Germania. Jaargang 4

[p. 395]

De Nieuwe Geest^*
Drama in drie bedrijven
Door Jef Hinderdael

Personen:

KAREL BOODT,	begoed burger.
ELODIE,	zijn vrouw.
FREDERIK,	hun zoon, Doctor Philosophiae.
BETSY,	beminde van Frederik.
GUSTAAF,	bouwkundige } vrienden van Frederik.
JAAK,	toonkundige } vrienden van Frederik.
ERNST,	schilder } vrienden van Frederik.
KAATJE,	dienstmeid ten huize van M^r Boodt.
REMS	Burgemeester, voorzitter der fanfaren-maatschappij ‘Eigen Kunst’.
DOKTER PAUL	} eereleden van ‘Eigen Kunst’.
SECRETARIS BRETS	} eereleden van ‘Eigen Kunst’.
RENTENIER VLIERES	} eereleden van ‘Eigen Kunst’.
PEER,	knaap van ‘Eigen Kunst’.

Pastoor. - Briefbode. - Melkboerinnen. - Muzikanten. - Volk.

De Handeling grijpt plaats in Vlaanderen.

* Verboden nadruk. - Dit stuk mag niet opgevoerd worden, zonder toelating van den schrijver.

Eerste bedrijf

Tooneelschikking: Ruime veranda, als studeerkamer aangelegd. Achterplan: in 't midden groote dubbeldeur in glas (gedeeltelijk van onder in hout); rechts en links een groot raam. Deze ramen en deur geven uitzicht op den tuin. Nu zijn de gordijnen neergelaten. - Rechts en links: een deur. - Rechts, vooraan, een kleiner raam. In 't midden der veranda een eivormige tafel, waarboven een kroonkandelaar hangt. - In den hoek van het achterplan, links, het borst-

[p. 396]

beeld van Socrates; rechts: een boekenkast, met lessenaar er voor. - Op de boekenkast: een borstbeeld van Vondel. Het borstbeeld van Socrates is omhangen en staat als in een nis. - Links, vooraan, open klavier. Op het klavier: borstbeeldjes van groote meesters en een portret van Peter Benoit. - Rechts, vóòr het raam een bloemenkorf. - Verder: een paar stoelen bij tafel. Een pianostoel. Stoelen tusschen deur en piano, links; tusschen deur en boekenkast rechts; heel vooraan, rechts; tusschen het borstbeeld van Socrates en deur. - Aan de wanden hangen portretten van groote meesters, zoo letterkundigen als denkers en musici. Boven de dubbeldeur een teekening, voorstellend: ‘Jezus de Zaaier’. - Boven de Boekenkast, in groote letters: GELIJKHEID; boven het beeld van Socrates: KEN U ZELVEN; boven het klavier: MEHR LICHT; boven de beeltenis van Jezus: LEVEN BAART STRIJD, STRIJD KUNST.

Eerste tooneel

mev. boodt

(die een laken over tafel spreidt)

Zoo is dan alles klaar, als iemand komt.

(Tot Kaatje die een schenkblad vasthoudt, waarop glazen en twee ontkurkte flesschen wijn)

Geef nu maar hier Kaatje.

(Kaatje reikt het schenkblad over)

En steekt het licht maar aan. Het duistert.

(Ze gaat naar de ramen en deur en laat de gordijnen neer).

kaatje

(ontsteckt den kroonkandelaar)

Mijnheer Frederik zal blij zijn, Mevrouw.

mev. boodt:

‘Doctor’ Frederik, Kaatje! - Mijn Frederik is nu ‘doctor’.

kaatje:

Hij is toch erg geleerd, niet waar, Mevrouw?

mev. boodt:

Mijn man zegt altijd, dat ze er in 't dorp moeten achterblijven.

kaatje

(met den vinger op 't voorhoofd drukkend)

Mijnheer is ook een bolleken....

mev. boodt:

Dat 's bekend. - Hij weet ook menigeen raad te geven - en toch deed hij maar een middelbare school uit. Maar mijn Frederik! - En nu hij doctor is, Kaatje, nu zullen alle vuiltongen moeten zwijgen.

