, zijn kleinzoon godfried I, zijn achter-kleinzoon frederik II en diens zoon hendrik I.

De onafhankelijkheid van Vianden duurde tot de laatste helft der XIII^de eeuw; toen werd dit graafschap een leen van het naburige Luxemburg, en deelde in het lot van zoo vele andere graafschappen en heerlijkheden, wier bezitters zich in die en in de volgende eeuw genoodzaakt zagen leenmannen van magtiger naburen te worden. Wij zullen hierna zien hoe zulks, wat Vianden betreft, zich toedroeg.

Frederik I vindt men in de Luxemburgsche Archiven als getuige en bemiddelaar in den jare 1124. Hevig was zijn twist met den Aarts-Bisschop van Trier, albrecht, in 1150. Zijne kinderen waren siegfried, frederik, gerhard, Abt van Prum, godfried, (de stamvader van het Luxemburgsche Brandenburger huis?) en adelheid, echtgenoot van eenen Graaf van Mühlbach.

Siegfried, zijn opvolger, bleef in twist met Trier en de Aarts-Bisschop hillin zag zich gedwongen hem vele burgten af te staan.

Godfried I volgde hem in 1192 op. Deze liet slechts éénen zoon, frederik, en ééne dochter, mathilde, na.

Deze frederik II vernieuwde den voorvaderlijken twist met Trier. Te meermalen maakte hij het den Aarts-Bisschop zeer bang, ja nam hem zelfs eenmaal gevangen en slaakte hem slechts tegen eenen hoogen losprijs. Eerst lang hierna kwam tusschen hen een zoen tot stand, waarbij de Graaf van Viaden ten laatste het leenheerschap van Trier over zijne goederen Dedelndorf en Garlant erkende.

In den strijd tusschen herdrik van luxemburg en boudewijn van henegouwen over het Graafschap Namen, in de jaren 1192 en 1193, was deze strijdbare Graaf van Vianden met den Graaf van Holland (Diederik VII)⁽¹⁾ en anderen, Bondgenoot van den eerste; en zijne dapperheid in dien strijd wordt door velen geroemd.

Maar meer roem verwierven hem zijne daden in het Heilige Land. Vele avonturen bejegenden hem aldaar. Eindelijk viel hij in de magt der Saracenen, die hem niet dan na eene lang-

(1) Nicolas vigner, Histaire de la Maison de Luxemburg, p. 91.

[p. 16]

durige gevangenschap on tegen eenen grooten losprijs zijne vrijheid terug gaven. Naauwelijks was hij in zijne Staten terug gekeerd of hij stierf in 1224 aan de gevolgen zijner vroeger bekomene wonden.

Bij mathilda van salm had hij verscheidene kinderen, van welke alleen zijn opvolger hendrik ons bij name bekend is. Deze vermeerde het aanzien van zijn geslacht door zijn huwelijk met margaretha van courtenat⁽¹⁾, dochter van petrus, Graaf van Auxerre⁽²⁾ en van yolenda van vlaanderen, die, na den dood van haren broeder boudewijn van vlaanderen, in 1206 den troon van het Oostersche Keizerrijk bestegen.

Bekend zijn de pogingen, die hendrik van vianden aanwendde, om in het bezit van het Graafschap Namen, dien twistappel tusschen zoo vele Graven en Hertogen in de XII^de en XIII^de eeuw, te geraken, hoe hem dit eindelijk gelukte, en hoe hij na een achtjarig (volgens Prof. münch elfjarig) bezit genoodzaakt was, het in 1237 aan zijnen zwager boudewijn, Keizer van Constantinopel, weder af te staan.

Niet minder door zijne dapperheid dan door zijne vroomheid was deze Graaf van Vianden, hij zijne tijdgenooten geacht. Hij slichtte Abtdijen, Kloosters en Hospitalen en toog⁽³⁾ naar het Heilige Land, van waar hij nimmer is terug gekeerd.

Deze hendrik I had verscheidene kinderen. Zijn oudste zoon, frederik, stierf vóór hem; de tweede, philips, volgde hem op; zijne oudste dochter richarda was de gemalin van Graaf wolfgang van salm, zijne jongste yolenda, Abtdisse van Mariendal; daarenboven had hij nog twee zonen, beiden Hooge Geestelijken, pieter en hendrik.

