|
| |
Geeritt Roosen und seine Geschichte der Kriegsereignisse seiner Zeit.
Von Paul Piper in Altona a/E.
(Fortsetzung)
En besien oock eens hoe het met den oorloch tussen Hollant, Vranckryx en Engelant gegaen, die niet min verwonderlyck gegaen is, en daerom wel waerdich hierby te gedencken en te bedencken, ten opsicht van de oovergroote machten, die der van sulcke 2 machtige coningen naer haer oogemerck en soo wyslycken (na menschlyck ordel) aengeleyt was, waerdoor dat sy haer oock van de overwinninge van Hollant, alsoo veel verseeckerden, alss d'Swed hem van Poolen, en daerna Dennemarcken van Sweeden verseeckert hadden, en dat se doch evenwel niet hebben conen bemachtigen, als gehoort sal worden. Ao 1664 wert coninck Carel
| |
| |
oft Carolus coninck van Engeland aengeprickelt en van synen raet toegestaen en gelt verschaft, om de Hollanders te beoorlogen, niet tegenstaende, dat se hem ao 1660 doen hy uyt syn ballingschap door Hollant quam, om van daer naer Engelant over te vaeren (de croone àen te treeden, die hy by de onthoofdinge van syn vader ontflucht en 12 a 14 jaer uyt Engelant geweest was) alle eer en vrientschap beweesen, hem met costelycke geschencken beschoncken en hy haer alle trouwe van nabuerige vrintschap belooft hadde.
De oorsaecke hiervan most voor de menschen syn eenige oude pretencien op de hollantse oostindische companie, maer wat de Hollanders voor bewyss tot verantwordinge daer teegen in brachten, en hoe se haer oock daerover erbooden, het mochte niet helpen, hy wilde en moste haer beoorlogen, daertoe men meende, dat Vranckryck Engelant met aenraden en selve met onderschuylden, maer 't scheen, Godt de heere wilde ongeluck over de Engelse ingeseetene brengen (om haer laetdunckene dartelheyt te verootmoedigen). Daerop liet den coning syn grootste en voorts alle syn oorlochscheepen toe maecken, begon terstont der Hollanders coopvaerdyscheepen te neemen, tot een groot getal, en die met alle goederen pryss te maecken, om sich van dat gelt te bedienen, tot groote schade van de hollantse inwoonderen, de Hollanders in veel jaeren geen oorloch gehadt hebbende, hadden seer wynich en insonderheyt geen groote swaere oorlochscheepen, die teegens de groote engelse konings wyt beroemde oorlochscheepen bestaen konden, hadden oock noyt sulcke scheepen ten oorloch gebruyckt, maer de noodt daer synde soo lieten se doort heele lant veel en seer swaere oorlochscheepen bouwen, die in gesette corte tyt verdich te leeveren besteeldt werden, te vooren wass men in Hollandt altoos voor Engelant bevreest, om daermet in oorloge te coomen, meer als voor eenich ander potentaet, om dat d'Engelse machtig ter zee waren en soo swaere scheepen hadden, oock voor de deftichste oorlochslieden ter zee gehouden werden. De Hollanders dan, om dat se het niet ontgaen conden, soo stelden se haer, soo veel sy konden, in postuer, maer onder het timmeren en toemaecken der scheepen, en dat de Engelse haer veel coopvaerdy-scheepen naemen, het volck al in leelycke gevanckenissen worpen, half sat te eeten gaven, geen verschoninge toelieten, datter oock veel doer in de gevancknisse storven en omquamen, soo quamme sulcken verbitteringe en moet onder de hollantse matrosen, dat se verlangden, dat het spel maer aengaen
mochte, en alwast dat Hollant haer meeste scheepen eerst mosten timmeren laeten, en het geschut wel eerst uyt Sweeden mosten haelen, soo werden se doch soo drae met haer vloote claer, als de Engelse, die haer scheepen verdich leggen hadden. Engeland met syn capiteyns waeren glorieus en boven maeten moedich, achtende de Hollanders niets, den co- | |
| |
ninck liet tot syn glorie voor al de werelt een lieste van alle sijn scheepen uytgaen, en hoe die in 3 esquadres soude in see gaen, onder wat admiraels, hoe veel stucken en hoe veel mann op elck schip, van de admiraels scheepen af tot de jachten en branders toe, om tot verwonderinge van alle menschen syn macht te laeten sien, de Hollanders wilden niet minder weesen, deeden des gelyx en daerbooven setten se duysenden guldens op, wie de engelse scheepen, insonderheyt de admiraels, de vlagge conden afhaelen, prorato der scheepen, en wat vlaggen tmeest souden gelden, het welck veelen in Hollant niet geviel, diet voor een hoochmoedigheyt ordeelden, daer wel een straffe op volgen mochte, gelyck het oock uytviel.