[p. 397]

kaatje:

En altijd, altijd maar studeeren, hé, mevrouw?

mev. boodt:

Te veel om goed te zijn. Mijn man - ik ken hem - hij zegt weinig, maar hij zou gaarne hebben, dat Frederik ook al eens met hem uitga. Anderen, zegt hij, komen met hun zonen ter herberg. Hij gaat altijd alleen. En Frederik is iemand waarvan hij eer zou halen.

kaatje:

Doctor Frederik kan met geen herbergpraat weg, mevrouw.

mev. boodt:

Hij zal het moeten leeren. Hij komt nooit onder menschen. Zie eens de zonen van mijnheer Peersman: een is ingenieur en de ander advocaat en die gaan eiken avond naar den ‘Eenhoorn’. Dokter Paul komt daar ook en onze burgemeester en meer anderen. Maar Frederik ligt altijd over zijn boeken, koopt altijd maar boeken bij en komt nooit in aanraking met menschen.

kaatje:

Ja, mijnheer is soms niet wel gezind over hem, hé mevrouw?

mev. boodt:

Niet zonder reden. We hadden hem liefst niet voort laten studeeren. Mijn man heeft nooit zoolang gestudeerd als hij en weet toch óók veel. - Frederik had nu al lang een mooie plaats kunnen hebben.

kaatje:

Ge zijt rijk, mevrouw.

mev. boodt:

Dat zegt gij, Kaatje,

(men belt)

Er wordt gebeld. Kan toch Frederik niet zijn.

kaatje:

Mijnheer ging maar pas uit om doctor Frederik af te halen. Ik zal eens opendoen.

(Gaat links af.)

Tweede tooneel

mev. boodt

(neemt een telegram uit den zak; leest

‘Te vijf uur kom ik aan.’ 't Station is een half uur van hier. Het kan nog niet vijf zijn.

(Peer van links op, houdt een briefje, in de hand.)

[p. 398]

Derde tooneel

peer:

Ik kom met de groeten van meneer den burgemeester, onzen voorzitter, mevrouw.

(Reikt haar het briefje over. Mev. Boodt opent heten leest.)

En proficiat voor mijnheer Frederik, mevrouw! - 'k Heb ervan gehoord! - 'n felle student toch, hé mevrouw, 'n felle student!

(Ziet de boekenkast).

Boeken! Boeken! Boeken!

mev. boodt

(Vouwt het briefje toe.)

Mijn man zal verheugd zijn.

(tot Peer).

Dank voor 't proficiat, Peer.

(neemt haar geldbeugel)

peer:

'k Hoorde het van morgen zeggen op mijn werk. - De zoon van meneer Boodt, zei'en ze, is nu ook ‘doktoor’, zei'en ze.

(Mevrouw Boodt geeft hem een geldstuk).

Dank u. - En met groote onderscheiding, zei'en ze, mevrouw.

mev. boodt:

Met de grootste, Peer.

peer:

Dat 's 't hoogste van al, mevrouw?

mev. boodt

(lachend):

Juist.

peer:

En ‘doktoor’. Komt meneer Frederik zich hier plaatsen, mevrouw? Meneer Paul is ook ‘doktoor’, niet waar?

mev. boodt:

Ge vergist u, Peer. De menschen meenen, dat een doctor altijd een geneesheer is. -

peer:

Zeker, mevrouw.

mev. boodt:

Frederik is heel wat anders! Hij is doctor in wijsbegeerte - ‘Doctor philosophiae’ noemen ze dat, Peer.

peer:

Ge zegt, mevrouw?

mev. boodt:

Doctor philosophiae. -

peer:

Dat ken ik niet.

mev. boodt

(lachend):

Dat geloof ik.

peer:

Dat 's nog niemand in 't dorp. Mijnheer Frederik moet toch wel geleerd zijn! Nu, bedankt! mevrouw, bedankt! - Ik zal 't eens aan den burgemeester zeggen.

mev. boodt:

Onnoodig Peer. Zeg aan mijnheer den burgemees-

[p. 399]

ter dat het ons uiterst aangenaam zal zijn door de fanfaren met een serenade vereerd te worden.

peer

(heengaande):

'k Zal niet mankeeren, mevrouw; 'k zal niet mankeeren. -. Mijn groeten aan meneer Frederik. - -

mev. boodt:

Dank, Peer!

(Peer af, links).

Vierde tooneel

mev. boodt

(Draait den kroonhandelaar wat hooger).

Een serenade voor mijn Frederik! Ha! Ha! dat is nog nooit gebeurd! Nu zullen de Mertens afgunstig zijn!

(Gaat naar de deur links).

Kaatje!

(Naar voren komend)

Als Frederik nu Betsy wil daarlaten, zal hij een ander krijgen!

(Kaatje op, van links).

Vijfde tooneel

kaatje:

Mevrouw.

mev. boodt:

Toe kind, neem den stoffer.

(Kaatje af en oogenblikkelijk terug met den stoffer).

