Germania. Jaargang 1

Professor Kurth en de Vlaamsche Taalbeweging.

In zitting van 9 Mei 1888 werd door de Koninklijke Academie van België een merkwaardig werk bekroond. Ik bedoel La Frontière linguistique en Belgique et dans le Nord de la France.

De schrijver er van is de geleerde Godefroid Kurth, correspondeerend lid van dezelfde Academie. Dat men hier een werk voorhanden heeft van groote wetenschappelijke waarde, daarvoor is de naam van den heer Kurth borg. Het duurde echter lang eer de belangstellende lezer den arbeid van den werkzamen Luikschen hoogleeraar kon inzien; want het tweede en laatste deel van het werk is enkel in den loop van 1898 verschenen. Beide deelen tellen ongeveer 750 bladzijden octavo-formaat. De

[p. 317]

prijsvraag was de volgende: Tracer sur la carte de la Belgique et des départements français limitrophes, une ligne de démarcation indiquant la séparation actuelle des pays de langue romane et des pays de langue germanique. Consulter les anciens documents contenant des noms de localités, de Lieux dits, etc., et constater si cette ligne idéale est restée la même depuis des siècles, ou si par exemple, telle commune wallonne est devenue flamande, et vice versa. Dresser des cartes historiques indiquant ces fluctuations pour des périodes dont on laisse aux concurrents le soin de déterminer l'étude. Enfin, rechercher les causes de l'instabilité ou de l'immutabilité signalées.

Waarlijk, een arbeid als hier gevergd werd, zou velen afschrikken. Alleen een vorscher op het gebied der geschiedenis als de heer Kurth, kon zoo iets aanvatten. Wel is waar had hij te zijner beschikking tal van werken, die hij aan het einde van zijn boek aanhaalt en waarvan de opsomming meer dan twintig bladzijden beslaat, zoo Duitsche als Nederlandsche en Fransche werken van erkende waarde. Het kwam er op aan die werken ernstig te raadplegen, het noodige er uit te verzamelen om het geschiedkundige vraagstuk der taalgrens op te lossen en dan de slotsom aan den werkelijken toestand dierzelfde grens op onze dagen te toetsen.

Daartoe heeft de heer Kurth de grensdorpen moeten bezoeken om de archieven, waar ze bestonden te raadplegen, de kadastrale plans te bestudeeren en zich ter plaats te gaan overtuigen, welke taal er thans gesproken wordt.

In de voorrede van zijn werk brengt hij hulde aan de grondleggers van de wetenschap der plaatsnamen, aan den ‘vorst der germanisten, Jacob Grimm en aan Foerstemann, wiens standaardwerk Altdeutsches Namenbuch door elkeen geraadpleegd wordt, die deze wetenschap beoefent.

Dit om te bewijzen hoe ernstig de geleerde professor der hoogeschool van Luik dit gedeelte van zijn arbeid heeft opgevat. In die voorrede komt hij ook op tegen de lichtzinnigheid, waarmede vele oppervlakkige geleerden in dit vak in ons land zijn te werk gegaan. Hun philologische kennis schoot te kort om in de namen der plaatsen juist op te sporen, wat er in was, in stede van te voorschijn te komen met zeer gewaagde en op niets gesteunde afleidingen en gevolgtrekkingen.

In het eerste hoofdstuk stelt de heer Kurth de grenslijn der talen vast, welke begint tusschen de dorpen Halanzy (Waalsch) en Battincourt (Duitsch) in de provincie Luxemburg. Zij gaat naar het noorden tot aan de ‘Barąque Michel’ in het Herzogenwald om zich dan noordwestelijk uit te strekken tusschen de provinciën Limburg en Luik, door de pro-

[p. 318]

vinciën Brabant, Henegouwen, Oost- en West- Vlaanderen tot aan Ploegsteert, waar zij in Frankrijk dringt.

