Germania. Jaargang 1

[p. 223]

De Rommelpot.

Nog eventjes glinsterde eene zonne van smeltend zilver, dalend ter kimme, gevlamd, gestreept en gevederd met bleekblauwe, gulden, zeegroene, granaat, peersche en parelgrijze tinten. Haar rozige glimlach monkelde als bloesem van winterrozen op het kelderijs der plassen en grachten. Dof-grauw doezelden de met sneeuw bedekte velden in het verschiet... Langer en langer rekten en strekten zich de schaduwen der zwarte boomen, die de straten en wegen afpaalden, op de sneeuw; dunne blauwe rook krulde doorschijnend uit de schouwen; de vorst deed de tranen bevriezen, die aan de kegels der besneeuwde euzies en pannendaken drupten en overal geurde de koekebak.

In den loomen vrede van Kerstavond, in de huiverige stilte van de komende schemering, stegen, schier zonder galm, uit het dorpsplein stemmen op, die een Kerstlied zongen, vergezeld door den rommelpot, die hijgend en buiten adem meebromde.

Vóór de stoep van een trapgevelhuis, waar de rijzende volle maan achter stak, stonden de zangers: eene vrouw, een knaapje en een meisje. Ongekunsteld, zonder stembuiging, ietwat slepend en eentoonig zongen zij van

Maria die moeste naar Bethleem gaan
Kerstavond na den noene;
St-Joseph die moeste medegaan
En de Leye was toegevrozen.

of van

Drie koningen van zoo ver
Kwamen gegaan al met een ster....

En de rommelpot gromde, gromde even eentoonig in de hand der vrouw, klein ineengedrongen onder haren versleten rosgeworden kapmantel, rillend in haar katoenen kleed, de borst nauwelijks beschermd door een afgedragen wollen doek. Eindeloos droef en gelaten keken de oogen, diep in de holten van haar tanig beenderig gelaat gezonken. Zij was de moeder van het knaapje en het meisje in lompen gekleed, met bleeke, bloedlooze, houterige gezichtjes, trappelend in de sneeuw midden het eenzame dorpsplein.

Alle drie zongen zij met de lippen, zonder ze te begrijpen, de lieve en naieve Kerstliederen, zoo eigenaardig van woorden en zang, zóó roerend, kloppende met het harte, rythmus van de ziel des volks.

[p. 224]

De moeder had ze uit den mond der grootmoeder gehoord, ook eene arme sloor als zij, die de taal der volksziel in hare natuurlijke eenvoudigheid aan de deur van kleinen en grooten was gaan spreken en ook door machtigen was bespot en doorgezonden geweest. En even als het lied was de rommelpot ouderwetsch en onveranderd gebleven, getuige van eenen tijd van ongedwongen vreugde en rondborstige vroomheid: tevens kermis en Kerstmis. Zoo vormden lied, rommelpot en zangster een onafscheidbaar iets, nog eerbiedwaardig, nog geliefd door kinderen en volkslui, maar misprezen door de grooten, als een zinnebeeld van het niet meer bestaande eigen leven.

Zoo gingen de nederige zangers van huis tot huis om blijden te verblijden, vroolijken te vervroolijken, terwijl hun eigen harte van leed was opgepropt. Door de spleet der haastig geopende en gesloten deuren verwaterden zij op de snelle visie van huiselijk geluk, dat zij nooit gekend hadden: een helder verlichte keuken, een gloeiende stoof, waarop de panne siste en de koek door eene bedreven hand met de paal werd omgeworpen, een schaar joelende ouden en jongen met ronde gezonde tronies, een lustig jochij! een tafereel van Jordaens.

Maar, voort strompelde zij, voort! voort! Hier en daar werd hun eene geringe aalmoes toegeworpen als aan schooiers van de straten; nog meer hoorden zij echter het droog of barsch: ‘Wij geven niet,’ of vonden de deur toegegrendeld.

Het avonde meer en meer: zeldzame lantaarnen werden ontstoken in de blauwe schemering die kerk, huizen, puntgevels, boomen, velden, alles, melancholiek, zacht in hare blauwe armen sloot.