Het kan er niet te lief uitzien van avond. Ze brengen Frederik een serenade!

kaatje:

Daarom kwam Peer?

mev. boodt:

Zeker. - Te acht uur, schrijft de burgemeester! Kaatje, een serenade! Ha! Ha! Ha! Wat zal men nu zeggen van mijn Frederik! -

kaatje:

Doctor Frederik zal blij zijn.

mev. boodt:

Poets alles op, Kaatje. - Zet de stoelen op hun plaats, hang de portretten wat recht. - Kuisch de piano op. - Ik wil intusschen eenige lekkernij halen; we kunnen die heeren niet bloot op wijn ontvangen. -

(Maakt teeken om uit te gaan).

Waar is mijn neusdoek?

kaatje:

Aan den kapstok in de keuken, mevrouw.

mev. boodt:

En mijn korf ken?

kaatje:

Ook in de keuken, op de etenskast.

mev. boodt:

Ik kom aanstonds terug. Wordt er gebeld en zijn het heeren, leidt ze dan maar in het salon.

(Gaat links af.)

kaatje:

Ja mevrouw.

[p. 400]

Zesde tooneel

kaatje

(Zet de stoelen juist, gaat naar de piano en stoft de borstbeeldjes af):

Zoo altijd studeeren, dan verdient men toch een serenade! 't Zou schande zijn, moesten ze 't niet doen. De zoon van den Secretaris kreeg verleden week wel een, omdat hij 'nen eersten prijs bekomen had met velorijden.

(Neemt het portret van Benoit en wrijft er het stof af met een doek.)

En Vlieres ook - ‘'nen vergulden ezel’ noemen ze hem; hij kreeg 'n serenade omdat hij eerelid van ‘Eigen Kunst’ gekozen werd.

(Er wordt gebeld.)

Bellen? Dat zal van avond niet ophouden.

(Stoft gauw de stoelen af, hangt de portretten juist.)

Nu zal Betsy ook juichen, want Frederik verlaat haar nooit.

(Nieuw gebet.)

Wie mag dat nu weer zijn.

(werpt een blik door de veranda.)

Zoo kan het schikken.

(Links af.)

Zevende tooneel

m^r. boodt

(Met Frederik van rechts op. Hij houdt een reiszak vast. Frederik heeft een rol perkament in handen.)

Ontlast u nu maar van jas en hoed, Frederik. - Ik laat eenige verversching opdienen.

d^r frederik

(Legt de rol op zijn lessenaar.)

Niet noodig, vader.

m^r. boodt:

Toch wel. - De vermoeienis van de reis, het examen.

d^r frederik

(Reikt zijn overjas aan zijn rader over.)

't Examen was zoo erg moeilijk niet.

m^r. boodt

(die de overjas op den arm legt.)

Er zouden weinigen zoo iets aandurven.

d^r frederik:

Als de menschen er nu maar naar leven. -

m^r. boodt

(heengaande)

Ja, dàt! -

(Naar de tafel wijzend.)

Men zou zeggen dat het van avond feest is!

d^r frederik:

Was waarlijk niet noodig.

(Mr. Boodt af, links.)

Achtste tooneel

d^r frederik

(Hij laat zijn blik door de hamer gaan, staart een poos naar

[p. 401]

het beeld van Socrates en dan naar de beeltenis boven de dubbeldeur)

Jezus de Zaaier. Ruw was het harte der menschen vóór uwe komst. Gij kwaamt en zaaidet. Uw zaad was de Liefde, maar veel van uw zaad ging verloren. - Viel niet een deel op steenachtige plaatsen? En viel niet een ander deel in de doornen? Jezus de Zaaier, uw zaad is gezegen in mijn harte!

(Steekt de handen gevouwen naar de beeltenis op).

Zoon des menschen, weze mijn harte de goede aarde en dat mijne oogen zalig zijn omdat ze zien, en dat mijne ooren zalig zijn omdat ze hooren.

(Laat de handen neer, gaat tot zijn lessenaar).

Moge het harte mijns volks het zaad opvangen, dat ik er in zaaien wil. -

(Neemt zijn rol en opent ze. - Leest)

Frederik Boodt, - doctor philosophiae!

(Sluit de rol en legt ze ter zijde).

Hoe ik dag en nacht naar dien titel gesnakt heb.

(Tof zijn boeken).

Trouwe boeken, gij schonkt me dien. - De menschen willen een teeken; ik geef er hun een. Trouwe boeken, waren de menschen maar als gij! - Treuren mag ik met u, - - met u mag ik stormen. - - Boeken van menschen!