Ao 1665 quamen byde vlooten in zee en vonden malcander haest, den hollantsen admirael wass Obdam voerende een schip met 80 a 85 metaele stucken, het gevecht ginck aen, terstont int eerste vlooch des admirael Obdams schip door onversichtigheit van syn eygen kruydt op, andere van de Hollanders in de brant, de Engelse quamen boven wint en met de doot van Obdam en ander hoofden was der Hollanders ordre onclaer, soo datt er verschyden hollandse scheepen genomen werden, de rest steldent op de vlucht en quamen in Tessel weer binnen, het welcke groote verslaegenheyt en kermens in Hollandt maeckte, maer by de Engelse een overgroot pochens, roemens en beschempens op d'Hollanders, mynende, het wass haere hant ende macht, die dat uytgevoert had, maer 't wass Godt, die Hollandt voort eerste wilde verootmoedigen, en Engelant hoch laeten klimmen, op dat haeren val te grooter soude worden, deese slach gedaen, en de Hollanders met haer behoude scheepen binnen synde, bleeven de Engelse eenige daegen onder d'hollantse kuste, staecken echter weer over naer de revier van Londen, de Teems genoemt, de Hollanders hadden haer daerop gerecht, datt er scheepen souden verlooren worden, hadden verschyden scheepen weer klaer, maecktende redloose metter haast weer toe.
Den admirael de Ruyter, die eenige maenden uyt was geweest naer Genee ende de Westindies, quam effen van daer thuyss, wert tot admirael gemaeckt, en soo quamen byde vlooten werden met malcander slaechs, en dat 3 daegen naer een, doen wert van byde syden als desperaet gevochten, de Engelse uyt hoochmoet, dat se mynden, sy mosten booven leggen, en by de Hollanders uyt bitterheyt over 't ongelyck haer sonder oorsaecke aengedaen, soo dat men oock noyt van soo schrikkelycker seeslach gehoort hadde, waerby men meent, dat de Engelse wel 20 scheepen verlooren, soo gesprongen, gesoncken, verbrant, als genomen, en van de Hollanders wiste men maer 4, en soo raeckten byde vlooten seer redloos van malcander, dat veele soo gestelt waeren, dat se genoch te doen hadden thuyss te comen, gaende de oovergebleeven Engelse naer de Teems, ende de Hollanders naer haer havens, Seelant en Tessel.
| |
| |
De Hollanders hadden al weer eenige nieuwe scheepen gereet, oock verss volck, maeckten d'andere, die bequam waeren, weer toe, en quamen alsoo ao 1666 int voorjaer en ten derden mael in zee, en liepen over onder de engelse kust, wachtende op de uytcomste der Engelse, die dan oock weer uytquamen, en raeckten ten derden mael slaegs, daer leeden de Engelse tenemael de neerlaege, en werden eenige van de Engelse met een admiraels schip genomen, verschyden verbrant, de rest vluchten, en soo mosten doen de Engelse de zee ruymen, en hadden doen de Hollanders de victorie voor elck een.
Ondertussen maeckten byde partyen haer scheepen weer toe, maer Godt de heere besocht de Engelse ao 1666 in September, dat de Stadt Londen het voornaemste en meesten deel afbranden, durende den brandt tot in den vierden dach, waerdoor de Engelse de moet sackten, gedurende deesen orlog in de jaren 65 en 1666, naemen de hollantse en seeuwse kaepers seer veel engelse coopvaerdy-scheepen, in sonderheyt van haer scheepen, die op Genea oft in Westindien voeren.