Wij zullen den heer Kurth niet volgen op zijn tocht door al de plaatsen, welke in de nabijheid dezer lijn liggen; daar ons doel geenszins is een critisch overzicht van den philologischen arbeid des geleerden schrijvers te leveren. Hij zelf zegt, misschien met meer zedigheid dan noodig is, dat het werk nog veel moet verbeterd worden, dat hij niet instaat voor de juistheid van tal van benamingen, welke de kadastrale plans bevatten, en dat zijn arbeid misschien maar in den loop der volgende eeuw door anderen zal kunnen voltrokken worden. In alle geval blijft het werk van den Luikschen hoogleeraar het beste en volledigste boek, dat wij in dien aard bezitten en dat iedereen, die in het vraagstuk der talen in België belang stelt, met voldoening zal bestudeeren.

Gansch het eerste deel wordt door de studie der plaatsnamen ingenomen. Dit deel is ook verreweg het lijvigste en voor den taalkundige het belangrijkste. Het tweede deel bevat het geschiedkundig gedeelte en het besluit. Daarin bestudeert de heer Kurth de oorzaken der wijzigingen, welke de taalgrens in den loop der eeuwen heeft ondergaan. Hij erkent zelf, dat dit geen gemakkelijke taak is. Dat hij, als geschiedvorscher niet minder dan als taalkundige, de geschikte man was om zulke taak op zich te nemen, blijkt uit de uitvoerigheid en de nauwgezetheid, waarmede hij dit gedeelte heeft behandeld.

Voor den reusachtigen arbeid, dien de heer Kurth heeft geleverd, heeft hij recht op de dankbaarheid van al degenen, die zich met het vraagstuk der talen in ons land en elders bezighouden. Tal van wetenswaardige dingen, ook wel wapenen voor den taalstrijd, doet ons dit boek aan de hand.

Maar er is nog iets anders. Wij plaatsen ons natuurlijk op Germaansch gebied om dit gedeelte van het werk des heeren Kurth te beoordeelen. De Vlaming, doordrongen van de noodzakelijkheid aan onze Vlaamsche provinciën het Germaansch karakter terug te geven, dat zij door vreemden invloed in de eeuwen van verdrukking verloren hebben, is zeker pijnlijk aangedaan, als hij den heer Kurth, die nochtans van Germaanschen oorsprong is, maar bij voorkeur zijn werken in de Fransche taal schrijft, hoort uitroepen ‘dat de Vlamingen nooit mogen vergeten, dat te allen tijde de beschaving in Vlaanderen tweetalig is geweest en dat zij dit moet blijven, wil zij niet van haar historischen rang vervallen.’

Hij waarschuwt ook tegen wat hij noemt ‘les démagogues’ en hun ‘overdrevenheden’.

Demagogen waren dus Conscience, Ledeganck, Willems en al degenen, die de Vlaamsche beweging hebben in 't leven geroepen, al degenen die nog strijden om aan het Nederlandsch het aanzien te geven,

[p. 319]

waarop het als beschaafde, letterkundige taal recht heeft, zoo goed als welke andere taal.

Hier heeft de heer Kurth klaarblijkelijk de grens der onpartijdigheid overschreden, welke bij een werk van zulken aard paste. Vele onderscheidingen mogen hem, na het in het licht geven van zijn werk zijn ten deele gevallen, zelfs in Germaansche landen; de genegenheid van alle echte Vlamingen, en onder dezen niet de minst ontwikkelden, heeft hij verbeurd. Hij moge zich beijveren om te bewijzen, dat in vroeger eeuwen de strijd in onze gewesten nooit op het gebied der talen, noch der rassen werd geplaatst; wij geven het hem gedeeltelijk gaarne toe voor hetgeen de talen betreft; maar hij zal niemand overtuigen, wanneer hij zegt, dat in de oorlogen van 't verleden geen rassenhąat was gemengd. Waarschijnlijk hadden degenen, die de oorlogen leidden, andere bedoelingen; het was hun voornamelijk te doen om hun hoogmoed te voldoen en hun gebied zoo ver mogelijk uit te breiden; maar onbewust misschien werkte het verschil van ras en taal hun in de hand. En dan nog! De heer Kurth stelt ons de hertogen van Burgondië voor als vorsten, ‘die er nooit aan gedacht hebben onze gewesten te verfranschen’. Zulke bewering, schrijft hij, is het gevolg van de hardnekkigheid, waarmede op onze dagen, in België, de taalstrijd wordt gevoerd. ‘Het is een vooroordeel geboren uit politieke drift en onwetendheid’. Hij bekent nochtans ‘qu'ils faisaient prévaloir le français dans les institutions centrales qu'ils fondaient, et qu'ils ont établi à Lille un Conseil de Flandre devant lequel les plaideurs flamands devaient faire traduire leurs pièces de procès en français.’