Gij kent dezen laatsten, geachte lezers! want hij, eerst Aarts-Diaken van Koulen, van welks Bisschop hij een bloedverwant was, werd, in plaats van gosewijn van amstel, op den Bisschops-zetel van Utrecht verheven. Hij beoorloogde den Graaf van Gelder en de Heeren van Amstel en Woerden, overwon hen, nam de laatste gevangen en stichtte het Slot te Vreeland, om de Amstelaren in bedwang te houden⁽⁴⁾. Dit alles

(1) Zij was weduwe van raoul, Heer van Issoudun en zuster ond. and. van yolenda, de gemalin van Koning andreas, van Hongarijen.

(2) Hij was zoon van Koning lodewijk de dikke van Frankrijk.

(3) De Hoogleraar münch zegt dat hij in 1252 derwaarts vertrok; de Heer nothomb dat hij omstreeks den jare 1245 in Palestina is gestorven.

(4) Wagenaar Vad. Hist. VIII Boek, §. 32 (II Deel, bl. 307 en volg.)

[p. 17]

weet gij, of herinnert gij u, door de woorden, die vondel zijnen gijsbrecht in den mond legt:

‘Wat leedt hy (gysdreght) niet al leeds van Bisschop en van Graaf!
Men won zyn loflyk bloedt in 't Bisdom niet gedogen.
d' Arts-Bisschop aan den Ryn kon met zyn nydige ogen
Niet aanzien ons geluk, gaf gozewyn de schop,
En zette zynen neef den hogen myter op.
Wy reden om den staf, tot dat ze my en Woerden,
Aan weêrzy van zyn paart, tut een triomfe voerden
In Uitrecht, met veel smaats van yder aangehoort.
Men heeft my 't Vrelantslot ontweldigt, hem Montfoort.
'k Beken het Slot was my met voorwaarde opgedragen;
Maar nergens om gebout, dan om myn Land te plagen.’

Deze Bisschop hendrik bouwde, of liever herbouwde, den Dom te Utrecht; schonk stads-regten aan Hasselt (1252), aan Amersfoort (1259) en aan Oudewater (1265), stichtte een Kapittel te Steenwijk, begiftigde het Nonnen-Klooster Mariendaal bij Deventer, en bestierde het bisdom loffelijk.⁽¹⁾.

Maar keeren wij tot Vianden terug.

Philips, wij zeiden het hierboven, volgde zijnen vader als Graaf van Vianden op, hetzij deze, zoo als sommigen beweren, vóór zijn vertrek naar Palestina (1252), het bewind aan genen afstond⁽²⁾, hetzij dat philips, zoo als anderen willen⁽³⁾, zich, ten koste van zijnen neef hendrik, zoon van zijnen vooroverledenen oudsten broeder frederik, van het Graafschap meester maakte. Hoe dit zij, philips gedroeg zich gedurende de minderjarigheid van hendrik als regtmatig Graaf van Vianden. Woelziek van aard, was hij in gedurige twisten en oorlogen gewikkeld. De oorlog met Metz, waarin hij door den Graaf van Luxemburg hijgestaan werd, kostte hem het voorvaderlijk slot Vianden, hetwelk hij niet dan met groote opofferingen terug bekwam. Naauwelijks was echter de jonge hendrik meerderjarig geworden, of hij deed zijnen oom den oorlog aan, overwon hem, werd als Graaf erkend en zette philips op het slot Schöneck gevangen. Deze gevangenschap had reeds eenige jaren geduurd, toen de Bisschop van Utrecht zich tegen zijnen neef hendrik. verklaarde, en een verbond sloot met den Graaf van Luxemburg, mede hendrik genaamd, ter verlossing van

(1) Men zie over hem, behalve heda en beka, de Batavia Sacra of Kerkelijke Historie van Batavia, op zijn leven. De meeste Schrijvers zijn van gevoelen dat hij in 1267 is gestorven. Zijn opvolger was jan van nassau.

(2) Zie Prof. münch, III Th. p. 21.

(3) nothomb, t.a. pl.