Soo datter in Engelant veel weeklaegens en murmereerens was, door t' verlies van haer scheepen, alss meede van haer kinderen en vrinden, die de coning op de oorlogscheepen had geprest, en nu soo omgecomen waeren, haer al om beklaegende, dat haeren coning haer in deesen oorloge sonder noodt gebrocht hadde, vergeetende haere sonden, waerom Godt de heere haer duss besochte. Engelant int voorjaer ao 1667 haer scheepen niet toe maeckende, alss de Hollanders verwachtende waeren, lietent de Hollanders oock sacht aengaen, doch quaemen entlyck met haer vloote weer uyt, daer den oudt borgemester van Dort syndeoock Ruaert van Putten, Cornelis de Wit selve met op was, staecken over naer Engelant en liepen met d'heele vloote op de revier van Londen, stuerden van de kleinste scheepen ontrent 40 de revier op, eenige daervan liepen op tot Gravesande 5 a 6 myl beneden de stadt Londen, van daer sackten se weeder af, en liepen ins conings diep oock wel 5 oft 6 mylen op, tot Chattham toe, namen de sterckte Quinenborch, en 't fort Schernesse in, spolierden het conincklyke magasyn aldaer, brochten veel daervan in haer scheepen en staeckent doen in brant, verbranden daer oock 7 conings scheepen en twee naemen se met wech, het welck een groot alarm in Londen en door heel Engelant maeckte, hoe wel dat se den inwoonderen, waer se aen lant quaemen, int minste geen overlast deeden, oft ontnaemen door expresse last vande haere staeten, en soo hielden de Hol-landers met haer scheepsvloot de revier van Londen tot in augusto beset, datter niet op noch af conde, daer sach men doen, hoe Godt de heere den stouten hoochmoet besoeckt en door een minder een meerder can castyen.
Dit was den Engelsen, insonderheyt die van Londen, wat ongewents,
| |
| |
en quaem haer vreemt voor, dat se van de Hollanders, die se tevooren niet geacht hadden, soo ingebonden en benout werden, ondertussen had men tot Breda al eenige maenden over den vreede tussen deese partyen gehandelt, die hierdoor by de Engelse te meer aengedreeven en op den 24 augusto geslooten wert voor de Hollanders met groote reputatie by alle potentaten en tot kleinachtinge van de engelse seehaenen en haeren coning.
Waeraen al weer in alle claerheyt kan gesien worden, hoe dat Godt de heere groote machten en rycken door kleine ongeachte (daerteegen gereeckent) can onderdrucken en te niet maecken, Hollandt maer 7 kleine provincien synde, en Engelant 3 koninckrycken synde, dit alsoo den tweeden oorloch tussen Hollandt en Engelant, waervan de eerste was by Cromwels tyt, naert onthoofden vandeesen engelsen conings vader Carel Stuaert, die 1649 in february onthooft wert. Onder deesen oorloch liet ons Godt de heere ao 1664 en 1665 binnen 4 maenden tot 3 mael weer een comeet sien, de eerste in november, s'margens ontrent 5 uhren int suyden heel leech, met een lange witteachtige straele, de tweede in december eerst doncker met een hoff oft als door een daeck schynde maer kreeg op kerssavont eene klyne strael, daerna grooter om nieuwjaer en 3 coning noch grooter en met een seer heldere vierige straelen savons met donckeren hooch int sudwesten sich vertonende, en ten elf uhren ontrent noordwest onder gaende, laetende sich ruym 3 weecken sien, de derde in marty smargens ontrent 3 uhren sittende leech int noordosten, met een heel lange dunne bleecke oft witachtige straele, die hem niet lang sien liet; wat ons daerop gevolcht en veel landen en volckeren overcomen is, sullen wy nu vervolgen.
Naer dat de Hollanders alss verhaelt, soo sy mynden, de Engelse (daer se haer te vooren altoos voor gevreest en die seer ontsien om in verschil met te coomen seer gemyt hadden) duss overmocht, ingedreeven, in haer revieren en lant aengetast, en soo se mynden, tot vreede gedwongen hadden, soo werden se, groot en klein, soo glorieus moedich en kittelorich, dat se meenden nu niemant meer te ontsien en te vreesen hadden, daer doch Godes hant ende de brant van Londen 't voornaemste wass, dat den Engelsen den macht en moet brack dat se teegen de Hollanders niet meer uyt quaemen, maer deese ydele glorie en moedicheit der Hollanders wass een begin en voortycken van haeren val, die doen vorhanden wass, want den coninck van Vranckryck synde een seer versiende en kloeck potentaet, wass lang jeloers geweest over de floreeringe van Hollandt, door haer groote seevaert en ostindise companie, daertoe had hy het spel van Engelant en Hollant (daer hy by Engelant myns ordeels met ondergespelt) aengesien, en wel gehoopt, dat Hollant daerdoor in haer macht gekreuckt souden worden.