Als dat geen oorlog is aan een taal verklaard, dan moeten wij den geleerden Luikschen hoogleeraar, ootmoedig bekennen, dat wij ons aan de beteekenis der woorden niet meer verstaan!

Hebben degenen, die aan een streek een andere taal willen opdringen of ten minste de tąal dier streek op den achtergrond willen schuiven, ooit anders gehandeld? Het ware niet mogelijk, of men zou de middelen moeten gebruiken door sommige helden uit de geschiedenis toegepast, namelijk het volk van een wingewest doen uitroeien.

Waarom hechtten nu juist de hertogen van Burgondië zoo zeer aan de Fransche taal om tot zulke maatregelen in een land, waar die taal weinig gesproken werd, hun toevlucht te nemen? Omdat zij dachten, dat het de eenige taal der beschaving was. Dat was dan toch wel degelijk een taalstrijd, juist gelijk nu. Onze Belgische dagbladen, in de Fransche taal geschreven, denken nu nog juist als de hertogen van Burgondië. Buiten het Fransch, geen beschaving meer, geen begrip van vrijheid en onafhankelijkheid. Dat roepen zij ons alle dagen van de daken.

En wij die weten, dat onze taal volstaat om aan het volk als tolk ter

[p. 320]

ontvoogding te dienen; wij, die weten dat wij een letterkunde bezitten, dat wij een wetenschap hebben, dat in het Nederlandsch alle werken van beteekenis uit alle talen van Europa worden vertaald, dat wij in minder tijd de twee meest gesproken talen in Europa, Duitsch en Engelsch, kunnen machtig worden dan den tijd, welken wij uitsluitend aan de studie van het Fransch besteedden, wij zouden uit eerbied voor vroegere onnatuurlijke toestanden zoo iets moeten dulden?

Wij willen den Luikschen hoogleeraar ook wel toegeven, dat bij het volk de strijd die beteekenis niet had, dat Vlamingen en Walen immer op vriendschappelijken voet hebben geleefd en voor gemeene belangen streden. Maar het volk was niet geletterd, het kon dus aan zijn streven dezelfde beteekenis niet geven als het volk onzer dagen, dat de taal aanziet als de natuurlijkste uitdrukking van zijn bestaan als natie, als zijn eigen ziel. Het volk ook had bij het nemen der besluiten van wege de grooten, die strijd voerden, niet veel in te brokken. Het streed dikwijls, waar het gedwongen was te strijden.

Er zijn nochtans blijken genoeg bij onze oude schrijvers te vinden van een taalstreven, dat vroeger bestaan heeft. Bij Maerlant en anderen van dat tijdvak zijn er bewijzen genoeg te vinden.

De heer Kurth heeft zich blijkbaar moeite gegeven om den tegenwoordigen toestand in Vlaanderen te wettigen, - toestand, die geen enkel echte Vlaming, van den minste tot den meeste, als natuurlijk en rechtvaardig aanziet. Wat de Vlaamsche strijders nu doen, is eenvoudig hetgeen vroeger de Burgondische vorsten hebben gedaan, - met het verschil, dat zij in hun eigen land zijn, en de overgroote meerderheid der bevolking de taal spreekt voor welke zij niet alleen de gelijkheid op het gansche Belgische gebied eischen, maar bovendien voor Vlaanderen zelf, hetgeen de heer Kurth noemt ‘une position de langue prépondérante.’