[p. 18]

zijnen broeder. Be Graaf van Luxemburg beloofde philips in het Graafschap te zullen herstellen, mits deze het aan hem in leen zon opdragen. De Bisschop nam de voorwaarde in naam van zijnen gevangenen broeder aan. De Graaf van Luxemburg trok het Graafschap Vianden gewapenderhand binnen: de jonge Graaf hendrik toog hem te gemoet; maar ziende, dat hij tegen hem niet bestand was, besloot hij afstand van zijne regten te doen. het verbond werd gesloten. Philips werd als Graaf van Vianden hersteld; hendrik de jonge bekwam de voogdij van Pruim en het slot Schöneck, maar oom en neef zagen zich gedwongen leenmannen te worden van hunnen nabuur, den Graaf van Luxemburg, die het land reeds bemagtigd had.

De Heer nothomb heeft, in het bovenvermeld stukje, een gedeelte der acte van leenmanschap, in de oude Romaansche taal opgesteld, medegedeeld, dus luidende:

‘Je, philippe Cuens de Vienne et Sires de Grimberg, fais savoir à tuos que comme je eusse obligè Vienne; mon Chastel et les Burs et la, ville et les appartenances toutes du dit Chastel, où que le soient, en hommes, en fiez, en bois, en pries, en champs, et en toutes autres choses, sauf le fief de l'abbaïe de Pruems⁽¹⁾, à noble homme et mon signour Hanry, conte de Lucembourg, et à noble dame Margarite comtesse de eel meisme lieu, que je la repanroie d'Aulx et de leurs hoirs, contes de Lucembourg, je et mi oir, d'oir en oir, conte de Vienne, je par le conseil de bonnes gens et por à emplir ma convenance si comme j'etoie tenu recognoître, je ay repris en fiez ligement les choses devantdites, de Ma Dame Margarite contesse de Lucembourg et de Hanry son ainei fils,et feurons- je et mi oir, conte de Vienne, en fiez lige et rendable ladit Chastel de Vienne et lesdits appartenances, des contes de Lucembourg⁽²⁾ d'oir en oir, et à toujours permanablement...... Ce fust fait et donnei en l'an de grace

(1) De Abdij van Pruim of Prum in het Bisdom Trior, niet verre van den Moezel. Zij was gesticht door pepyn on later vergroot door diens zoon karel, den Grooten en door Kuizer lotharius, die aldaar mannik werd.

(2) Margaretha, in deze acte genoemd, was de dochter van hendrik II van Boer en weduwe van hendrik I, Graaf van Limburg en Luxemburg, welke laatste gezegd wordt in 1270 op reis naar het Heilige land te zijn gestorven. Haar oudste zoon hendrik, is de beroemde Graaf hendrik van Luxemburg die in 1288, in den slag van Wooringen, in een tweegevecht met Hertog jan van braband, het leven verloor, en wiens zuster philippa de vrouw was van onzen Hollandschen Graaf jan II van Henegouwen, gelijk beatrix, de zuster van dezen, de vrouw van genen.

[p. 19]

nostre Signor, quant li milliares corroit par mil et deux eens et septante et dix⁽¹⁾, le mardi devant Karesme prennant.’

Zoo wist de Graaf van Luxemburg zijn voordeel te trekken uit de twisten zijner geburen: want de Vorst die zich leenman van eenen anderen verklaarde, verbond zich voornamelijk nimmer de wapenen tegen zijnen leenheer te voeren. En de Graaf van Vianden, weleer zijn gelijke, (Pair) werd zijn leenman.

Philips, Graaf van Vianden, had tot vrouw maria erfdochter van Perwijs, Grimbergen, Ninhove, Rumpst enz. (dochter van godfried van leuve Heer van Perwijs en alice erfdochter van Grimbergen); door haar bekwam hij de opgenoemde goederen, waarvan Perwijs in het Graafschap Mechelen, en Grimbergen, Ninhove enz. in Braband lagen. Hij stierf in 1272, zijne vrouw als weduwe met drie kinderen nalatende. Hun oudste zoon hendrik was vóór hem jong gestorven. Zij leefde nog in 1285⁽²⁾.

De drie kinderen waren:

1.	Godfried, van wien wij nader zullen spreken.
2.	Margaretha van Vianden in 1280 gehuwd aan arnoud Graaf van Loon en van Chiny.
3.	Philips van Vianden, Heer van Rumpst, Hoboken, Eeckeren, Wittel en van een vierde van Vianden^(3).

