De Gids. Jaargang 2

[p. 665]

Jacob Eerlijk, door Kapitein Marryat, uit het Engelsch, in II deelen.

Te Amsterdam bij J.M.E. Meijer 1837.

Onder de tegenwoordig levende romanschrijvers bekleedt Marryat eene uitstekende plaats. Men heeft hem met Walter Scott, Cooper, en wien niet al? vergeleken. O die hatelijke vergelijkingen! zij geven een scheef denkbeeld, zoowel van den eenen als van den anderen Autheur. Vergelijk, zoo gij wilt, Bavius met Maevius: zij lijken op elkander, zoo als alle slechte Autheurs in de grondtrekken op malkaâr gelijken: maar niet Horatius met Virgilius, niet Virgilius met Ovidius. Het komt hier op aan: is Marryat al of niet een echt humoristisch schrijver? Zoo ja, eilieve! waar is dan de school, waarin men malkaâr tot humoristen vormt? Wij bidden u, wijs haar ons: wij zouden ook zoo heel gaarne een weinigje humorist zijn! Neen, neen, karakters als die van Dominé Dobbs, van den ouden en jongen Tom, van Stapleton en Maria dragen even zoo goed het eigen cachet van Marryat, als de personen van Scott, Cooper, Bulwer of Spindler, met wie men ze zou willen vergelijken, eigen scheppingen van deze zijn: de Natuur is te rijk, om twee geniën in dezelfde moule te gieten. Van ieder waarachtig talent is waar, wat Byron van Sheridan zegt:

Nature form'd but one such man

And broke the die in moulding Sheridan!

De arme kunst alleen heeft ééne snede voor honderd gestalten. Nog eens: een mensch vormt geen' mensch als Marryat.

Men ziet, dat wij met bovenstaanden roman veel op hebben. Inderdaad, het is een meesterstuk, een meesterstuk van ware luim; er is een schat van geestigheid in, die alleen door de diepte van gevoel, welke er ontwikkeld is, overtroffen wordt. Wij hebben maar ééne aanmerking: hier en daar mogt de teekening wel wat meer omsluijerd zijn en, hetgeen nog erger is, niet overal wordt het heilige met dien eerbied behandeld, die er aan toekomt. De vertaler had wèl gedaan, op zulke plaatsen het snoeimes te gebruiken. Over het algemeen kon de vertolking beter zijn. Wij ontveinzen ons daarom de moeite der overbrenging van zulk een' scheepsroman niet; maar dit neemt de billijkheid onzer aanmerking niet weg. Vooral zijn de menigvuldig er in voorkomende liedjes zeer mishandeld: het is jammer, ze zijn anders zoo geestig.

Er meer bij te voegen ware overbodig; een' roman, als die voor ons ligt, analyseert men niet; men geeft elkander met een droevig-lagchend gezigt het boek over, dat is alles. Wij willen bij het overgeven er van aan den lezer hem, bij wijze van aanbeveling, op een enkel blad wijzen.

Jacob Eerlijk werd opgevoed door een' Dominé, de oorspronkelijkste figuur uit het boek. De man heette Dobbs, of, zoo als hij zich gaarne liet noemen, Dobiensis. Hij was het hoofd eener

[p. 666]

openbare school-inrigting. Zijn voorkomen was zeer bijzonder. Hij was over de zes voet hoog en bestond slechts uit beenen (beenders) en spieren. Hij had een lang aangezigt en grove gelaatstrekken; maar de voornaamste was zijn neus, die, hoe reusachtig de andere ook waren, ze allen overschaduwde en nietig deed voorkomen. Het was een gedrogtelijke, bespottelijke neus; doch hij troostte zich met het denkbeeld, dat Ovidius Naso werd geheeten. Overigens was hij een hooggeleerd man, die meer in de klassieke, dan in onze wereld te huis behoorde. Hij werd daarom ook door al zijne leerlingen gefopt en bespot; eindelijk was hij een onbepaald liefhebber van aanhalingen en woordspelingen. Deze man, die anders buiten zijne auteurs niemand op de wereld lief had, vatte eene hartelijke genegenheid voor Jacob Eerlijk op, die zich door zijn vlug begrip en ijver onderscheidde. Maar nu werd Jacob Eerlijk ziek, ja zóó ziek, dat hij dagen lang buiten kennis bleef. Hieromtrent verhaalt hij het volgende:

