De Gids. Jaargang 4

Twigen uwt ien aldestamme wtjown, troch Dr. E. Halbertsma, mei oanteikeningen fen J.H. Halbertsma. Dimter, bij J. de Lange. 1840. kl. 8^o. IV. en 108 bl.

Dr. e. halbertsma vergast ons hier wederom op de vruchten van zijnen geest, die ons door de behulpzame hand van zijnen broeder Dr. j.h. halbertsma voorgediend worden. Die oude stam hopen wij, dat nog menig groen twijgje zal leveren, en ons Friezen, even als de Lapekoer, menig genoegelijk oogenblik verschaffen.

Dr. e. is reeds lang als een Friesch Dichter en Verhaler bekend, en heeft hierdoor, in Friesland ten minste, zijnen roem gevestigd. Over zijne verdiensten zal ik hier dus niet uitweiden; deze zijn genoegzaam erkend.

Ik kan evenwel niet nalaten een paar proeven uit dit Werkje hier in te lasschen, om mijn gezegde eenigzins te staven; doch tevens zal ik dan daarop moeten laten volgen, hetgeen ik voor het overige in het Werkje te berispen heb, om daardoor, voor

[p. 249]

het vervolg, te voorkomen, dat de proeven slecht gecorrigeerd worden, en Dr. e. in de kleine hier voorkomende gebreken niet weder vervalt. Dr. j.h. zal dan te gelijker tijd kunnen zien, waar hem de schoen wringt, en op die wijze hoop ik, dat wij voor het vervolg schoone twijgen zullen ontvangen, waarnaar wij alle zoo reikhalzen.

Het boeksken bevat, behalve den titel en het voorberigt: 1. De winter fen 1620 yu 't Wetterlân;2. It Swealtje Forjit; 3. De Lickeblommen; 4. De blouwe Scine; 5. Ald Greultomme; 6. Murk fen Ipecols gea. Deze zes zijn dichtstukjes. 7. It Feartflagjen; 8. Tahaekke fen J.H.H., proza. 9. It boike fen Seisbierum; 10. Goike Liereman, twee dichtstukjes, en 11. Tsjerk Hiddes fen J.H.H., in proza.

Wie het karakter, de zeden en gewoonten der Friesche landbewoners wil leeren kennen, zal hierin en in de vroegere Werken eene zeer goede bron vinden. Het eenvoudig ware wordt hier dan op eene ernstige, dan weder op eene geestige wijze voorgedragen.

Ziehier drie coupletten, waarin de ouder- en kinderliefde beschreven wordt.

Het was reeds laat in den avond, en tijd, om wederom te huis te zijn; eene der maagden moedigt het op schaatsen zijnde gezelschap aldus aan, om naar huis te keeren:

De hertetrek wier dochs nei honk:
De fammen wiern' yn noed.
Hja setten nou 'ris tige sconk,
Daer wârd uin iis hast roerd.
‘Uws heit en mem, sa spriek ien faem,
Hwat mei dy sloawen tinke?
De hikke is wrammels fen de daem;
Hja kenn' net ite oaf drinke.’

Ziehier, hoe hij den toestand der wachtende ouders beschrijft:

Mar Jokke en Jeltje gnoärren net,
Hja suchtten om de bern.
Ho eang wârd it hjar om it hert!
Hjar rie wier scjin forlern.
By ien lyts fjurke sieten sy
Yn 't seynsel fen de moänne,
In hearden de fortiërmery
Fen d' uwlen yn de loänne.

Hwet is de wrald fornare; faer!
Sa spriek de âlde frou.
It jongfolk sjocht net meer gefaer,

[p. 250]

 

Dat is folwyld're nou.

 

It lân mat sinke as ien stien.

 

Wer moät dat yette hinne?

 

Nei rie fen d' âlden wirdt net dien;

 

Hja witt' it mar allinne.

