De Gids. Jaargang 4

Het Noorden; in Omtrekken en Taferelen, door E.J. Potgieter. 1^ste Deel. 1836. 2^de Deel. 1840. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck.

Het is moegelijk aan te wijzen, welke plaats de poëzij tegenwoordig inneemt onder de openbaringen van den menschelijken geest; want wij missen haar dikwijls, waar wij ze plagten te vinden, en zij ontmoet ons soms, waar wij haar niet verwachtten, en waar zij door velen niet opgemerkt wordt, bijna van alles ontdaan, waardoor zij eene kunst is, en met eene aandoening van het gevoel tegelijk de streeling van een zintuig paart. Door de vordering der wetenschappen min of meer weggedrongen uit al de gedachtenkringen, waar beschouwing vervangen is door berekening, verrukking door redenering, mogelijkheid door zekerheid, en stilstaand geloof door beweegbaren twijfel, is zij eene korte wijl naar huis gegaan en heeft zich besloten binnen de grenzen harer aandoeningen en eigene scheppingen. Doch, hoe ruim deze ook waren, zij heeft ze spoedig verlaten en poogt zich te wreken. - Waarom? Een antwoord zou tot vruchtbare beschouwing uitlokken, die hier geene plaats kan

[p. 534]

vinden; maar sedert die tegenwerking, hecht de poëzij zich eenigzins parasitisch aan de wetenschap. Deze nieuwe toestand is eene vrucht van den tijd, waaruit alles geboren wordt; maar de tijd zal ook leeren, hoe lang het houden zal; of de boom, waaraan zij zich klemt, of zij zelve, zal versterven. Duurzaam kan die toestand niet zijn; want reeds aan beide zijden laat zich schade zien, aan de wetenschap en aan de poëzij; maar vreemde verschijnselen kunnen betrekkelijk schoon zijn, en een' tijd lang bekoren, totdat andere denkbeelden en een andere stand der wetenschap andere behoeften doen ontstaan voor verstand en hart. Thans tiert de poëzij welig rondom geschiedenis, verhaal, beschrijving en schildering, tot onkenbaarheid toe van den heerlijken stam, dien zij omstrengelt met het krachtige gebladerte van walter scott en het kinderachtige bloemgeschitter van jules janin.

Met deze weinige woorden hebben wij het standpunt willen aanwijzen, waaruit wij meenen het Noorden van den Heer potgieter te moeten beoordeelen.

De Schrijver levert Omtrekken en Tafereelen. Toen hij deze beloofde en woord hield, mogt niemand een zamenhangend geheel van hem vorderen. Het is dus zijne schuld niet, maar die van het genre, dat het Noorden geen helder denkbeeld geeft van land en zeden en geschiedenis. Wenken en trekken liggen verspreid; maar zelfs uit de verstrooijing met moeite opgezameld, wekken zij eene aangename herinnering op hij hen, die het Noorden kennen; die het niet kennen, blijven in dit opzigt onbevredigd.

Wij weten, dat de Schrijver antwoorden zal: ‘Het Noorden is reeds zoo dikwijls en goed beschreven.’ - ‘Ja maar,’ zeggen wij, ‘het ponere totum is iets nog hoogers dan Omtrekken en Tafereelen, maar niet boven een talent, als het uwe. Gij waart de man, om ons langs den onafgebroken' draad eener verdichting door de wezenlijkheid te voeren, zoo als morier ons in Perzië en huner in Spanje rondgeleid heeft; dan zou uw poëtisch element ondergeschikt gebleven zijn, eene fakkel in de hand des geleiders. Gij zijt Schrijver en Dichter; gij hebt beide gaven vermengd op eene wijze, die gevaarlijk is voor de kunst; uwe poëzij heeft op uwe historische mededeelingen eenen al te teêrgevoeligen en fantastischen tint gelegd; zij zweeft al te los door verschillende eeuwen der Noordsche geschiedenis en zeden; zij stelt soms tooneelen voor onder personen, die niet tot het Noorden behooren, of gevallen, die overal kunnen ge-

[p. 535]

beurd zijn; het is moeijelijk haar te volgen, hoewel uw Boek eene uitspanning belooft; wat gij als zaak of daad wilt voorstellen, wekt geen vertrouwen, geen bevredigend weten.’