De oudste, godfried II, werd Graaf van Vianden. Niettegenstaande zijn leenmanschap zien wij hem in 1288, als Bond-

(1) Dit septante et dix is stellig eene fout; want philips stierf reeds in 1272. Ik heb deze leenopdragt moeten overnemen, zoo als de Heer nothomb ze geeft. Maar het komt mij voor dat er nog al copij-fouten in zijn. Men ziet, dat zij niet is aan Graap hendrik van Luxemburg, die philips uit de gevangenis verloste, maar aan diens weduwe en oudsten zoon. Daar Bisschop hendrik wordt gezegd in 1267 te rijn gestorven, moet de verlossing van philips van Vianden vóór dien tijd hebben plaats gehad en dagteekent de leenroerigheid van Vianden aan Luxemburg ook van dien tijd. De Heer nothomb, zonder acht te slaan op dit septante et dix, zegt, dat de leenopdragt in 1270 geschiedde. Het moet dus hoogst waarschijnlijk zijn soixante et dix. Ook Prof. münch brengt die leenopdragt tot 1270 en zegt, dat philips eerst aan den opvolger van hendrik, (die hem uit de handen van zijnen neef verloste) de toegezegde opdragt bewerkstelligde en alstoen de leenen van den Luxemburgschen Graaf ontving. Is dit zoo, dan dwaalt dewez, die, Histoire générale de la Belgique, Tom. III. p. XXVIII, als sterfjaar van hendrik Graaf van Luxemburg het jaar 1274 opgeeft.

(2) Bij chr. dutkens, Trophées de Brabant, Tom. I, p. 632 en Preuves p. 231, vindt men melding gemaakt van Charters door hem met haar in 1266 en 1271, en door haar als weduwe in 1278, 1280 en 1285 uitgegeven.

(3) Zijne afstammelingen worden vermeld bij butkens, Troph. de Brab. Tom. I, p. 642 en 643. Zij bleven den naam van Vianden behouden.

[p. 20]

genoot van den Hertog jan van braband in den Slag van Woeringen, de wapenen met. roem voeren tegen zijnen leenheer hendrik, gezegd blondel., Graaf van Luxemburg. Hij was Heer van Grimbergen en Ninhove, welke laatste plaats hij in 1299 aan gui van vlaanderen verkocht. Hij heeft twee vrouwen⁽¹⁾ gehad en bij deze verscheidene kinderen⁽²⁾.

De opvolging der zonen van godfried in de gravelijke regering is eenigzins duister. Dat de oudste zoon philips den vader als Graaf van Vianden opvolgde, wordt algemeen aangenomen.

Had zijn grootvader zich verpligt gezien zijn graafschap leenroerig van Luxemburg te maken, philips vond zich genoodzaakt de burgers van het stadje Vianden te vrijen en stadsregten te verleenen. Hij werd hiertoe, even als zijn grootvader, gedwongen door den loop der tijden. De Heer nothomb deelt ons eene Fransche vertaling der acte van vrijing, in het Latijn opgesteld, mede; zij luidt:

‘Wij philips, Schildknaap, Graaf van Vianden, doen te wenten, dat wij, uit vreeze dat verledene zaken worden vergeten, vermeend hebben ze door het gezag onzer brieve te moeten bevestigen. Het is alzoo dat wij na rijpe overweging en op aanraden van wijze lieden aan onze Burgers en aan de gantsche gemeente van Vianden hebben beloofd, gelijk wij bij dezen bij eede beloven, aan hen eene naste, wettige en onschendbare vrijheid te schenken, in dier voege dat zij onherroepelijk dezelfde vrijheden (privilegiën) zullen genieten, als de burgerij van Trier hare stad; behoudens echter dat het ons, ingeval wij Ridder zouden worden benoemd, of dat wij een onzer kinderen zullen uitkuwelijken, of wel, hetgeen God verhoede, dat wij door het verdedigen onzer regten en onzer wettige goederen, gevangen geraken, geoorloofd zal zijn van hen eenen wettigen en billijken onderstand te vorderen.’

‘Al deze dingen.... hebben wij beloofd te zullen bevestigen en ongeschonden te zullen in acht nemen; bewilligende dat ingeval van overtreding van onze zijde, onze burgers van Vian-

(1) De eerste was alyde van ofdenaarde, in 1305 overleden, en de tweede lutgard, Vrouwe van Ligny, Fleru, Lets, enz.

