Germania. Jaargang 1

De van Dijckfeesten te Antwerpen

Wij zijn gelukkig de merkwaarde rede te kunnen mededeelen door onzen medewerker Pol de Mont, bij het standbeeld van Antoon van Dijck uitgesproken:

Medeburgers,

Slechts eenige minuten geleden hoorden wij, in een plechtige feestzitting, in weinig minder dan al de talen van ons werelddeel, door bevoegde mannen den roem verkonden en de veelzijdige begaafdheid kenschetsen van den meester, welken wij thans, aan den voet van zijn standbeeld, willen huldigen.

Niets dergelijks moogt gij van mij verwachten.

Noch om u het leven van van Dijck te verhalen, noch om zijn scheppingen te beoor deelen, sta ik hier vóór u!

Ik geloof, dat mijn taak een andere moet wezen.....

Toen ik, gisteren avond, verloren onder duizenden van..... u allen als een waterdroppel in den oceaan, mij zoo maar liet meevlotten, willoos en gedwee, op den geweldigen golfslag van dien levenden, zingenden stroom, die niet eer tot rust kwam dan toen zijn voorste baren zich te pletter stieten op den granieten dam van het raadhuis;

toen ik dan, opstarend, als een heel klein kind, van tusschen die duizenden, van tusschen u allen, den stijlvollen bouw van Cornelis Floris bezaaid zag met zulk een overvloed van flonkerende lichten, dat men zou gewaand hebben, dat al de sterren

[p. 777]

van den Laurentiusstroom, waardoor onze aarde pas twee nachten geleden was heengesnord, er waren over neergeregend en blijven aan vastkleven;

en toen ik u dan hoorde, volk van Antwerpen! lucht gevend in juichkreten en refereinen, aan uw trots op de stad en op het land, waarvan gij de kinderen- en op den onsterfelijken kunstenaar, van wien gij de nazaten zijt;

toen dacht ik bij mij zelf, dat het wel iets heerlijks zijn zou, indien plotseling de geest kon vaardig worden over één uit u allen, over een kind uit de volksklas het liefst, door wiens mond alsdan zou spreken de groote ziel van Antwerpen, die tevens de ziel van Vlaanderen is, om te veropenbaren, met een stem als die van den alou den Gentschen Roeland, wat er in haar omgaat op dezen stond.

En nu ik het voetstuk heb bestegen van dit veel te nederige gedenkteeken, nu bestaat er, in mijn binnenst, dat in het uwe en met het uwe voelt, nog enkel een machtige begeerte, een dwingende behoefte, om - zoo het mogelijk was? zoo ik het maar kon? één oogenblik te zijn het gelouterd geluid van uw aller stemmen, het menschgeworden Woord van uw innigste bewustzijn.

Volk van Antwerpen! Wanneer gij, in den loop van de geweldige eeuw, waarvan de zon eerlang zal tanen, op haast elk plein van uw heerlijk herbloeide stad-; - volk van Vlaanderen! wanneer gij in haast elke van uw nijvere steden, in beeld bij beeld het aandenken hebt vereeuwigd van die weergalooze rij onsterfelijke mannen, - kunstenaars met het woord als Maarlant en Marnix, Conscience en van Duyse; scheppers met het penseel als van Eyck en Matsys, Rubens en van Dijck; vaderlanders, stichters of beschutters van den grootsten schat van vrijheden, welke ooit natie bezat, als Artevelde en Oranje, Anneessens en onze Boeren;

hebt gij dan niet telkenmale, terugdenkend aan de lange reeks van politieke rampen, die onzen stam geteisterd-; aan de aanslagen op zijn bestaan, welke de vorsten van veel machtiger staten gepleegd hebben; hebt gij dan niet al vaster en vaster in u voelen wortel schieten deze dubbele overtuiging:

Een natie, die klein, bijna nietig door het getal, niet alleen bestand is gebleken tegen allen tegenspoed en ieder lijden, maar daarenboven bezeten heeft de kracht, om, te midden van een nimmer ophoudend worstelen voor de vrijheid, het licht te schenken aan zoo vele groote mannen; zulk een natie heeft voorzeker hetzelfde recht als de machtigste natiën van de wereld op een eigen zelfbestaan en op de onbelemmerde, volledige ontwikkeling van alle in haar sluimerende krachten, maar op zulk een natie berust ook de dure, de heilige plicht, den schat van haar aangeboren gaven te vrijwaren, als het heerlijkste van alle kleinoodiën, tegen alle bezoedeling of verminking, en zich zelf te zijn en zich zelf te blijven tot het einde toe.

Heel diep in de ziel, ook van den onverschilligste onder u allen, brandt met mooie bloedkleurvlammen of smeult, met stillen, bedeesden gloed een gevoel, waaruit zich heeft ontwikkeld de tooverkracht, welke Maarlant tot den vader van Dietschlands dichters al te gader; welke Artevelde tot den held van onze vrije gemeenten; welke Matsys en Rubens, Jordaens en van Dijck tot grootmeesters van een eigen kunstschool stempelde het bewustzijn, waaraan de oudste van uwe poëten zulk een roerend eenvoudigen vorm gaf, toen hij dichtte:

‘Ende... omdat ic Vlaminc ben!’