(Neemt een boeken leest).

‘Weer is de lente gekomen, de lieve, de lachende lente, Leven herscheppend op aard, leven en liefde en genot.’

(Denkt na. Kaatje van links op met een klein schenkblad, waarop een theesermes).

Negende tooneel

kaatje

(Zet het schenkblad op tafel).

Proficiat! mijnheer Frederik! Proficiat!

d^r frederik:

Ach, gij. - Dank.

kaatje:

Nu zal het feest zijn, hé, menheer Frederik; nu zal het feest zijn!

(Schenkt thee in).

Ja, ‘doctor’ is het nu, 't is waar.

d^r frederik:

Zeg maar als vroeger, Kaatje; of zoo ge wilt, zeg maar kortaf: Frederik.

(Kaatje ziet verbaasd op.)

De naam verandert niets aan de zaak.

[p. 402]

kaatje:

Mevrouw ging lekkernij halen. Mijnheer is bij haar.-

d^r frederik:

Lekkernij? - Voor wie? -

kaatje:

Ja, ge weet het nog niet, ik zie 't al!

(Wijst op het theeservies).

Mijnheer deed me dit opdienen. - Ja, ja, van avond serenade!

d^r frederik

(legt zijn boek ter zijde).

Wat?

kaatje:

Peer van de fanfaren kwam het zeggen. Te acht uur spelen ze.

(Poos).

d^r frederik:

Neem alles weg. - Ik heb geen dorst.

kaatje

(Die de thee met het schenkhlad wegdraagt).

En ik hoorde ook van bloemtuilen.

(links af.)

Tiende tooneel

d^r frederik:

Serenade? Bloemtuilen? - Voor mij? - Waarom? - Om mijn bekomen graad? - Ben ik nu iets meer dan gister? De menschen willen een teeken; goed. Ik geef er hun een. Maar daarmêe uit! -

(Komt peinzend voor het borstbeeld van Socrates en schijnt als tot Jezus en Socrates fe spreken).

Groote meesters, bracht men U ook serenades? -

(Tot zich zelven.)

Deed ik meer dan mijn plicht? Neen, ik duld het niet!

(Roept aan de deur, links).

Kaat! Kaat! -

(Gaat tot zijn lessenaar).

Ik duld het niet!

(Schrijft iets op een blad papier. - Kaatje van links op).

Elfde tooneel

kaatje:

Mijnheer Frederik. -

d^r frederik:

Draag dit aanstonds tot den burgemeester. -

(Geeft haar het briefje, Kantje links af).

Twaalfde tooneel

d^r frederik:

(Poos).

Bierserenades! bierserenades! en al ware 't anders - 't heeft geen reden van zijn.

(Mr. en Mev. Boodlvan links op.)

[p. 403]

Dertiende tooneel

m^r. boodt:

Wàt Frederik! - De meid gaat niet, hoort ge! niet!

mev. boodt:

En komen moeten ze, Frederik!

(Zet een doos op tafel)

Burgemeester, schepenen, bestuurleden, allen!

d^r frederik:

Dàt toch niet?

m^r. boodt:

Zóó moet ge naam maken. Wees wie ge wilt, jongen, men heeft reklaam noodig, reklaam en vriendjes!

d^r frederik:

Vader. -

m^r. boodt:

'k Heb het al dikwijls gezegd en dikwijls gezien: de besten blijven steken, jongen. - Alles schoon die boeken, voor iemand die rijk is. Ge moet praktisch man worden, Frederik. - Ge moet uw bootje weten te sturen, jongen. - Zoo 'n serenade doet goed. -

mev. boodt:

Hij zal nu toch gauw geplaatst zijn?

m^r. boodt:

'k Betwijfel niet. - 't Werd ook tijd.- Geleerd zijn is schoon, maar 't moet iets opbrengen.

d^r frederik:

En als ge geen geld behoeft!

m^r. boodt:

Zie eens wat anderen doen. - Niemand werkt voor niet, jongen.

(Poos.)

d^r frederik:

Weet ge wat Ernst Wildenbruch in zijn ‘Christoph Marlow’ zegt?

m^r. boodt:

Ik houd me niet op met schrijvers, jongen. We leven in een tijd dat geldkloppen 't wachtwoord is. Zonder geld, niets!

mev. boodt:

Geld is de ‘blom’, die 't niet heeft, treurt er om, en zóó is 't.

d^r frederik:

Jammer genoeg dat ge u niet met schrijvers ophoudt! Nu, hij zegt ergens:

‘Vernünft'ge Leute suchen Geld und Mastung, Der Dichter Menschen! Menschen! weiter nicht!’

m^r. boodt:

Ik zou 't met de ‘vernünft'ge Leute’ houden. -

mev. boodt:

Ge zoudt er het verst mêe komen.