Buiten de zangers was geen levende ziel in de straat te bespeuren, waar hier en daar een gouden venster de sneeuw verguldde.

En voort dompelden de zangers, voort! voort! Hun lied snikte nu, door van koorts bevende stemmen gezongen en de rommelpot trilde van verborgen leed, hijgde als de vrouw en weende met haar.

Zoo bereikten zij de laatste huizen van het dorp en sloegen een aardeweg in. Een dronkaard zwijmelde voorbij, neurde een gemeen straatliedje, struikelde over de vastgevroren schenen van een wagenspoor, gleed uit en rolde in de sneeuw. De deur eener herberg ging open, eene jonge meid trad op straat, richtte den vloekenden zatterik op en trok hem binnen, maar de zangers had zij niet gezien.....

Het was eeuwen geleden, weinigen herinnerden het zich nog, dat een oud man, met een teeder maagdelijn op een ezelken gezeten, ook in een dorp was gekomen. Ook de sneeuw lag een voet hoog, ook avonde het, ook gingen zij kloppen aan de deuren, ook werd hun niet geopend en dan hadden zij eindelijk het ongastvrij nest verlaten om zich te verschuilen in een stal, waar een os en een grauwtje stonden. Daar baarde in dien

[p. 225]

winternacht het maagdelijn het Kindeken, door herderszangen begroet en 't was dat Kindeken, welk door de arme vrouw nu bezongen werd. De grooten stopten ook de ooren bij haar lied, of waren daar voor kwaad... Zonderling....

Het was nacht geworden. De sterren bliksemden hoog en grijze wolken hielden thans de maan verborgen; de wind blies stuur uit het Noorden en drong heen door de lompen der zangers, die zwegen.

De moeder had het doodmoede meisje in haren arm genomen, in den mantel gewikkeld, terwijl het knaapje zich vast bij haar aansloot. Het droeg den rommelpot onder den arm en, de handen in den broekzak, stak het de schouders op tegen den bijtenden wind, doch kloeg niet, het was immers zóó moe. Alleen het meisje kreunde. Het docht de moeder, dat het opnieuw een klein, klein boorlingje was geworden, als het wassen kindeken, dat 's anderendaags morgens in een kribbeken tusschen honderde waskaarsen in de kerk zou liggen. Het woog maar als de veders die een voor een, dan sneller dooreenkronkelend, op den grond kwamen neergevallen, op de zwarte boomen van den landweg, op de dorenhagen met webben rijm overspannen, op het sparreboschje, langs waar zij voorbijgingen en wiens bruin- roode stammen met sneeuw waren beplekt; op de eindelooze velden, die sliepen onder hunnen donzen wintermantel, wit als een zwanenhals.

De wind stak op en gierde over de vlakte door 't reutelende loover der beukenhagen, door de ontbladerde boomen, weg. Door koude en vermoeidheid verkleumd, sliep het jong meisje welhaast vast op moeders arm. Ook de katijvige vrouw voelde afgematheid in hare leden en zocht eene plaats om een oogenblik te schuilen: doch geen huis in den kouter, alleen de grauwe besneeuwde molen, een gekruiste reus in het windgeweld en den sneeuwstorm.

't Was geen lijzig, smijdig, speelsch dooreenwemelen en kronkelen meer van veders, pluimpjes of blanke bietjes en pepels, maar eene dwarrelende jacht van vlokken, opgezweept door den loeienden wind, wild slaande in het gezicht der moeder.

Nu ging haar zoontje ook aan 't krijten.

- Nog een loopken, sprak zij, en dan komen wij aan het kapelleken.

En werkelijk konden zij er na een paar honderd stappen schuilen. De voorgevel was naar het Zuiden gekeerd en zoo waren zij eenigen tijd bevrijd tegen sneeuwjacht.

Het meisje was intusschen ontwaakt, het knaapje zweeg en de moeder hield beiden in hare armen geklemd onder den natten mantel.

Zij kende het kapelleken van Bijstand. Meermaals was zij er komen bidden en zij aanzag met hare kinderlijke ziel die tijdige schuilplaats, als eene gunst door de Lieve Vrouw geschonken.