Een der beste stukken is: De Liekeblommen. Hier verhaalt jeltje, hoe hare zuster mary, op schaatsen naar Groningerland zijnde, in het ijs verdronk, en haar minnaar, die gered werd, later van verdriet stierf.

Ziehier een brokstuk daarvan:

Einling komme daer twa mannen,
In dy tihje oan de doar:
't Wierne ljouwe fen Ter-Herne,
In uws heit koam selwer foar.

‘Boer!’ sa spriek ien fen dy ljouwe,
‘Het is aeklich mei Mary.
't Griist my om it uwt to sprekken....
Mar hja 's wei....dat sizz' ik jy!’

In da sleepten se de slide
Midden oer de buwthuwa-flier,
In daer lei Marye dead op,
Sonder moetse oer it hier;

Mei ien Lieke-blom hy 't jak yn;
't Aeklik pronksel fen de dead,
In hjar moaye reade lippen
Wierne non sa blon as lead.

‘'t Is Goads wille!’ roap uws heit dae,
‘In daer is net oan to dwaen.
Dy myn libben in myn lust wier,
Mat ik oan de Heere jaen.’

Ten slotte voeg ik nog vijf coupletten uit het Boike fen Seisbierum (tjerk hiddes de vries) als proeve hierbij. Zijn vader wilde hem niet ter zee hebben, en goike liereman had verhaald, dat hij door zeeroovers genomen was geworden, en in slavernij was geweest; hierop zegt hij:

‘Hwet sizz' jy fen slawernye?
Dat wirdt nonit Tsjerk Hiddes lot.
'k Scil my noait oan minseen oerjaen,
Mar ik joen my oer oan God.

Nee, ik wol net warleas farre!’
Sa sprong Tsjerk doe fen syn stêe,

[p. 251]

 

‘'k Wol se strâffe in to-gniedsje

 

Dy my oantaest opp'e sea.

 

 

 

'k Haw nin scrik foär sa'n forteltje,

 

'k Scilse boürje yn de groun;

 

Dy oait op myn fryheid loere,

 

Scil ik deye as ien hoan.’

 

 

 

In hy hâldde wird it boike

 

't Fyttre him oan, dit near forhael,

 

In ien simpel boeresoäntje

 

Wirdt ien Frysce-admirael.

 

 

 

Dy troch d' admirael de Ruiter

 

't Naest oan him gelijk waerd steld;

 

't Wier Tsjerk Hiddes fen Seisbierum,

 

't Wier de greate Frysce held.

Jammer is het, dat ik hier 18 drukfeilen moet aanteekenen, als, bl. 8, reg. 5, bolstien voor boalstien; bl. 13, r. 3 v.o., stoef voor stroef; bl. 21, r. 11, kom voor komt; bl. 55, r. 6, il voor it; bl. 58, r. 1, ik wyfke voor it wyfke; reg. 11, maar voor mar; bl. 65, r. 8 v.o., kap^e voor kape; bl. 72, r. 18, tonei voor tonei; bl. 80, r. 2 v.o., dat te bepalen voor dan te bepalen; bl. 82, r. 1 v.o., ik voor ik; bl. 83, r. 1, Meiiter voor Meister; reg. 5, kwode voor kwoade; bl. 85, r. 2, w 't voor we 't; bl. 92, r. 1, wy dat voor my dat; bl. 106, r. 15, Sexbierumer voor Seisbierumer; bl. 107, r. 14, opperhoest voor opperboest; r. 3 v.o., ondsr voor onder; bl. 108, r. 15, my voor wy.