[p. 404]

d^r frederik:

Ik wil een dichter zijn.

(Poos.)

mev. boodt

(Tot haar man.)

Als hij nu oppast? -

d^r frederik:

Pas ik niet op?

mev. boodt:

Ik meen, wat minder met uw boeken en wat meer met het stoffelijke bekommerd zijn.

m^r. boodt:

Zie maar Vermets. - Schrijven de bladen niet over hem met veel lof? - Ik zal geen oordeel over hem uitspreken. Maar staat hij niet bekend als een voornaam letterkundige en toch weet hij zóó te werken, dat zijn spaarpot stilaan gevuld wordt.

mev. boodt:

Als ge nu Betsy laat gaan, zult ge een ander krijgen. - De Vereeks lieten u ook groeten.

m^r. boodt:

Die zitten er mêe. -

mev. boodt:

En Mietje heeft een oog op u, 'k weet het, 'k weet het ged.

m^r. boodt:

Betsy is deftig, 'k betwist niet; maar voor u. -

mev. boodt:

Frederik zal een ander krijgen.

d^r frederik:

Houd Op!

m^c. boodt:

Zie eens in 't dorp hoe de zonen van de meeste burgers vooruitkomen, schoon min bekwaam dan gij. - Toen ge uw candidatuur hadt, kondet ge ook een plaats krijgen. Ge hebt niet gewild. Nu wordt het hoog tijd.

mev. boodt:

Maar Karel, hebt ge niet gesproken van een vriend die - -

m^r. boodt:

Ja, 'k heb nog een vriend, een dagbladschrijver, 'k Zal hem een woordje over u zenden.

d^r frederik:

Houd Op!

m^r. boodt:

Reklaam, jongen! - De menschen onderzoeken niet meer of ge bekwaam zijt of niet. Reklaam! Geen vriendjes, geen plaats! Wees wie ge wilt! - -

d^r frederik:

Houd op! - Houd op! - Houd op! - Gij zijt zonderlinge menschen, zonderlinge menschen!

(Gaat op en neer)

[p. 405]

m^r. boodt:

Zoó zijn de toestanden - -

d^r frederik:

Houd op! - Houd op! - Gij raast van princiepen en hebt er min dan een kaailooper! -

m^r. boodt:

Geen hoogmoed - -

d^r frederik

(Poos.)

'k Wilde nooit geboren zijn, was het hoogmoed die me spreken laat! - Neen, neen! geen charlatanisme in de kunst! -Laat Vermets als letterkundige geroemd worden, door lieden die wellicht best ‘literkundigen’ zouden heeten, geeft niet! - Ze kennen hun plicht niet! - Ik wil geen lofbetuigingen, van niemand!! -

m^r. boodt:

Maar als - -

d^r frederik:

Van niemand! - Houd op!

mevr. boodt

(poos):

Ge. zult. er. vèr. mêe. komen!

d^c frederik

(poos):

Genoeg, dat ik bewust ben van mijn kennis! 'k Wil er mêe woekeren, ze wijden aan mijn volk, onbaatzuchtig! - Vermets, Vereeks, fanfaren, laat alles draaien zooals 't wil; ik ga mijn weg! -

(Kaatje van links op met kaartjes die ze aan Mev. Boodt afgeeft)

Veertiende tooneel

m^r. boodt

(Terwijl Mev. Boodt. de kaartjes naziet.)

Ze zullen nochtans spelen. - Het is mijn wil.

mev. boodt:

Laat er ons nu over zwijgen. -

(Geeft de kaartjes aan Frederik.)

Gelukwenschen van Ernst en Jaak. - Betsy komt nog van avond. Ge moet niet te gemeen zijn met haar.

kaatje:

Mijnheer Gustaaf is daar ook.

d^r frederik:

(Tot zijn moeder.)

Kan hij hier komen?

(Tot Kaatje.)

Leid hem binnen.

(Kaatje links af.)

Vijftiende tooneel

mev. boodt:

Ik wil me intusschen verkleeden.

(Tot haar man.)

Schikt ge u ook wat op?

m^r. boodt:

Gewis! -

(Beiden links af.)

[p. 406]

Zestiende tooneel

d^r frederik

(Poos. Blikt naar debeeltenis van Jezus.)