In hare eenvoudige vroomheid had zij moed geput en ondanks den

[p. 226]

storm, ondanks de koude, zong zij een oud liedje op trippelende, bevallige maat:

Daar was er een kindeken geboren op strooi.
Het lag in een kribbeken bedekt met hooi.

't Had twee schoone handjes zoo zuiver als caillas
Zijn glinsterende lokjes, zij blonken als vlas.

't At pap uit een panneken en 't maakte Hem niet vuil,
En 't viel op de steenen en 't had er geen buil.

Het leerde timmeren aan Joseph den man,
't Maakte Hem een tafelken en 't zette er Hem aan.

't Maakte Hem een beddeken en 't lei er Hem in,
Zijn moeder die dekte Hem tot over de kin

't Maakte Hem een vensterken en keek er daardoor,
En zag er den Koning van 't heelal er voor.

De rommelpot alleen zong mee met zijne brommende, rochelende, oudversleten stem die, ondanks de opwekkende muziek, zoo droevig klonk als een draaiorgel op een zondag achternoen..... Doch de zwakke zang der vrouw, de gebroken stem des rommelpots gingen in den holderenden, bolderenden wind verloren.

Toen de moeder geëindigd had, lagen hare kinderen in een loodzwaren slaap gezonken. Hoe zij ook worstelde, zij voelde zich mede door den slaap overmeesterd. Zij knikkebolde, hief dan weder het hoofd op, keek met toevallende oogen naar de slapende kinderen, wilde van de bank opstaan, waarop zij was neergezonken, doch voelde zich mede verloomd en verlamd. Dan kreeg zij zoo'n koude, zij schrikte, zij wilde roepen, doch de tong was als versteend, de keel toegeprangd, eene siddering ging door het gansche lichaam, zij voelde zich ijskoud worden; hare oogen verduisterden, zij deed eene beweging al ging zij vallen, klampte zich aan den muur vast, schrobbelde naar hare kinderen, stiet den rommelpot omver die kermend brak; toen verloor zij het bewustzijn, haar hoofd zonk neder en zij gleed uit nevens hare sluimerende kinderen op den bemorsten rooden vloer.

Buiten gierde de wind, dwarrelde de sneeuw, die nu het kapelleken binnenstormde en haren hermelijnen mantel over de ingesluimerde moeder en kinderen prinselijk openspreidde.

's Anderendaags trokken half beschonken boeren naar de Kerstmis. Den ganschen nacht hadden zij doorgebracht rond den kerstblok van dennenhout, die in den haard had geknetterd; het hoofd gloeide nog van jeneverdampen. Met de vuinzende pijp in den bek waggelden zij werktuiglijk en onbewust, zooals elk jaar, omdat het Kerstdag was,

[p. 227]

naar de kerk, waar zij geeuwend, pruimend en speekelend, drie missen zouden bijwonen, weeral, omdat het Kerstdag was.

De storm had opgehouden, de wind zweeg, de heldere volle maan verzilverde de met rijm en pulver bestrooide boomen en struweelen en de ongerepte sneeuw, die kraakte onder de lompe holleblokken en halve laarzen der boeren. Zoo geraakten zij aan het kapelleken, dat aan een tintelenden sneeuwhoop geleek in de zilverblauwe manestralen.

Een hunner wilde zijne pijp doen branden en trad binnen. Hij strompelde over de scherven van den rommelpot en viel schier over de opeengestapelde sneeuw, tegen de groene houten grillie van het kleine koor. Hij had de hand uitgestoken en meende een lichaam te voelen. Verschrikt riep hij zijne makkers. En toen zagen dezen een wonderdroef tafereel: Onder de sneeuw lag eene vrouw, die een knaapje en een meisje in de armen geklemd hield, verkleumd, versteven, dood.....

Moeder en kinderen zongen thans hunne vrome Kerstliederen, daar ver boven de bliksemende sterren, vóór het Kindeken zelf.

Brussel, 22 December 1898.

Leonce du CATILLON.