Wat de Luiksche hoogleeraar zoo natuurlijk vond bij de Burgondische vorsten, dat hij daar zelfs den naam van ‘verfransching’ niet wil aan geven, mag hij dus niet van wege de leiders der Vlaamsche beweging als ‘démagogie’ beschouwen. Wij willen ook maar in de middenbesturen, in onderwijs, gerecht, enz. in ons eigen land onze taal boven de vreemde stellen, juist gelijk de Burgondiërs met het Fransch deden.

Wij zullen zien wat er na eenige jaren toepassing van zulk stelsel aan vertranschte Vlamingen in Vlaanderen zal overblijven. In de hoogere standen zoowel als in de lagere, ziet men waar de zon schijnt om er zich te gaan warmen. En de Fransche zon heeft nu lang genoeg in Vlaanderen geschenen.

Een laatste punt hadden wij willen bespreken.

‘On vit’, zegt hij, ‘dans les dernières années du régime hollandais, la bourgeoisie flamande signer des pétitions protestant contre la prépondérance de sa langue locale!’

[p. 321]

Dat is waar; maar als men ingaat in welke omstandigheden dat gebeurde en door wie het werd bewerkt, dan moet zulke daad ons niet verwonderen. Over 1830 zou er veel te zeggen wezen, wilden wij de zaken op den keper beschouwen. Doch voor als nu valt dit buiten ons bestek; het was ons alleen te doen om den heer Kurth geluk te wenschen met zijn monumentalen arbeid; maar toch ook om hem openhartig te zeggen, dat hij in zijn besluiten veel te veel naar de zienswijze onzer tegenstrevers op taalgebied overhelt, dat hij het misschien goed meent, maar niet genoeg op de hoogte is van ons streven, dat hij ‘demagogisch’ heet. De heer Kurth, die de ‘démagogie’ op ander gebied dan dat der taal goedvindt, zal toch wel willen aannemen, dat de taal voor de moderne volkeren hetzelfde niet meer is als voor de middeleeuwsche; dat door gansch Europa, de volkeren in hun eigen taal, en niet in een vreemde, van hun kracht zijn bewust geworden, en dat die taal voor allen nu van de grootste beteekenis voor het zieleleven blijkt te zijn.

En op dien regel maken de Vlamingen geen uitzondering! Onze tegenstrevers hebben in hun nieuwsbladen gejuicht, toen het laatste deel van het werk des heeren Kurth, hun zulke voordeelige beweegredenen aanbracht voor het behoud der Fransche taal, als voertaal der groote gedachten in Vlaanderen, en dat was ons het bewijs, dat de Luiksche professor de zaken te veel van één standpunt heeft ingezien. Daaruit sproot voort, dat hij voor ons streven niet rechtvaardig kon zijn en al te gemakkelijk van onwetendheid degenen beschuldigt, die het Burgondisch tijdvak aanschouwen, als het ernstig begin der verfransching in Vlaanderen. Zij die de vrije Vlaamsche gemeenten ten onder brachten, zouden ook de volkstaal ten onder brengen. Dat was hun doel!

Den historischen rang, waarop de heer Kurth zoo fier schijnt te zijn, willen wij gaarne verliezen voor het goede recht, dat hier sedert de Burgondiërs tot nog toe al te veel onder de voeten werd getreden.

Noch de waarschuwing des Luikschen professors, noch de vooringenomenheid onzer hoogere standen met een vreemde taal en een vreemde beschaving, niets mag ons tegenhouden in den strijd om aan Vlaanderen een uitsluitend Vlaamsch, een Germaansch karakter te geven. Al wat niet Vlaamsch, niet Germaansch is in onze Vlaamsche gewesten is smokkelwaar; en omdat men zoo historisch lang ten nadeele van ons eigen goed gesmokkeld heeft, is het geen voldoende reden om voortaan de smokkelwaar niet tegen te houden aan de taalgrens, voor welker bepaling professor Kurth zich zooveel moeite heeft gegeven.

Omer Wattez.