Leven baart strijd, strijd kunst!

(Gaat tot de piano).

Ik trede thans het volle leven in en voere een strijd als nooit een werd gevoerd!

(Zet zich voor het klavier, blikt naar de beeltenis van Benoit, laat de hand over het klavier zweven. Gustaaf rau rechts op).

Zeventiende tooneel

d^r frederik

(Wendt het hoofd naar de deur rechts als Gustaaf binnen treedt. Staat recht.)

Gustaaf.

gustaaf

(Lachend op Frederik toetredend en dezes handen vattend.

Zoo'n uitslag, Frederik! - 'k Ben waarlijk gelukkig in uw plaats.

d^r frederik:

Zóó erg neemt ge 't toch niet op Gustaaf?

gustaaf:

't Is een krachtige spoorslag tot hooger!

d^r frederik:

Dat is het.

gustaaf:

De menschen nemen zoo iets anders op dan wij.

d^r frederik:

Ja, de menschen -

gustaaf:

Beseffen niet wat ons hart doet bloeden.

d^r frederik:

Ze zijn te baatzuchtig, Gustaaf.

gustaaf:

Kunnen het niet beseffen.

d^r frederik:

Moeten het leeren, moeten het leeren. -

(poos.)

O! Toen ik jonger was heb ik soms aardige droomen gehad, Gustaaf. - Eens droomde ik, dat Vlaanderen in strijd was om het liefste dat de mensch heeft, zijn taal. - En ik stond in den strijd, en ik was het mikpunt van den vijand en ik viel - - en 't volk legde kronen op mijn graf - -

gustaaf:

Droomen - -

d^r frederik:

Spot niet met droomen.

gustaaf:

'k Spot nooit. - Het heiligst schijnt dikwijls het belachelijkst. -

(poos).

d^r frederik:

En 'k voelde me zalig in mijn graf, als ik zag hoe

[p. 407]

het volk mijn gedachtenis vereerde. - - Dan kwamen andere droomen. - Weer was er strijd, ook voor de taal, maar meteen voor de kunst van ons volk - - En 'k zag hoe de vijand de taal van ons volk verdringen wilde en hoe met de taal, de kunst van ons volk te gronde ging. - - En weer stond ik vooraan in den strijd en weer viel ik, doch, 'k weet niet hoe - droomen is aardig - ik beval van in mijn graf, dat men geen kronen zou nêerleggen - -

gustaaf:

Zonderling.

d^r frederik:

Niet alles. - Later in 't leven, nu wat vier jaar geleden, had ik er weer een. Toen was 't me eensklaps alsof Vlaanderen op den rand van den afgrond stond. En een stem ging over 't volk en 't was of de boomen langs den weg me toebogen en fluisterden: Vlaanderen treurt, Vlaanderen wacht den Messias. En de steenen waarop ik ging èn de daken der huizen zelf, èn alles wat ik zag, at, dronk, gevoelde, 't scheen of alles me toefluisterde: Vlaanderen treurt, Vlaanderen wacht den Messias der Kunst! -

(poos.)

gustaaf:

Zonderling, zonderling.

d^r frederik:

Toen zweefden mij op eens in gouden letters voor oogen: ‘De bergen zullen opspringen als lammeren.’ Ge kent de woorden, Gustaaf?

(Gustaaf knikt bevestigend.)

En eensklaps was 't me als ging ik geheel op in de leer van Jezus, ik sprak met Jezus en zie: alles juichte me toe. - Vlaanderen was gelukkig en ik was de Messias der Kunst!

(Hij omhelst Gustaaf.)

gustaaf:

Zonderling, zonderling, maar toch slechts droomen, Frederik.

d^r frederik:

Toen ik ontwaakte, voelde ik een kracht in mij, een goddelijke kracht -

(poos).

Had ik dàn mogen sterven!

gustaaf:

Gij moet leven!

(poos).

d^r frederik:

Leven, ja! - Zoo iemand, dan is het de kunste-

[p. 408]

naar die leven moet. - O! Gustaaf, men kent me niet; men beoordeelt me geheel verkeerd!

gustaaf:

't Is ons streven, Frederik, ons door het volk te doen begrijpen, zegdet gij daar. - Ik ken u.

d^r frederik:

Ja, gij -

gustaaf:

En Betsy -

d^r frederik:

Zij? - Ze mint me enkel, omdat ze weet dat ik lijd; ze mint mijn streven niet, vat mijn streven niet, kent het niet.

gustaaf:

Zal het leeren. -

d^r frederik:

Moot het leeren! - Ik offer alles voor mijn ideaal, ook haar!

gustaaf:

Zij kalm -

d^r frederik:

Kalm zijn? - Is de zee kalm? Mijn hart is als de zee; nooit verzadigd en steeds woelend, al schijnt haar oppervlakte soms een spiegel, zoo glad. - Woelen, stormen, bruisen - Kent ge de verzen nog, we lazen ze zoo dikwijls: ‘Roerloos is de dood. Zonder te wenschen kan Geen mensch leven, 't Genot houdt na 't bereiken op; Zoo streeft eeuwig de mensch; eeuwig bewijs van zijn Afkomst. - Wijs hem natuur, daar is de ware kunst.’⁽¹⁾

gustaaf:

Schoon, diep. -

(Betsy van rechts op).

d^r frederik:

En waar - -

(1) Uit Dr. Haller von Ziegesar's gedichten: Van mijn Eigen.

Achttiende tooneel

betsy

(Naar Frederik snellend en hem omhelzend).

Frederik! Proficiat!

d^r frederik

(Haar zoenend)

Gij thans hier, Betzy?

betsy

(Opgewonden. Zenuwachtig.)

Ik spoedde me om vóór de fanfaren hier te zijn - - Ze brengen u - -

d^r frederik:

Komen ze dan tòch? -

(Men hoort tromgeroffel in

[p. 409]

den tum en geluid van verwarde stemmen. - Frederik wendt het gelaat naar de dubbeldeur.)

betsy

Hoor, ze zijn daar reeds.

gustaaf

(Die tot aan het raam links gegaan is en achter de gordijn naar buiten ziet).

De fanfaren, - Frederik.

d^r frederik

(Zenuwachtig)

Betsy!

(De fanfaren vangen aan te spelen.)

betsy

Ge beziet me zoo wild, wat is er?

d^r frederik

(Gaat tot Gustaaf.)

Gustaaf.

(Grijpt zijne hand en wil met hem heen).

Kom -

gustaaf, besty:

Wat wilt ge?

d^r frederik:

Ik duld het niet!

betsy

(Hem omarmend).

Frederik! - Wat zal men van u zeggen! - Frederik!

d^r frederik

(Gaat naar de deur rechts, houdt Gustaafs hand omkneld. Betsy heeft een arm om zijn hals).

Bierserenade! En al was't nog anders! Ik duld het niet! - Ik vraag niet naar het oordeel der wereld

(Allen rechts af, terwijl Mr. en Mev. Boodt en Kaatje van links opkomen).

Negentiende tooneel

m^r boodt:

Houd u wat ter zijde Kaatje, tot straks.

mev. boodt:

Doe gij open, Karel.

m^r. boodt:

Kan toch niet zonder Frederik?

mev. boodt:

Waar is die nu weer?

m^r. boodt:

Ging daar juist weg.

mev. boodt:

Hij zal Betsy en Gustaaf uitgeleide gedaan hebben. Doe maar open.

kaatje

(die achter de gordijn naar builen kijkt).

Volk! Volk! Volk! De burgemeester met een bloemtuil en Peer met een palmtak, ha! ha! Mevrouw! En bengaalsch vuur! groen, rood!

mev. boodt:

Doe toch open, Karel! -

(Mr. Boodt opent de dubbeldeur. De fanfarenmaatschappij staat rond den ingang geselhaard. De burgemeester, een bloemtuil in de hand, in 't midden, de eere-

[p. 410]

leden rond zich; Peer een weinig op zijde met een palmtak. Achteraan werklieden die toehooren. Knapen houden fakkels; verder Bengaalsch vuur. Mijnheer en Mevrouw Boodt plaatsen zich elk aan een zijde der deur. Kaatje treedt tot aan de deur links der veranda. De burgemeester treedt het eerst binnen, dan dokter Paul, secretaris Brets, rentenier Vlieres en eenige andere heeren; ten slotte Peer. Bij het binnenkomen drukken allen Mr. en Mev. Boodt de hand en fluisteren hen iets toe.

Twintigste tooneel

(De muziek houdt langzaam op. De aanwezigen scharen zich rond tafel en bezichtigen de veranda terwijl ze tot elkaar fluisteren. Peer reikt intusschen ter zijde den palmtak aan mevrouw, die haar man wenkt. Beiden drukken Peer de hand en zeggen hem iels. Peer knikt bevestigend en gaat naar links).

m^r. boodt

Toe, Kaatje, inschenken!

(Kaatje schenkt de glazen vol. Peer af links).