En evenwel heeft dit Boek iets wezenlijk innemends. Indien het eenheid heeft, dan bestaat zij in den zielstoestand van den Schrijver, gedurende zijn tweejarig verblijf in Zweden. Hij zegt ons minder, wat hij gezien, dan wat hij ondervonden en gevoeld heeft. Hij dringt zijnen persoon niet onbescheiden op, hoewel de Lezer nu of dan lust zou hebben hem vriendelijk te verzoeken: ‘Ga even op zij, ik kan niet zien.’ Maar de uitkomst der lectuur is hoogachting voor het oordeel en het hart van den Schrijver. Vele zijner opmerkingen zijn fijn en treffend. Zijne luim is meest opbouwend, soms afbrekend; het laatste schijnt bij hem minder uit natuur of neiging voort te komen, dan uit eene oogenblikkelijke, niet al te wel begrepene, stijlbehoefte; daardoor staat het in geene verhouding tot het eerste en heeft in zich zelf geene genoegzame kracht, en mist zijne werking. De Schrijver is rijk begaafd met wetenschap, zuiveren smaak en herinneringen uit goede lectuur. Dat deze laatste weleens al te veel uitkomen, en al te herkenbaar zijn, is hem te vergeven. Wie kan altijd oorspronkelijk blijven, wanneer hij gedachten uitdrukt, welker voordragt elders geboekt, en na velerlei beoordeeling geijkt is? Eene volkomene onafhankelijkheid is de vrucht van jaren arbeids en overdenking, wanneer het geleerde met het overdachte zamengewassen en eigendom geworden is. De Schrijver heeft geest en veel talent in het mededeelen van levendige gesprekken uit hoog beschaafde gezelschappen. Geen Hollandsch Boek is ons bekeud, waarin het idealiseren van het gesprek beter gelukt is; maar deze lof sleept alweder een zacht verwijt achter zich, ten minste de twijfelende vraag: ‘Is dat Zweedsche conversatie?’ - De Schrijver oordeele zelf; of hij niet eenen enkelen keer het puntige gezocht en niet gevonden heeft.

Het Boek is doorweven met geversifiëerde navolgingen van Zweedsche poëzij. Een geoefend Dichter zal, dunkt ons, den Heer P. toejuichen; maar hem rekenschap wagen van een en ander klein vergrijp in het technische gedeelte zijner pogingen. Het geleverde is eene aanwinst voor de Nederlandsche Letteren.

Den stijl van het prozaïsche gedeelte durven wij als uitmuntend roemen; er is warmte en bevalligheid in, juistheid en verscheidenheid van uitdrukking. Het Hollandsche proza is door dit Boek met eenige syntactische wendigen verrijkt, die, met

[p. 536]

weinig uitzonderingen, navolging verdienen, In dit opzigt vooral is het Noorden hoogst welkom in den rei der verschijnselen eener aanmerkelijke vordering.

Wij voorspellen aan het Boek eenen veel langeren duur, dan den eirkelloop der leesgezelschappen. Dit zegt bijna niets; het Noorden zal eene blijvende waarde hebben, wanneer de smaak voor deze soort van aanlokkelijke gewrochten langs de scheeve rigting van het genre verloopen is.

De Redactie van den Gids heeft heuschelijk onze gedachten over het Noorden gevraagd. De Schrijver neme onze aanmerkingen in liefde op, en het publiek store zich niet aan onze theorie, die geenszins bedoelt te meesteren, en meestal voor eigene rekening suft. Wij hebben eene bedenking gemaakt, of het Boek een duidelijk beeld teekent van het Noorden; ons zal men verwijten, dat dit verslag geen helder beeld teekent van het Boek. Wij verontschuldigen ons met de vooronderstelling, dat het geschrift van den Heer potgitter in handen is van al wie smaak heeft en nuttige lectuur zoekt.

J. GEEL.