(2) Zie butkens, t.a. pl. p. 642. Volgens dezen had hij bij zijne eerste vrouw: 1 philips, die hem opvolgde, 2 godfried, 3 hendrik, van welke beide in den tekst melding wordt gemaakt, 4 margaretha gemalin van hendrik Graaf van Vlaanderen, en 5 maria; bij de tweede: 6 lodewijk Proost te Munster, 7 johan Domheer te Luttig en 8 lucarde, eerst gehuwd aan wernard van dole, daarna aan jan van sombref. Volgens Porf. münch, die mede al deze kinderen, met uitzondering van maria, opgeeft, is margaretha uit het tweede huwelijk.

[p. 21]

den gemagtigd sullen zijn, ons hulp en bijstand te weigeren, gedaan in 1308⁽¹⁾, de 3^den Zondag vóór St. catharina.’⁽²⁾

Deze philips had tot vrouw alix van Aremberg en is in den jare 1308 kinderloos overleden. Prof. münch is van gevoelen, dat zijn broeder hendrik, dien hij den tweeden zoon van godfried den II noemt, eerst met philips het graafschap gemeenschappelijk heeft, bezeten, en hem naderhand is opgevolgd. De Heer nothomb daarentegen, geeft aan philips tot opvolger godfried III, (bij Prof. münch de derde, bij hem de 2^de zoon), en wil dat eerst nadat deze zou zijn overleden, hendrik, die bij hem de 3^de zoon is, Graaf van Vianden zou geworden zijn. Deze zelfde opvolging vindt men ook bij hutkens⁽³⁾. Volgens Prof. münch moet echter de laatstgenoemde godfried niet onder de regerende Graven van Vianden worden opgenomen.

Hoe dit zij, godfried (zoon van godfried II) had tot vrouw maria van vlaanderen, dochter van den Graaf van Namen, en stierf op Cyprus in den jare 1335⁽⁴⁾; kinderloos, volgens butkens; met achterlating van twee dochters maria en aleyda (over welke straks nader), volgens den Heer nothomb.

Hendrik III was getrouwd met margaretha (of, zoo als de Hoogleeraar münch haar noemt, adelyde) van franquemont, erfdoch-

(1) 1308. Ik ben met dit jaartal verlegen, en verwonder mij dat de Heer nothomb dit onopgemerkt heeft gelaten. De vader van philips, zegt men, stief eerst in 1312. Hoe kan het Charter van 1308 dus van den zoon, als Graaf, afkomstig zijn?

(2) De Heer nothomb zegt dat de verledene zaken, waarvan de aanhef spreekt, onbekend zijn, doch dat men hier uit kan opmaken dat dit Charter niet zonder nooddwang werd verleend. Ook mist men hier de gewone formaal: ‘geven en verleenen wij met onzen vrijen wil.’ Verder merkt de Heer nothomb op, dat de blijde inkomsten der Vorsten van Braband bijna het zelfde slot als dit Charter hadden.

(3) Troph. de Brabant, Tom. I, p. 642.

(4) De Heer nothomb, maakt melding van eene leen-acte van den jare 1322, waarbij, volgens hem, walter van clervaux: van dezen godfried een leen aanvaarde, onder de volgende bepalingen: ‘Wij honden deze goederen van den Graaf van Vianden en van zijne opvolgers, belovende dat wij hem getrouw zullen helpen, tegen ieder, met uitzondering van den Graaf van Luxemburg. En zoo het mogt gebeuren dat er oorlog ontstond tusschen den Graaf van Luxemburg en den Graaf van Vianden, zullen wij doen hetgeen wij zullen vermeenen regtens te mogen doen,’ (que nous crayons être permis de droit.) Daar de Heer nothomb die acte niet in haar geheel mededeelt, kunnen wij niet beslissen of met Graaf van Vianden hier een Graaf godfried, dan wel Graaf hendrik, wordt bedoeld.

[p. 22]

ter van St. Vijt, Butgenbach en Daesburg, welke goederen zij hem ten huwelijk bragt. Hij stierf, volgens butkens en nothomb in 1351, volgens Prof. münch in 1331; kinderloos, volgens den Heer nothomb; met achterlating van twee dochters, gezegde maria en aleyda of adelheide, volgens butkens⁽¹⁾.

Met ziet hieruit dat de Heer nothomb en butkens het omtrent den vader van maria en adelheide oneens zijn, daar deze hem hendrik gene godfried noemt.

Prof. münch noemt den naam des vaders niet, maar geeft aan deze heide Gravinnen nog eenen broeder hendrik⁽²⁾, die volgens hem de laatste Graaf van Vianden uit het oude geslacht van dien naam zou geweest zijn, en in 1351⁽³⁾ kinderloos zou zijn overleden.