Soo dorste den coninck van Vranckrijck (hoe wel hij hem al lang daernaer gerust hadde) het echter met haer alleen niet beginnen, spint weer met
| |
| |
den coninck van Engelant aen, en ruckt dien weer op, om nestens hem den oorlog met Hollant weer te hervatten en soo met malcander tegen de Hollanders aentegaen, daer sich den coninck van Engelant haest weer toe vinden liet, doch sonder raetpleeginge oft toestemming des parlements, maer die byde potentaten maeckten dit door eygenhandige brieven onder hem claer, dat se accordeerden en het vast stelden.
Doch om de Hollanders eerst in haeren handel te coromperen, soo set Vranckryck swaere tollen op alle hollantse manifacturen, daer sy haer (door haer ambassadeur tot Paryss) seer over beswaerden, maer 't moste daerby blyven, het beliefden den coninck soo, ondertussen hielt Engelant sich stil. Hollandt was kittelich en deede van gelycken op de france goederen. Dit wrockten soo een wyle heenen, maer alsoo een rycke vloote scheepen, van Smirna, de uyt de straet, uyt Spannien en Portugael, voor de Hollanders op comende weege wass, hadde den coninck van Engelant 8 oft 10 fregatten gereet gemaeckt en naer Pleymeuen gesonden, om int ingaen vant Caneel op de selve te passen, en meende die in Engelant binnen te brengen; die aencomende werden van de Engelse aengetast, sy nieuwers van weetende nochtans deese vyandelycke bejegeninge siende, stelden haer te weer, en met dattet meest welgemonteerde scheepen waeren met haer confojers daerby, de wint oock goet, soo sloegen se haer op 3 naer daerdoor, een quam te sincken en 2 werden genoomen, dander quaemen alle behouden binnen, met haer confojers, daer saegen doen de Hol-t landers, wat vreede dat se met Engelant gemaeckt hadden en hoe se me dien cooninck stonden.
Een ander hollantse vloote volgden corts daerop meest van Lisbon en Shubes, die quamen onbevochten doort Canael, en hadden geen engelse oorlogscheepen gesien, doen dit den coninck van Engelant soo, met synde syn misluckt, en echter aen't bont met Vranckryck vast synde, liet hy een manifest uytgaen, waerdoor hy wilde schyn geven, waerom hy sulx onderneemen had moeten, en gedrongen wert, om Hollant weer te beorlogen, synde ten deel gegront op syn conincklycke gloorie, die hy meynde de Hollanders meer hadden hooren te ontsien, anders wass Engelants manifests inhoudt, dat men in Hollant eenige schilderyen (vant t' werck, dat te Chattam en op de revier van London ao 1667 geschiet was) had gemaeckt en dat de hollantsche lantsscheepen niet voor een engelse kits, die een daeme overvoerde, gestreecken had, doen die onder de Hollantse haer kust was gecoomen, en diergelycke dingen meer, oock dat men een van syn ambassadeurs (die van hem doch maer uytgesonden was, om, als men syt, de luys in de peckbalie te soecken) naer syn sin te lang opgehouden had etc.
Cort daerop quam oock des coninck van Vranckryck syn manifest u y
| |
| |
teegen Hollandt, meest gefondeert op syn coninclyck glorie, dat de Hollanders die niet genoeg geestimeert hadden, somma hy moste daerom met haer oorloogen, waeraen wy sien, hoe dat het Godt belieft voor sommige menschen menschelycke oorsaecken te stellen, waeruyt den oorloch en syn straffen over die, die hy straffen wil, moeten voort coomen.
Hierby bleeck doen claer, hoe die 2 coningen met malcander eens geworden en haer verbonden hadden, om Hollant, soo se meenden, 't onder te brengen.
Hollant dit in sonderheyt van Vranckryck overcomende, maeckten een aliantie met den keyser en coninck van Spannien, door welckers hulpe sy meenden Vranckryck gewassen te syn.