Aanmerkingen, die rijm, taal en spelling betreffen, zijn de volgende:

Bl. 1, reg. 10, forjitte zal forlitte moeten zijn; bl. 2, reg. 11, staat sjoch, en zal daar eenen zucht, ademtogt beteekenen; ik ken dit woord niet in die beteekenis, wel in die van ziekte; dit woord vindt men, bl. 32, reg. 3, wederom in die beteekenis; bl. 4, r. 10, dounssen; r. 11, kui'rren; r. 16, winskken. Ik voor mij las liever: dounsten, kuirr'den, winskten; bl. 4, r. 21, striecken; ik las liever stiecken, staken over; bl. 5, rijmen regel 10 en 12 beide op oaf; bl. 10, reg. 5, nit behoorde net te zijn; bl. 13, r. 2 v.o., troayen. Hier is de y onze j; in den volgenden regel, in meilyend, onze ij in hij; zoo ook bl. 58, reg. 17; ik schreef dus liever meileiend; bl. 15, reg. 2, en bl. 18, reg. 1, Gongaryp; het is Goingaryp; bl. 21, r. 3 v.o., zal, in het Hollandsch vertaald, beteekenen: ‘In dat geval kunt gij u houden alsof gij het hem toedrinkt;’ bere, beeren, baaren. Dit

[p. 252]

komt bl. 54, reg. 4, weder, en daar zoude ik het beer'e schrijven. De vertaling is: ‘Daar verzette gabe zich eerst sterk tegen; zoo hield hij zich.’ Bl. 22, r. 1 en 4, moet roan op joun rijmen; is verkeerd; bl. 27, wederom trulde op drilde; bl. 29, r. 1, twainsantich; ik schreef liever twa ïn santich; het zijn vier sylben; bl. 31, moet weder lawe op hawwe rijmen; bl. 34, r. 1, hoarloasie; bl. 22, Gelosie. Dit is misschien wel, omdat dit wat onnoozeler is. Doch bl. 82, r. 25, vind ik horlogies; bl. 37, r. 6 en 8, rijmen beide op sitters; bl. 40, r. 4, vind ik altearst. Het zal ons altoost, dat is in allen gevalle, beteekenen. Aan de spelling zonder de r zoude ik de voorkeur geven. Bl. 41, r. 3, flodderkous. Ik ken wel eene flodderboks. Het woord kous is mij te Hollandsch; reg. 13 en 15, rijmt ta op toa. Beide kunnen ta of toa zijn; want beide beteekenen ons toe. Bl. 42, r. 21 en 23, moet hoe op to rijmen; 't hoe zal wel niet met to gelijken klank hebben. Bl. 43, r. 13, âlden zal wel âlde moeten zijn; zoo ook reg. 17, snippre voor snippren; reg. 21 en 22 zijn mij duister. Ik zoude vertalen: ‘Hij ging tot u niet met zulk reeuw en met zulk een meisje te velde;’ doch waar ziet dit dan op? Bl. 48, r. 16, spinne; dit moet pinne zijn, dat is: zij wilden het er fijn met een pennetje uithalen (aan merking van den Schrijver). Bl. 58, r. 21, zoude ik voor noch liever nou lezen; bl. 62, r. 15, drukte; ik las liever trieuwde; bl. 67, r. 8 v.o., roede, d.i. redden. Vreemd is het, dat men, in het gebruik van dezen klank, oe hier en op meer plaatsen vergeten heeft; dat de d bij oe behoort, en dus roed-e is, daar men elders in zoodanig geval de verdubbeling van den consonant vindt. Bl. 88, r. 3, as; ik schreef liever as 't; bl. 89, r. 3, De Friesen is. Is dit Bilderdijkiaansch Friesch? Bl. 96, r. 9, beswabbe, en bl. 97, r. 12, beswalke. Zal het eerste ook niet bezwalke moeten zijn? De zee bezwabberen is vreemd. Langs de straten zwabberen heb ik weleens gehoord. Bl. 103, r. 17 en 18 zijn gedwongen, daar wirden en bidden niet wel rijmen kunnen.

Bijna had ik eene aanmerking vergeten: bl. 27, reg. 18, vind ik: In swij! dat kenst tinkt my wol tsjoege. Doch laat mij deze aan de geleerden overlaten, en daarover, zoo ook over het verdere, in dit boeksken voorhanden, zwijgen, en het, ook buiten de provincie Friesland, een goed debiet toewenschen.

DE HAAN HETTEMA.