Hoe dit zij, maria en adelheide (alyde) waren erfgenamen van Vianden. De eerste was gehuwd aan simon Graaf van Spanheim⁽⁴⁾ en had hij hem twee kinderen, een zoon, door butkens, otto, door Prof. münch, walram genoemd, die vóór zijne moeder kinderloos stierf⁽⁵⁾, en eene dochter elisabeth, die de gemalin werd 1^o van robert of rubrecht (rupert) Hertog van Beijeren, die in 1395 stierf, zoon van Keizer robert⁽⁶⁾ en 2^o. van dirk Graaf van der marck, Heer van. Dinslaken, die in 1412 is overleden. Zij stierf in eenen zeer gevorderden leeftijd in 1416 zonder kinderen na te laten.

Adelheide de jongste zuster, ook wel aleyd genoemd, Gravinne van Vianden, huwde (1331) aan otto Graaf van Nassau-Dillenburg, en bragt een gedeelte der goederen van het Graafschap Vianden, van de Baronije van St. Vijt, van de Heerlijkheid van Grimbergen enz. aan haren echtgenoot ten huwelijk; welk huwelijk den

(1) Daar de Graven van Nassau-Dillenburg later Heeren van St. Vijt waren en die Heerlijkheid niet van de vrouw van godfried, maar van de vrouw van hendrik alkomstig was, zoo men met eenigen grond kunnen veronderstellen, dat maria en aleyda dochters van laatstgenoemden waren. Eenige geslachtlijsten der familie Nassau noemen echter den vader van de echtgenoote van otto van Nassau, uitdrukkelijk godfried.

(2) Zoo wel Th. II. p. 335, als Th. III p. 23.

(3) Juist het jaartal door butkens en nothomb opgegeven als sterfjaar van dien hendrik, die, volgens Prof. münch, in 1331 is overleden. Of de laatste heeft alzoo van éénen hendrik er twee, óf de beide eerstgenoemden hebben van de twee er één gemaakt.

(4) Volgens butkens was haar tweede echtgenoot otto Heer van Arkel.

(5) Volgens butkens is hij nog getrouwd geweest met margaretha n.

(6) Bij hubner, in zijne Geslacht-rekenk.-Tafelen, wordt zij, tafel 138, genoemd eene dochter van johan, laatsten Graaf van Spanheim.

[p. 23]

grondslag legde der betrekkingen van het huis van Nassau tot de Nederlanden; - betrekkingen die sedert niet hebben opgehouden, en van lieverlede zoo innig zijn geworden, dat de namen Nassau en de Nederlanden, als het ware ineengesmolten zijn, en de geschiedenis van de lotgevallen des eenen ook de geschiedenis der lotgevallen des anderen is geworden.

Maar door dit huwelijk werden dan ook de afstammelingen van gezegden otto van nassau leenmannen van de Graven, later Hertogen⁽¹⁾, van Luxemburg. Zoo vindt men jan van nassau, Graaf van Vianden, achterkleinzoon van otto en aleyda van Vianden, in den jare 1457 als eersten afgevaardigde der Edelen tegenwoordig bij de vergadering der Staten, die philips den goeden, als Hertog van Luxemburg huldigden; en zijn zoon engelbert, insgelijks Graaf van Nassau en Vianden, van 1483 tot 1489 Gouverneur van Luxemburg. Maar wij loopen de geschiedenis vooruit.

Otto, Graaf van Nassau, en door zijn huwelijk van een gedeelte van Vianden, de echtgenoot van Gravin aleyda stierf in 1369, en werd opgevolgd door zijnen zoon jan, die in 1400 is overleden. De tweede zoon van dezen laatsten, uit een huwelijk met margaretha, des Graven adolfs dochter, van der marck, met name engelbert, werd, krachtens uitersten wil van zijne in 1416 kinderloos overledene, bovengenoemde nicht elisabeth van Spanheim, erfgenaam van haar aandeel in het graafschap Vianden en van de overige goederen die zij als mede-erfgename van St. Vijt, Butgenbach, Grimbergen, Daesburg⁽²⁾ enz. bezat, al welke goederen alstoen in het huis van Nassau-Dillenburg overgingen, welks oudste zonen zich sedert Graven van Nassau, Vianden, enz. Baronnen van St. Vijt, Heeren van Grimbergen, van Daesburg, enz. enz. noemden. Na het overlijden van zijnen oudsten broeder adolf, in 1420, kwam deze engelbert in het bezit van het overige gedeelte van Vianden. Bekend is het, hoe zijn huwelijk in 1403 met joanna van Polanen, erfdochter van den laatsten Heer van der Leck en Breda, het geslacht van Nassau, nog naauwer met de Nederlanden vereenigde.

