De Gids. Jaargang 4

Selecta principum poetarum recentiorum, e diversis populis atque aetatibus, Carmina Latina, collegit et de vitis poetarum pauca monuit P. Bosscha. Amstelod., apud L. van der Vinne. CIƆIƆCCCXXXVII. XIV en 141 Bladz.
Jacobi Henrici Hoeufft, carminum epidosis. Bredae, typis F.P. Sterk. MDCCCXXXIX. II en 100 Bladz.
Latinorum poëmatum fasciculus, auctore J.S. Lutgert, pars prior. Amstelaedami, typis J.D. Sybrandi. MDCCCXXXVIII. 85 Bladz.

Poseimur, si quid vacui sub umbra
Lusimus tecum quod et hong in annum
Vivat et plures, age die latinum
Barbite, carmen.

Wanneer wij ons niet bedriegen, spreekt horatius met deze woorden het oordeel uit over elk, die in eene andere spraak, dan zijne moedertaal, de gewaarwordingen, in echt dichterlijk gevoel ontboezemd, uitdrukken wil. Het was den Romeinschen zanger voorzeker even gemakkelijk zich van de Grieksche taal te bedienen, als voor de Dichters van latere eeuwen, om het Latijn te bezigen, en toch deed hij het niet. Liever getroostte hij zich de moeite, zijne eigene moedertaal zoo te vormen en te volmaken, dat zij voor een gedeelte Grieksche eigenschappen opnemen, en in sommige opzigten met de rijke spraak der Muzen wedijveren kon. Dit voorbeeld, door een van de grootste geniën der oudheid gegeven, ging, bij de herleving der letteren, bijna verloren, en men vond het geschikter in den reeds

[p. 213]

aangelegden tuin rond te wandelen, en de weelderig opgeschoten bloemen te plukken, dan zelf eenen woesten grond te ontginnen. Gelukkig, dat echter niet allen zoo dachten; de letterhoven der Europesche volken zouden er vrij verwaarloosd hebben uitgezien. Maar laat ons niet vooruitloopen; de aangekondigde drie stukjes zullen ons gelegenheid genoeg geven, verder over dit punt uit te weiden.

Prof. bosscha joeg ons in de Voorrede vóór het eerste der gemelde Werkjes, eerst eenen geweldigen schrik aan, toen wij er in lazen, dat de studie der oude letteren thans zoo treurig verwaarloosd ligt; ja, dat er zelfs voor een geheel verval dier beoefening te vreezen is: Quod quo tandem sit evasurum, nemo facile dixerit. Maar weldra werden wij gerustgesteld, toen, bij het verder lezen, ons bleek, dat die neglectus antiquarum litterarum alleen op de Latijnsche poëzij betrekking had. Zeker is het waar, Latijnsche verzen worden zeldzaam, en wij hopen, dat zij nog zeldzamer zullen worden; maar het is geheel onjuist, zoo men daarin een verval in de behartiging der studiën meent te mogen zien. Prof. bosscha wil toch aan de litterae antiquae niet zulk een' bekrompen' zin geven? Doch wij zouden onbillijk worden, met zoo iets te veronderstellen. Tot de Voorrede teruggekeerd. Wij hebben ze een paar malen met oplettendheid gelezen, doch moeten bekennen den zamenhang niet regt gevat te hebben. Wanneer wij goed begrijpen, wil Prof. bosscha de jonge lieden door poëzij tot hoogere studiën opleiden; iets, waartegen wij niets hebben. Maar die poëzij moet alleen de Latijnsche zijn, als het volmaaktste voorbeeld; niet alleen de eigenlijke klassieken, maar ook de voortbrengselen der latere Latijnsche Muze, moet men lezen; lezen niet alleen, maar ook navolgen, en zoo men kan, evenzoo zelf in Latijnsche verzen der poëzij offeren. Dan eerst komt men tot de eigenlijke humanitas. - Het is mogelijk, en het blijve verre van ons, de verdiensten der nieuwere Latijnsche Dichters te willen verkleinen; maar dat is zeker: zij zijn aan hunne voorbeelden niet getrouw gebleven. De Romeinen bewonderden de Grieken en volgden hunne lessen; maar het viel horatius niet in, Grieksche verzen te maken, en virgilius kende zijne eigene taal in al hare volkomenheid te zeer, dan dat bij ze versmaden kon. Zelfs vertalingen uit het Grieksch waren zeldzaam; zoo al een Romein Grieksche verzen maakte of Grieksche stukken overbragt, het gebeurde, om zich te oefenen, en dat kon zijn nut hebben (Enkele uitzonderingen, zoo als wij zouden kunnen opgeven, verminderen de waarheid van deze stelling niet). Zij begingen de zoude jegens hunne

[p. 214]

eigene moedertaal niet, aan welke de Italiaansche Dichters der vijftiende eeuw zich schuldig maakten, en waarover de Tijd, de gestrenge regter, hel onherroepelijk vonnis heeft uitgesproken. De Latijnsche dichtstukken zijn vergeten; dante, petrarca, poliziano leven, tegen hunne eigene verwachting, in de taal, waarin zij zich dezelfde verdiensten verwierven, waarop horatius en virgilius in het Latijn aanspraak hebben. Niet wij, maar de Romeinen zelve en de tijd, spreken het oordeel over Prof. bosscha uit, als Z. Hoogg. de Nederlandsche jeugd weder tot het verzen maken in het Latijn wil brengen, en daartoe eene Bloemlezing uit de Italianen der XV^de eeuw schenkt. Op zich zelve is deze verzameling anders goed uitgekozen; doch haar doel zal, hopen wij, niet bereikt worden. Keurigheid in uitdrukking en Latijnsche elegantiac mogen er in gevonden worden: ware poëzij spreekt geene vreemde taal.