Niet meer van de scheppers met woord en veder, niet meer van de eposdichters met het zwaard en den goedendag wil ik hier gewagen.

Vraagt het echter aan al degenen, die van Jan en Huibrecht van Eyck tot de Braeckeleer en Verwee toe de wereld hebben verbaasd door de pracht en den rijkdom van hun koloriet; vraagt hun naar het geheim van dat eigenaardig schoon, waardoor zij

[p. 778]

in al de paleizen, waar de meesterstukken van alle scholen ten prijze van schatten gouds verzameld worden, als de evenknieën altijd, als de meerderen meer dan ééns van de allergrootsten erkend worden, en elk afzonderlijk zullen zij u antwoorden me het woord Van Maarlant:

‘Omdat ic Vlaminc ben!’

‘Dààrom zijn wij hier, omdat wij als Vlaamsche schilders groot waren!’

Dit bewustzijn, dit tegelijk eenvoudige en verhevene bewustzijn, dat men zich voelt een telg van een bepaalden, met eigenaardige vatbaarheden toegerusten stam met dezelfde kracht en dezelfde zekerheid, waarmee men zich voelt een zoon of dochter van een bepaalde moeder; allen moeten wij het des te zorgvuldiger in eere houden, het ontwikkelen in onze kinderen, omdat - zoo het ons groot maakte in een moeilijk verleden, - het de eenige en eenigste waarborg is, dat wij even groot zullen zijn in een eindelijk voorspoedige toekomst.

Ons zelf te zijn en ons zelf te blijven - daartoe zijn wij verplicht niet alleen tegenover ons eigen verleden, maar evenzeer tegenover de beschaafde wereld, die er belang bij heeft, - wij zeggen het met opgeheven hoofde, - dat het kleine volkje aan de Noordzee, hetwelk zoo vaak haar bewondering, maar ook wel even vaak haar naijver opwekte, blijve in lengte van jaren wat afstamming en geschiedenis het gemaakt hebben.

‘Omdat ic Vlaminc ben!’

Niet waar, gij voelt en beseft het allen; in uw keel en op uw lippen zoeken naar een vasten vorm in de klanken van uw eigen taal dit geloof en deze hoop, dat deze vier woorden zijn mogen voor ons kleine volk wat het woord van Jezus eens was voor het ontslapen dochtertje van den krijgsoverste Jaïrah:

‘En hij vatte de hand van het kind en zegde tot haar: “Talitha kûmi,” hetwelk is, overgezet zijnde: “Dochterke, sta op!’

‘En het dochtertje stond op en wandelde!’

En zoolang daar in deze lage landen klinken zal één stem, die ons nog al lichtelijk insluimerende volk zal toeroepen in eigen taa! het ‘talitha kûmi’ van gindsche vier wonderwoorden, zal dit volk opstaan uit elken slaap, óók uit den doodsiaap, zoo hij ooit nog komen moest; - het zal opstaan, zeg ik u, en wandelen....

En nu kom ik tot het tweede gevoel, waaraan - zoo zij spreken mocht - de volksziel hier lucht zou geven.

Evenals, in hun na eeuwen nog onverwelkte glorie, uw groote kunstenaars leven met een kracht en een luister, die des te grooter zijn, daar zij voortaan noch van de ongemakken van de vergankelijke stof, noch van het.... oordeel van hun tijdgenooten iets te duchten hebben, - zoo heeft van die allen, welke zich heden in bewonderenden eerbied buigen vóór hun schim, naast en met de kunstenaars zelf, geen klas van menschen evenveel recht en reden om trotsch te zijn op en te jubelen om hun glorie.... als gij, altijd even vruchtbare-, altijd nog onverbasterde akker van al wat deze gewesten ooit groots, edels en heerlijks opleverden; gij, breedere lagen van de natie; gij, de stand van de kleine burgers en de arbeiders; gij, ‘het volk,’ zonder hetwelk er geen Volk mogelijk is.

Zoowel als de negen-en-negentig honderdsten van al onze nationale grootheden was Antoon van Dijck, de latere ‘ridder’ van Karel I, de schilder van koningen en koninginnen, de zoon van een nederig burgersman, die zelf de zoon was van een nog veel nederiger marskramer.

Dien kostelijken aanleg, gelouterd en verfijnd weldra door veelomvattende studie en nog veelvuldiger maatschappelijk verkeer; die gave, om te tooveren met licht en kleuren, en die andere, niet minder wonder, om te doen leven en spreken het doode

[p. 779]

beeld; wie toch schonk ze hem, zoo niet, - naast God, - de milde, edele ziel van dat ‘volk,’ zonder hetwelk geen Volk mogelijk is?