(1) De eerste Hertog van Luxemburg, was wenceslavs I, daartoe verheven door Keizer karel IV zijnen broeder, in den jare 1354.

(2) St. Vijt en Butgenbach lagen in het noordelijk gedeelte van Luxemburg en telden 51 dorpen onder hun gebied. Doesburg ligt aan den rivier de Oer, drie kwartiers van Vianden, en bestond uit 36 verschillende plaatsen. Door het bezit van Vianden, St. Vijt, Butgenbach, Daesburg en Grimbergen, werden de Graven van Nassau maglige Heeren in de Nederlanden, van wie de Graven van Manderscheid, Meurs en Saarwerden, de Rijngraven van Salm, en een aantal andere Heeren Leenmannen waren.

[p. 24]

Gij weet het, mijne Lezers! dat de kleinzoon van dezen engelbert, jan genaamd⁽¹⁾, uit zijn huwelijk met isabella, dochter van den Landgraaf van Hessen, behalve twee dochters, twee zonen, hendrik en willem den Ouden, had. Hendrik, gij weet het, trouwde in een tweede huwelijk met claudine van Chalon, erfdochter van Oranje; hun zoon rené, het is u bekend, was Prins van Oranje, Graaf van Nassau, Vianden, enz. enz., stierf in 1544 kinderloos en liet bij uitersten wil zijne talrijke en aanzienlijke goederen aan den onschatbaren willem den zwijger, oudsten zoon van zijnen oom willem den Ouden, die hierdoor dan ook, behalve Prins van Oranje, Graaf van Vianden werd.

Gij kent, geachte Lezers! al de Prinsen van Oranje-Nassau, van onzen Eersten willem af tot op de zonen van den Held van Waterloo. Ná den Eersten willem waren eerst diens zonen philips willem, de dappere en edele maurits en de beminnelijke frederik hendrik, en vervolgens de zoon en kleinzoon van dezen laatsten, onze willem II en willem III, Graven van Vianden.

Na het kinderloos overlijden van laatstgenoemden, viel bij de verdeeling van zijne nalatenschap tusschen den Koning van Pruissen en de voogden van Prins willem IV, in 1732, het Graafschap Vianden aan laatstgenoemden ten deel⁽²⁾. Deze was een afstammeling van Graaf jan, broeder van willem den zwijger, en tevens achterkleinzoon van albertina agnes en van henriette catharina, dochters van Prins fredrik hendrik, en grootvader van Z.M. onzen tegenwoordigen Koning.⁽³⁾

Prins willem V, ik zeide het hierboven, noemde zich Graaf van Vianden. Bij de verovering of overweldiging der Franschen werd het kasteel en de goederen van dit Graafschap als een Domein,

(1) Hij was een zoon van jan Graaf van Nassau, Dillenburg, Vianden, enz. Heer van Grimbergen, Breda, Leck enz., en van maria Gravinne van Loon en van Heinsbergen, Vrouwe van Herstal, Gangelt, enz.

(2) De inhoud van het verdrag van verdeeling wordt ond. and. gevonden bij wagenaar, LXXIII^ste Boek, § 25 (XIX^de Deel, bl. 94 en volgg.). In hetzelve worden ond. and. de Heerlijkheid Grimbergen, de goederen van St. vit, Vianden, Butgenbach, Daasburg), enz., vermeld.

(3) Z.M. de Koning stamt, zoo van vaders- als moederszijde, op zeer vele wijzen af van Prins willem den Eersten, zoo door diens dochter louisa julia, Gemalin van den Keurvorst van Paltz-Beijeren frederik IV, en catharina belgica, Gemalin van philips lodewijk, Graaf van Hanau, als ook door twee dochters van Prins frederik hendrik, albertina agnes, Gemalin van willem frederik, Graaf van Nassau-Dietz, Stadhouder van Vriesland, en henrietta catharina, echtgenoote van johan george II Prins van Anhalt-Dessau. Daarenboven is Zijne Majesteit, in de regte lijn (van vader tol zoon) een afstammeling van johan Graaf van Nassau-Dillenburg, broeder van willem I.