‘Eenige dagen lang bleef ik geheel bewusteloos liggen; doch ten laatste kwam ik weder bij, en mijne afgedwaalde zinnen keerden trapswijze terug. Ik opende de oogen en zag in eene schaduw het voorwerp, dat zich in mijn' droom voor mijn gezigt had geplant. Toen de schemering geweken was, en alles zich duidelijker voor mij vertoonde, herkende ik den neus van Dominé Dobiensis, die aan de zijde van mijn bed op de knieën lag, terwijl zijn neus mijn peuluw beschaduwde; zijn bril was door haren verduisterd, en zijne grijze pruik was van beide kanten in zijne oogen gezakt. Hij was geheel pruik en neus. Ik was niet bang, doch te zwak om te spreken, of zelfs geluid te geven. Hij hield zijn gebedenboek in de hand en bleef bij voortduring op zijne knieën. Hij bad voor mij. Daar hij meende, dat ik steeds bewusteloos lag, deed hij de volgende alleenspraak:

‘Naviculator parvus pallidus, hoe schoon is hij zelfs in den dood! Mijn arme ligter-jongen! die de beginselen van het Latijn haast te boven gekomen, en de declinatiën en conjugatiën volkomen meester waart, moet gij dan sterven! Levior puer, waarlijk, armzalige woordspeling! doch ik bemin haar, even als ik u bemin. Hoe bloedt mijn hart voor u. De ijskoude adem des doods heeft u doen verwelken, even als de nachtvorst de herfstroos doet verwelken. Waarom heeft men u aan uw element ontrukt? Jonge vorst van den stroom, gebieder van den ligter Enaviganda..., sive reges, vermoedelijke erfgenaam van het dek, heer van den helmstok, bewoner van den stroom, hoe ongelukkig ligt gij daar! Waar zijn die bloeijende, door de zon bruingeverwde wangen gebleven? Waar is uw helder en fonkelend oog? Tam breviter dirae mortis aperta via est, zegt de zachte Tibullus, ‘en daarop zuchtte de Do-

[p. 667]

miné op nieuw. ‘Hadde deze slag mij getroffen, den ouden, den bespottelijken, den onaanzienlijken, die rijp is voor de eeuwigheid, dan ware alles wel geweest, (schoon ik voor mijn afscheid van het wereldtooneel u nog gaarne verder had gebragt, ten einde u den mantel der wetenschappen na te laten.) Gij, o Heer! twee, dat mijne schreden door de woestijnen gaan, dat ik een' zwaren last te dragen heb, en de gebreken des ouderdoms mijn' gang vertragen. Moet ik dan over u weenen, veelbelovende jongeling! moet ik dan met den dichter uitroepen:

Hic jacet in tumulo, raptus in puerilibus annis,
Jacob Eerlijk domini cura dolorque sui!

Dit is waar, maar al te waar. Waarom hebt gij dat element verlaten, waarover gij zoo vreugdevol het bevel voerdet? Waarom zijt gij aan den wal gekomen, om er uw graf te vinden?

Aarde, rust ligt op den ligter-jongen, die waterplant, welke op den oever raakte, om weldra te sterven! Indien gij in het leven waart gebleven, Jacob! had ik u zoo ver gebragt. Hoe aangenaam hadden wij niet zamen over de wetenschappen geredeneerd! Ik had u zoo gaarne den schat mijner wetenschappen nagelaten, o mijn Absalon! o mijn zoon!’

Hij rees op en stond vlak voor mij; de tranen liepen uit zijne beide oogen langs zijn' grooten neus naar beneden, en lekten van de punt daarvan, als van een afdak, op mijne peuluw. Ik begreep al zijne woorden niet, doch verstond er zeer wel den geest van, die geest was liefde. Ik strekte beide mijne armen uit, en zeide met eene zwakke stem: ‘Dominé!’ De oude man sloeg de handen in elkander, zag omhoog en sprak: ‘o God! ik bedank U! hij zal in het leven blijven. Stil, stil, mijn lieveling! gij moogt geen woord spreken.’ Daarop verliet hij de kamer op zijne teenen, en ik hoorde hem in het heengaan zegevierend mompelen: ‘Hij heeft mij Dominé genoemd, hij heeft mij (h) erkend. Tantum.