Den coninck van Vranckryck wass in alle deelen wel in postuer en, soo men syde, over 100 duysent mann sterck, nochtans socht hy noch hulpers, als geseyt, van den coning van Engelant, maer om hem, soo hy meende, van de overwinninge te verseeckeren, beweecht hy den coervorst van Collen tot syn assistencie met 20 duysent man en daertoe den bischop van Munster, die meede niet goet Hollants en haer naeste naber was, coopt hy met veel geldt oock noch op syn syde, om voor Vranckryck 20 duysent man tot dienst te houden, op dat hy hem ja meende te verseeckeren, dat hy bestant tegen Hollant syn, en haer overwinnen mochte, soo dat hier 3 teegen 3 waeren, gelyck den comeet hem 3 verschyde rysen had sien laeten, een int oosten, een int suyden en een int westen van hollant, maer der Hollants gealieerde waeren verre van der hant en der Francen naerby.
Daer ginckt int jaer 1671 (als hem deesen oorloch soo begoste te roeren) van alle canten door heel Europa op een volckwerven, en deen sich met dees, d'ander sich met die pootentaet in aliancie te begeven, soo dat het sich overal in oorlochs preparatie repte en roerde.
Int begin van ao 1672 maeckte den coning van Engelant met hulp van france gelden syn oorlogschepen weer toe, presten weer door heel Engelant het volck, daer d'inwoonders seer ontevreeden om waeren, de france oorlochscheepen quamen oock in Engelant by de Engelse, en werden met veel engels volck beset, echter duerdent met haer soo lang, dat de Hollanders eerst met 60 oorlogscheepen in April al in zee waeren, en sy niet staecken naer de engelse kuste over, en presenteerden haer daer, maer Godt de heere, die noch voor hadde, Hollant noch swaerder te besoecken, gaf dien winter en voorjaer soo wynich sneuw en reegen, dat die groote revieren, Ryn, Maes en Wael, soo klein waeren (daer se anders des voorjaers alder grootst syn), dat men op veel plaetsen doorgaen en ryden konde, komende den coninck van Vranckiyck wel te pass, alsoo die int begin van May begon op te breecken, en quam alsoo over de Maes en Ryn met kleine moyte, liet de Stadt Mastricht leggen, die van de Hollanders van volck en alles wel
| |
| |
versien was, elck mynden, die soude het eerste weesen, die hy worde aentasten.
Maer hy daer vorby gaende treckt met 2 stercke leegers over de Maes naer den Ryn, en compt soo op byden syden den Ryn af, op de hollantse frontier steeden, die aen den Ryn en Maese laegen maer, aes niet wel versien, om dat se den vyant daer soo haest niet vermoeden waeren, als Weesel, Rynberck, Orsoy, Roermonde, Venlo en ander plaetsen meer, daervan hy 2 a 3 met force aengreep, en terstont in kreech, eenige gaven haer gewillich over, daervan men mynt, dat de gouverneurs door silvere louisen besteecken en om gekoft waeren, en soo raeckten de France in wynich daegen binnen de hollantse paelen, die elck mynden soo vast oft sterck te syn, dat hy jaeren werck soude hebben, om daer binnen te coomen. Den bischop van Munster ginck te gelyck van syn cant op de Ysel langst naer Vriesslant en Groningerlant toe, de Franse gingen soo van byde syden den Ryn langs neer en gaeven haer (behalven de Stadt Nimweegen) meest alle hollantse steeden naer heel wynich teegenstant aen de France over, en soo quam de heele france macht, alss oft Hollant een open lant was, tot in de provincien van Gelderlant, en over Ysel, tot in de Beetue, Veluwe en sticht van Uytrecht, effen in deese tyt quaemen de engelse en france oorlogscheepen ontrent 100 sterck, in see, op de Hollanders, die oock ontrent 100 gesterckt waeren, onder de France en Engelse souden eenige met 100 meest metaelen geschut geweest syn, en quamen alsoo in juny met malcander in een seer scherp en wel bloedich gevecht, (derste zeeslach der Hollanders met de Engelse en France) dat men oock meent in geen cronicken van sulcken grooten en bloedigen zeegevecht gevonden wort, en daer soo veel menschen in omgecoomen syn, want van byde syde verbranden, sprongen van haer eygen kruyt en soncken verschyden scheepen, maer werden wynich oft geen van malcander genomen, meest soo redloos en soo veel doode en verwonde op hebbende, dat se met den avont gewillich van malcander scheydeden elck naer syn kust en havens, om syn schaede, te
verbeeteren, en roemden byde even seer van de victorie, maer van byde kanten beklaegde elck de syne, die daerin omgecomen en die swaer verwont lam en kreupel thuyss quaemen, anders wass 't gross der hollantse inwoonders verblyt, dat haere scheepen teegen sulcken 2 conings swaere scheepen vlooten hadden connen bestaen en met soo wynich verlies binnen quaemen, om haer schade te beeteren, gelyck terstont geschieden.