[p. 25]

eerst van de groote Republiek, later van het groote Rijk beschouwd. Bij de oprigting der majoraten schonk napoleon ze als zoodanig aan den Graaf van Marboeuf. In 1815 nam het Bestuur der Nederlandsche Domeinen bezit van die goederen, welke in de maand Augustus 1820 (niet in 1823, zoo als de Heer nothomb zegt) openlijk werden verkocht. In 1827 heeft Z.M. onze Koning, die in den 12^den graad, regtstrecks van adelheide van Vianden en otto van Nassau afstamt, van den toenmaligen eigenaar, de goederen terug gekocht, welke zijne voorzaten meer dan acht eeuwen onafgebroken hadden bezeten.

Ongelukkig echter had die eigenaar reeds een groot gedeelte van het slot, tijdens den verkoop nog in goeden welstand, gesloopt en meest al het hout, ijzer en wat meer dan bloot metselwerk is, er uitgenomen, zoodat het overschot niet veel meer dan een ruïne kan genoemd worden, die dagelijks meer en meer dreigt te vervallen. Op de voorplaats van het Kasteel aan de zijde naar de Stad, is nog eene kleine woning met eenige stallen aanwezig, maar die gebouwen thans nog gedeeltelijk in gebruik, staan geheel afgescheiden van het kasteel, van hetwelk niet veel meer dan de enkele muren nog overig zijn.

__________

Het Graafschap Vianden, hetwelk oudtijds ook Viandem en Viandalem werd genoemd, had weleer eene groote uitgestrektheid, tot hetzelve behoorde, volgens den Tegenwoordigen Staat der Oostenrijksche, Fransche en Pruissische Nederlanden, (1738), negen en veertig dorpen en gehugten en een groot aantal achterleenen.

In het laatstgenoemde werk wordt (bl. 155 en 156) gezegd: ‘dat de Prins van Isenghein, destijds de Heerlijkheid van Vianden en van St. Vijt en andere goederen van den Prins van Oranje, bezat.’ Hoe en met welk regt, wordt niet gemeld. - Na de confiscatie der goederen van Prins willem I werden Vianden en St. Vit door Koning philips aan Graaf pieter ernst van mansfeld geschonken, doch keerden later aan de regtmatige eigenaren terug.

Uit het verdrag van verdeeling der vaderlijke erfgoederen tusschen filip's willem, maurits en fredrik hendrik, van den jare 1609, medegedeeld door wijlen mijnen vriend den Hoogleeraar j.p. van cappelle (in zijn filip's willem bl. 248 en volg.) leeren wij dat Prins willem I in zijn huwelijks-contract met anna van Saxen, had bepaald, dat Vianden, St. Vijt, Daesburg en de overige Luxemburgsche goederen, zouden behooren aan den zoon, welke uit dit huwelijk zou geboren worden, met belofte om het graafschap Vianden tot een Markizaat te doen verheffen; welke

[p. 26]

bepaling ten gevolge van het testament van rene van Oranje nietig was, daar, volgens hetzelve die goederen aan den oudsten zoon, en dus aan filips willem, uit het eerste huwelijk geboren, moesten komen.

In de latijnsche vertaling van l. guicciardyn (omnium Belg. descript. p. 481) wordt gezegd, dat het Slot te Vianden de woonplaats is geweest der Tempelieren, wier afbeeldingen en onde kleederdragt aldaar nog (1616) aanwezig waren. Elders (Les délices des Pays-Bas, Tom. IV, p. 57, de l'édition de 1785) leest men dat de ridders van Maltha te Roth, in de nabijheid van Vianden, eene Commanderij bezaten, en dat in het stadje zelve een klooster bestond, reeds in 1248 gesticht.

Volgens de telling van den jare 1822, bevatte de gemeente Vianden met de hoeve Scheuer, die er toe behoort, 1440 zielen.

De zilveren baar op keel van Vianden sierde sedert de XV^de eeuw het wapen der Nassau's en prijkte er naast den gouden leeuw op azur.

Nevensgaande houtgravure vertoont u het slot, weleèr de woonplaats der magtige bezitters.

Amst. December 1839.

W.J.C. van HASSELT.