Het is een onbetwistbare daadzaak dat, waar in ónze gewesten een kunstenaar gevierd wordt, dààr ook tegelijkertijd de burger en de arbeider, ‘het volk’ zelf verheerlijkt wordt.

Dat is zóó waar, dat de eersten van allen, tot wie de regeering een oproep deed, om van Dijck te huldigen..... Ja, gij waart het, kinderen van dat ‘volk’; gy maatschappijen van allen aard en vermogen, die op dit oogenblik dit beeld omringt met den regenboog van uw vlaggen en vaandels, en die hem morgen eene apotheoze bereidt, waarvan men wonderen vertelt.

Dààrom was 't een voortreffelijke gedachte van een uwer, de voornaamste mannen en vrouwen, die van Dijcks penseel met een duurzaam leven begiftigde, te doen neerdalen uit de ramen, om ze morgen in de gestalte van uw leden te laten rondwandelen, hun gelijken nu, te midden van uw vrienden en gezellen, zooals hij ze zelf zag en herschiep op zijn doeken.

En dààrom mede, - en dit is het laatste gevoel, dat - ik ben er zeker van â de in duizenden zielen huizende Volksziel machtig beheerscht; - daarom zijt gij van harte dankbaar aan al degenen, die u in staat stelden, uw nationaliteit en uw stand te vereeren in den zwierigen ridder Antonio van Dijck, den Antwerpschen burgersjongen.

Dank aan Antwerpens regeering en de onderscheiden komiteiten, die, in verstandhouding met haar, dit jubileum hebben voorbereid, viert de Scheldestad een reeks feesten, waarvan een uitmuntend denker, Michelet, zonder twijfel zou gezegd hebben, dat zij voor de opvoeding van de menigte even véél waard zijn als het beste onderwijs -, feesten, die al de klassen van de samenleving doen opgaan in één zelfde aandoening van blijde verrukking, en die allen - de armsten zoowel als de rijksten - ten minste eenige dagen gelijkstellen in het genieten van hetzelfde schoon, doen leven hetzelfde leven in dat al te schaarsche, gemeenschappelijk genot.

Feestvieringen als deze hebben een hoogere bestemming dan die, waarvan, vóór vijf en twintig eeuwen, de ‘burgemeester’ van Athene zegde, dat zij verzachting geven en bekoorlijkheid aan de weeën van het leven..... Van feestvieringen als deze, waarin rijk en arm eendrachtig lauweren vlechten om het beeld van ‘een jongen uit het volk’, zou nu een Antwerpsen Perikles mogen getuigen, dat zij hooggetijden zijn van verzoening, bijdragend, wellicht meer dan wetten en verordeningen, tot den maatschappelijken vrede.

Medeburgers! Volk!

Ginds, op de zuidergronden van uw stad, verrijst een tempel, in de zalen waarvan eenige van uw stadgenooten bijeengebracht en ten toon gehangen hebben een honderdtal schilderijen, die ons, voor den eersten en laatsten keer, in staat stellen, de ontwikkeling van van Dijcks talent van stadium tot stadium en van vak tot vak na te gaan en zijn slechts door de allergrootsten overtroffen hoedanigheden naar waarde te beoordeelen.

Naar dien tempel, naar die zalen moet gij allen!

Geen Antwerpsen ingezetene mag verzuimen, in deze eenige tentoonstelling minstens één uur in stille ingetogenheid te bewonderen, welk een toovenaar met licht en kleur, welk een schepper van leven deze zoon van Vlaanderen, deze Sinjoor, dit kind uit den volksstand geweest is.

Dààr, omringd van tafereelen, waarvan meer dan één door bevoegde rechters met den naam van meesterstuk vereerd wordt; dààr zal het u zijn, als was de hand, die dit alles voltooide, niet in stof vergaan; als was het vernuft, hetwelk dat alles opvatte

[p. 780]

niet uitgedoofd. En zeggen zult gij met geheven hoofde: ‘Dood, waar is nu uw prikkel? Graf, waar bleef uw zegepraal?’ omdat gij zult begrepen hebben, dat van Dijck niet dood, dat geen van al uw groote kunstenaars dood ging; dat zij leven in hun werk, en dat ook gij, - ook het volk, waaruit zij gesproten zijn, meê leeft in hun glorie.

En vatten zult gij den diepen zin van eenige woorden, die ik u wilde meegeven in uw harten, - woorden van een onsterfelijk dichter, welke ik voor u wil vertalen:

‘Van alle schatten des levens is de Roem de hoogste!

In stof vergaat het lichaam, doch geen groote naam vergaat!

Wees kunstenaar of held, in liederen van honderd dichters bloeit voor u de onsterflijkheid.......

Vlieden mag het aardsche leven, - roemrijke dooden duren eeuwig!.....’

Ridder Antonio van Dijck, kleinzoon van een Antwerpsen marskramer, konterfeiter in titulo van koningen en koninginnen, leef onsterfelijk in uw glorieuze dood-zijn!

Leve Antoon van Dijck, - en leve mede zijn roemrijke moeder, het Vlaamsche Antwerpen.