Maer de tydingen die dach op dach en post op post van de Rynkant uyt 't sticht Uytrecht over de Ysel en die cant quam, hoe dat deen stadten vastichheyt voor end ander naer overgegaen wass ende den vyant tot aen de provincie van Hollant naderde, maeckte verslaegenheyt op verslaegen- | |
| |
heyt, angst op angst, schrick op schrick, en 't heele lant vol weeklaegens en kermens, dat het niet te beschryven is.
Het gepeupel verviel tot onverdult op de regenten, op de offeciers en prince selven, tierden, raesden en scholden, wy syn verraeden en vercocht, maer och laice arme verblende mensch, die niet uyt alles sien conden, dat het de hant des heeren ende der sonden schult was en dat meede om haer te toonen, hoe nytich en ydel dat haere mueren oft tuyn en vasticheyden waeren, daeronder sy haer vertrouwden en in verseeckerden, ia dat het voor de menschen vergeefs is, soo de heere een lant oft Stadt niet bewaert, op de welcke sy soo geroemt en haer soo seecker gestelt hadden. Dit met de France soo voort gaende, sette men alom de sluysen oopen, Stack hier en daer de dycken door, en setten 't lant onder water, waerdoor de France gestuyt werden dat se in de provincie van Hollant niet quaemen, alss in de eerste furie, doen quaemen eenige wynich voorloopers in Weeser en Muyen, maer keerden weer naer Naerden, van waer se daernaer langst den dyck op Amsterdam meenden te coomen, maer werden met kracht van die van Amsterdam teegen gestaen en uytgehouden.
Den coninck van Vranckryck wass in persoon eenige daegen binnen Uytrecht, alwaer (als men seyt) hem de staeten van Hollant bancketten gepraesenteert souden hebben, om selven conditien te stellen waerop sy haer aen hem overgeeven mochten, maer d'heere wilde hem syn harte met Pharo verherden, en verheffen, dat hy om syn glorie te meintineeren, liever syn victorie wilde vervolgen, alss accordtswyse artyckelen op te setten, daerop sy haer aen hem souden overgeven. Ondertussen nam den bischop van Munster en van Collen de Venter in, daerop haer doen Kampen, Swoll, swarte Sluyss, en meer plaetsen aen de vriese kant, overgaeven oock die stercke vestinge en pass en sleutel van Groningerlant, Coeverden, 't welck om dat het soo licht overgegeeven wert, men meende, oock seyde, dat het den gouverneur om een groote-somma gelt aen den bischop vercocht hadde, anders op haer hoede synde, onwinbaer geschat wort, 't welck den bischop daernae noch al te dier stont. Hy meenden oock langst den dyk by swarte sluyss in Vrieslant door te breecken, maer de dycken werden doorgesteecken, 't lant en veennen blanck geset. Soo most hy daer buyten blyven, treckt van daer voor de stadt Groningen, belegert en beschiet die met groote force en met gedurich bomben en vierkoegels in te schieten, eenige weecken lanck, maer deede wynich schaede daerbinnen, om dat al gemuerde huysen waeren met wynich houetwerek, oock konde hy maer van de suytkant daeraen comen, dat de inwonders van d'ander cant altoos uyt en in en alle nodtdruft becomen conden, waerom se het entlyck niet meer achteden, soo dat hyt int herfst met groote schande en schemp weer verlaeten moste, brocht alle 't geschut, vier moesers en ąlle amonitie, die hy daervoor ge- | |
| |
bruyckt hadde, in Coeverden en soo wert door den bischop noch france (dien herfst) ao 1672 niet meer voorgenomen, alleen men telden ontrent oft over 70 steeden, schansen en vasticheeden, die door de France en bischop in de tyt van 9
oft 10 weecken, van de hollantse plaetsen ingenoomen waeren.