Een en twintigste tooneel

burgemeester:

Neemt een stuk papier uit den zak en opent het)

Stilte, mijnheeren als 't u belieft,

(poos. - Leest).

Als voorzitter der dorpsfanfaren ‘Eigen Kunst’ heb ik de eer, in naam van al onze leden en ook van verschillende heeren, vreemd aan de maatschappij, maar met ons aanwezig, Mevrouw en Mijnheer Boodt geluk te wenschen over de schitterende overwinning die hun zoon behaald heeft.

allen

(half luid).

Bravo!

burgemeester:

Het is de eerste maal dat een zoon van ons dorp, den graad van doctor philosophiae bekomt.

(Allen knikken instemmend)

Dit moet in ons guldenboek aangeteekend worden.

allen

(half luid).

Bravo! Bravo!

burgemeester:

Wij zijn te meer verheugd, omdat de titel met groote - -

mev. boodt:

De grootste -

[p. 411]

burgemeester:

Met de grootste onderscheiding is toegekend. We zijn dubbel verheugd, omdat de overwinnaar zoon is van een onzer leden, evenals een onzer leden vader is van den overwinnaar dien we vorige week met een serenade hebben mogen vereeren.

allen

(luid)

Bravo!

(Kort handgeklap. Mev. Boodt pinkt een traan weg).

burgemeester:

De maatschappij ‘Eigen Kunst’ heeft me dan ook opgedragen, als blijk van genegenheid, dezen bloemtuil aan te bieden - -

(Ziel rond waar Frederik is. M^r. Boodt wenkt Kaatje die rechts afgaat).

Twee en twintigste tooneel

burgemeester:

Ik schenk dus dezen bloemtuil aan Doctor Frederik Boodt - -

(Wilden bloemtuil overhandigen maar bemerkt Frederik niet. - Stilte. - Verbazing. - Mev. Boodt is erg zenuwachtig. - Kaatje van links op. Allen staren haar aan).

Drie en twintigste tooneel

kaatje

(Tot mijnheer Boodt).

Zijn hoed hangt niet aan den kapstok. -

(poos).

m^r boodt:

Mijnheer de Burgemeester en mijnheeren allen, ik dank u voorde eer.

(Stokt.)

Frederik was nog zooeven hier.

secretaris brets:

Ik zag hem niet. -

mev. boodt:

Hij was nog hier, toen gij binnenkwaamt, M. Brets.

secretaris brets:

Mogelijk mevrouw - -

vlieres:

Zoó iets -

(men wandelt dooreen en mompelt tot elkaar).

d^r paul

Hij zou wel hier mogen zijn. - Ik begrijp niet -

vlieres:

Zoo iets -

secretaris brets:

Mijnheer Frederik zal te geleerd zijn voor ons.

(Men glimlacht).

mev. boodt:

Mijnheer de burgemeester - -

m^r. boodt:

Gij begrijpt, Heer Burgemeester - -

[p. 412]

burgemeester:

Sst! Sst! 'k Heb dikwijls gehoord, dat Frederik een woelgeest is. Het schijnt dat men waarheid gesproken heeft.

vlieres:

Zoó iets - -

d^r paul:

Dat vergeet ik nooit!

burgemeester

(legt den bloemtuil op tafel. Tot de aanwezigen)

Heeren -

(Hij gaat tot de dubbeldeur. M^r. Boodt wil hem vóór zijn. De burgemeester opent zelf en drukt koud de hand van M^r. Boodt. - De fanfaren vangen aan te spelen.)

burgemeester:

Mijnheer -

(drukt koud de hand van mev. Boodt.)

Mevrouw - -

(Gaat naar buiten. De eereleden groeten licht met den hoed en volgen den burgemeester. De burgemeester doet een teeken aan de muzikanten, de muziek houdt op. Kaatje sluit de dubbeldeur).

Vier en twintigste tooneel

(Een hevig gehuil en geroep stijgt op in den tuin. Dan verwarde stemmen en onderbroken vloeken).

m^r. boodt

(brengt de hand aan het voorhoofd. Tot zijn vrouwe)

Elodie.

mev. boodt

(die snikkend op een stoel zijgt).

Oooo!!!

m^r. boodt

(tilt zijn vrouw op, leidt haar naar de deur links. Tot Kaatje.)

Neem alles weg, alles, Kaat!

kaatje

(Neemt het schenkblad met de roomers en flesschen wijn en volgt M^r. en Mev. Boodt, die juist links afgaan.)

Hoe moet dat met mijnheer Frederik eindigen?!

(GORDIJN)