De achtenswaardige, grijze hoeufft vergeve het ons, dat wij liever Z.E. in vaderlandsche toonen hoorden zingen. Mogelijk is het onze schuld; maar speykiades, voor van speyk, Turenhoutanus voor Turnhoutsche, en dergelijke noodzakelijke vormen, kunnen ons niet bevallen. Wij vinden hier meest gelegenheidstukjes, die voor de personen, tot welke zij gerigt zijn, ongetwijfeld hooge waarde bezitten, doch dan buiten beoordeeling van het publiek vallen. Als Latijnsch dichter is de Heer hoeufft te gunstig bekend, dan dat wij ons zouden vermeten, deze stukken te beoordeelen; maar nog eens herhalen wij onze spijt, dat de Vaderlandsche taal er niet mede verrijkt is. Vergetelheid zal er het onaangename gevolg van wezen. Het is een Hollandsche, geest, die in deze gedichten spreekt: waarom mag hij dan zijne edele spraak ook niet behouden?

Over het vers van Prof. bosscha, als gelukwensching, of zoo iets, er vóór geplaatst, moeten wij nog iets zeggen. Wat beteekent nu toch de flaauwe navolging van tibullus:

Phoebe fave, pins ingreditur tua templa sacerdos?

Het wordt immers niets dan eene afgesletene allegorie! Tibullus zelf zoude er zich over ergeren, indien men zijn gevoelig en toen zoo juist gepast dichtstuk op eene zoo zinledige wijze aanwendde. De Heeren beets, hasebroek, ten kate, en wie verder de poëzij van vondel en bilderdijk beoefent, mogen het met Prof. bosscha uitmaken, wanneer hij zegt:

Hujus ad exemplum resipiscat nostra juventus

El reparet patriae quod fuit, ante deens:

Flamma novas capiat vires altarihus, inde

[p. 215]

 

Atque Italis resonet terra Datava modis.

 

Alter ab integro naseatur temporis ordo,

 

Crescat et auspiciis laetus, Apollo, tuis.

De bundel des Heeren lutgert bestaat gedeeltelijk uit vertalingen, gedeeltelijk uit eigene dichtstukken. De eerste zijn: twee stukken van nieuwland aan Mejufvr. a.h. pruyssenaar, de Echtscheiding, van tollens, het Vogelnestje, van spandaw, Aan den Rijn van borger, De herder op het Slagveld van Cannae, van d.j. van lennep, en bellamy's Roosje. Deze heerlijke, maar zeer verschillende stukken, die aan geenen beminnaar van Vaderhandschen zang onbekend zijn, worden hier vloeijend in het Latijn overgezet, maar alle in Elegiën, althans in Elegische versmaat. Hoe men echter tollens Echtscheiding en v. lennep's Herder op dezelfde wijze kan overbrengen, begrijpen wij niet. En waar is de Hollandsche geest, het eigenaardige der uitdrukking, gebleven? Het is de schuld des Heeren lutgert in zooverre niet, want als Latijnsche vertaling, gelooven wij, dat er geene betere kan gegeven worden; doch het is vermengen van dingen, die bij elkander niet behooren. In zijne eigene stukken heerscht een zachte, gevoelvolle toon, bij eene zeer gekuischte uitdrukking, schoon er weinig poëtische verheffing in gevonden wordt. Zelfs is het weinig meer dan proza, maar in zeer welluidende, en aan alle vereischten der verskunst voldoende, regels geschreven. Doch is dat genoegzaam?

Dat men de Latijnsche dichtkunst beoefent, om zich te vormen, om het Latijn zelf beter te leeren kennen, en dieper in den geest der Romeinen door te dringen, dunkt ons allezins aanbevelenswaardig; maar dat men de poëzij, zoo die gave aan ons verleend is, in vreemde klanken uitboezemt, is een onregt, der Vaderlandsche taal aangedaan. Poëzij, de dochter van Hellas en het Oosten, was in Italië nooit oorspronkelijk, en slechts noode liet zij zich naar het bloedige Rome overbrengen, als een virgilius haar geleidde! Wij Germanen bezitten veel meer poëzij in onze talen, dan het Latijn ooit had, en welke hare dochters, de Italiansche en Spaansche talen, ook allen door vreemden hebben verkregen. Waarom zullen wij dan te Rome zoeken, wat wij te huis beter kunnen vinden?

Wanneer wij het zeegen mogen, plaatsen de hedendaagsche Latijnsche dichters zich moedwillig in denzelfden rang, welken de vledermuizen in het Rijk der dieren ontvingen. Tot de ouden kunnen zij niet gebragt worden, en de nieuwere erkennen hen niet. Wij betwisten anders niemand zijne lief hebberij.