Het morren en murmereeren onder de gemeene mann in Hollant bleef gedurich, datter verraderye onder oft bij eenige grooten moste syn. Endtlyck quam een gerucht uyt over Cornelis de Wit, oock Ruaert van Putten en generael-commandeur van de vloot geweest, dat hy voorgehad soude hebben den prince omt leeven te brengen, waerover hy in aparencie genomen, geexamineert en voort recht gestelt wort, maer om datter maer een getuyge wass, die het syde, soo wert de sententie gegeven, dat hy uyten lande gebannen soude worden, daer elck ordeelden, dat hy onschuldig wass, de sententie den prince te gevalle soo gegaen synde, quam den broeder Jan de Witt met syn coets en meende den broeder daerin te neemen en tegelyden ter plaetsen, daer die heen gebrocht soude worden, voor de gevanckeniss comende siet daer duysenden van menschen staen, hy gaet in de gevanckeniss, om den broeder uyt te haelen, daer begint het volck door dien getuyge opgeruckt te worden, die met eenige aenhanck daer voor de gevanckeniss oppasten en over deese 2 de Witten rumoer te maecken, met beschuldigen tieren en drygen, sy byden uytcomende meenden Jan de Witt tgepeupel en deese gasten met reeden neer te setten, en te stillen, maer werden terstont overvallen, gehouwen, geslaegen en gesteecken, langs de straet gesleept, vingers, neus, ooren, ia handen en voeten afgehouwen, 't hart uyt 't lyf gesneeden, endelyck werden de rompen in den haege opgehangen, soo schandelyck, dat Turcken en barbaren het soo wreet en onmenschelyck niet maecken souden, 't welck by veelen voor een bestellinge van de prinss gehouden werdt, om dat deese byden in sonderheyt teegen den prinss waeren geweest, en te meer was dit bedencken, om dat den prince praesent in den haege wass, en niets daer teegen deede, daert openbaer wass, wie dat de daeders daer van waeren.
Hierdoor raeckten by cans in alle steeden 't gepeupel teegen de overicheyt gaende, en riepen met groot gejeuch, viva la prinss van Orannien, en soo wert (by veelen die goet prinss waeren) op huysen, toorens en schorsteenen door alle steeden de princen vlagge opgestecken en bleeven waejen tot dat versleeten. Dit werk geviel den prince wonder wel, te meer om dat hem opgedraegen wert in alle steeden de verdachte heeren, scheepens en borgemeesters aftesetten, en andere in de plaets te kiesen, en daerdoor kreech hy syn creatueren oft die met hem hielden daerin, en 't heele speel naer syn syn, oock de heele macht der melitie en 't regement onder syn handt, en soo werdt hy stadthouder en capetyn generael verclaert, gestelt en aengenomen.
| |
| |
Dien herfst werden 3 hooftschansen tot verseeckkeringe der provincie van Hollant teegen 't aencomen der France gemaeckt, eene tussen Muyen en Naerden, eene by oft aen de vaert naer Uytrecht, en een by Schoonhooven, en met soldaeten wel beset. Sullen dit werck te lande hierby laeten en weer keeren tot de scheepsvloot en seekanten hoet daer toeginck.
De hollantse vloot in wynich tyt naer dat verhaelde gruwelyck gevecht weer in see gaende, leyden het oft settent onder de wielingem voor Seelant, om datter een geruchte liep, alss oft de Engelse en Franse daerop iets voor hadden om te landen, waerom dat daer oock veel soldaten en ruyterye onder den generael Wurtsheen gestuert werden, alsoo der oock tyding uyt Engelant quam, datter seer veel krygsvolck op de vloot gebrocht wert, en voor hadden om hier oft daer volck in Hollant oft Seelant aen lant te setten.
Int lest van oft na 1/2 july quamen byde, Engelse en France vlooten, weer in see, met veel vaertuych en slechte fluyten vol volck, soo men seyde, wel 150 scheepen int getael, en mynden soo van de seekant int lant te coomen om dat se van de lantsyde niet konden, elck mynde, sy souden eerst de hollantse vloot aentasten, maer lietea de ongemolesteert, setten haer coers recht na de hollantse kust, ontrent de brevertien, om by Calwyck, Santvort, Wyck op See oft daer ontrent te landen, maer daer sach men alweer de handt Godts haer teegen, want sy daer synde, waeydent daegelycks soo sterck uyt den westen, en maeckten soo hollen water, dat niet mogelyck wass te landen, het welcke nochtans groote vreese en verleegenheyt voor de hollantse inwoonders maeckte, maer de heere versacht, dat dat harde weer soo wel 3 oft 4 weecken oft langer duerden.
(Fortsetzung folgt)
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd