De Gemeenschap. Jaargang 3

[p. 337]

Buurtverkeer

Karel Roes keek vorschend naar het porceleinen plaatje op de coupédeur. Boven stond intact: Open, met harde zwarte verf. Onder, een beetje afgeschilferd, goed leesbaar nog: Dicht. De deurkruk stond op Dicht. Goed dicht. Ja, stijf dicht, verzekerde Karel Roes zichzelf nog eens. Aan de andere zijde van de deur, nu de buitenkant, viel de klink met een korte hik in de gleuf. Ook dicht, goed dicht, vertelde Karel zichzelf. Hij gevoelde zich door een wal van zekerheid, van aangename veiligheid omringd. De trein trok aan. Onder de vloer morrelden onwillig de wielen. Het ging al gladder. En sneller ook. De pet van een conducteur gleed zuiver horizontaal over het coupédeurraam, over het raam van de zitbank tegenover hem. Het was weg. Absoluut weg. Naarden-Bussum zette zich ook in beweging en volgde o, veel langzamer, maar zéér zeker, de richting van de pet. Karel had bij het sluiten van het portier opgemerkt hoe onontwortelbaar vast Naarden-Bussum aan de aarde lag. Toen de pet als op een riem weggleed, vermoedde hij nog niets. Wellicht had hij de verplaatsing van de dubbelstad niet mogelijk geacht. De stad en het gezicht van Karel Roes op de stad, vormden een eenheid van lichaam en ziel. 't Was evident: Naarden-Bussum reisde in tegenovergestelde richting. Toch was de beweging niet zuiver parallel. Karel stelde zich scherp in op de film van het deurraam. De kern van het uitzicht bleef vrij stabiel. Bij aandachtiger waarneming constateerde Karel, dat ook het centrum van Naarden-Bussum zich haast onzichtbaar voortbewoog. Op den duur zou zij de afgelegde baan van de trein snijden. Bussum-Naarden ligt aan de trein. En toch zal Bussum-Naarden, ver achter het punt, waar haar station ligt, de spoorbaan snijden. Karel kon zich dit niet recht verklaren. Daarom dacht hij er maar niet langer over na. En een geheel andere beweging volgden de overige punten, concentrisch verspreid. Bleeke, rooddakige villa's kwamen met hun opulente buurtschappen van zwaar groen op Karel aangeschreden. Nooit echter naderden zij hem geheel. Nooit zelfs overschreden ze de spoorsloot. Karel sloot even de oogen en bezon zich. Hij verbeeldde zich maar, dat dit alles bewoog. In werkelijkheid, in de koele, zakelijke werkelijkheid, meende hij, lag alles stil. Onbewegelijk. Nu ja, de aarde draaide. Voor hèm lag dit toch stil. De trein reed niet in een rechte lijn. De trein reed een cirkelboog. Een gave kring? En het centrum bewoog zich? Een ovaal dan. Dit dacht Karel beter. Maar angstig moest hij zich vlak daarop toegeven, dat hij in dit geval over een zeer zuiveren, en weliswaar zeer wijdloopige, lijn op het punt van uitgang: Naarden-Bussum zou terugkeeren. De gedachten-concentra-

[p. 338]

tie werd Karel te machtig. Het openen van de oogen werkte ontspannend. Hij zag nu overtuigend duidelijk, dat de pet van den conducteur als bij magie een schijf in draaiïng had gesteld. Niet één schijf. Want Naarden-Bussum was reeds met haar centrum vergleden. Neen meerdere schijven in zuivere, mechanisch-regelmatige opeenvolging. Dus geen cirkel, ook geen ovaal. Dus wel degelijk beweging. Karel sloot nog eens tot bezinning de oogen. Niets dan verbeelding, een optisch bedrog, stelde hij met zijn verstand vast. De trein onder mij: Beweegt, dit is voelbaar. Dit land ligt stil, draait niet, kan niet draaien. Anders zou immers de aarde, al draaiende draaien. In zijn verbeelding evenwel, en dit kon Karel niet weg-denken, kwamen nog steeds villa's, boomen, landhekken, twee koeien, naar hem toeglijden, voor-bij-, en wegglijden. Dus toch beweging, rotatie? Karel kon het probleem niet oplossen. Daarom dacht hij er ook maar weer niet langer over na. Voordat de beklemming hem geheel kon knevelen, opende hij snel de oogen. Hij voelde dat zijn geestelijke opwinding zich tot een lichamelijke had gewijzigd. Een physisch-dynamische overdracht, afvoering, merkte Karel termenkennend op en legde zijn vlakke linkerhand op een lichte hartklopping.

Toen bemerkte hij ook voor het eerst, met scherp bewustzijn, dat hij alleen in de coupé zat. Een derdeklas-coupé zonder communicatie. Het gaslicht sprong aan, maar brandde heel flauw in de rest van de dag. Karel's oogen doorzochten de enge ruimte. Achter het raam aan de overkant zat een man, gekleed in een engelsche legerjas, op het hoofd een breed-luifelende vilthoed. Hij was dus niet geheel alleen. Daar buiten zat nog iemand. Karel's hoed knelde. Hij legde hem naast zich en herkende zijn spiegelbeeld. Dus was hij wel alleen. En de trein rolde. Al maar door. Al maar door. Karel peinsde er over, dat hij een mensch was in een leege coupé. Het was alsof hij alleen reisde. Alsof geen mensch deze treinreis meemaakte. Waren er nog wel meer menschen op de aarde? Dit was op 't oogenblik moeilijk te gelooven. Deze trein reed vanzelf. Trein? Of enkel een wagon? Misschien reed er alleen - en Karel moest lachen - alleen een coupé tusschen Naarden-Bussum en Amsterdam. Eén enkele ruimte: twee gele schotten, vier ramen, twee portieren. Karel keek eens naar de gewelfde zoldering en trappelde om de vloer te voelen. Deze ruimte was nu de plaats. Karel moest zich inspannen om er niet geheel door veroverd te worden. De inspanning zou grooter geweest zijn wanneer hij medereizigers zou gehad hebben. Nu hoefde hij enkel zijn houding tegenover dit verblijf te bepalen. Toch werd zijn bewustzijn. als bijna altijd, door het oogenblikkelijk gebeuren gevuld. Er werd gereisd. En door hèm. Het betrof bovendien een zeer bepaalde reis tusschen Naarden-Bussum en Amsterdam. Straks bij het uitstappen

[p. 339]

zou er niets zijn dan een station. Daarna - een heel kort oogenblik, bij het afgeven van 't buurtverkeerkaartje - niets anders dan een loket. Dan bij de uitgang, eerst het omvattende denkbeeld: stad, Amsterdam. En verder: een straat, een zeer bepaalde straat, en weer een zeer bepaalde straat. Zoo was het nu ook. Deze bepaalde plaats. Ik reis.

Karel keek nog eens naar het linksche raam. Voorbij zijn sterker sprekend spiegelbeeld zag hij de zwarte verf van een dennenboschje tegen de schemerige hemel klimmen. Het zakte weer. Als ik aan de rand van dat boschje stond, dacht Karel, zou ik stellig een trein zien rijden. Die enkele coupé of wagon is dus onzin. Eerst zou ik de locomotief zien, sterk zwartafstekend, als heel de trein, tegen de avond. Misschien sproeierden wat vonken in de rookslinger. Vervolgens de wagons, slaafsch en snel volgend. En ik zou de trein zien wegrijden. Wegrijden. Weg. Mogelijk zou ik mijzelf in de lichtstreep van de ramen zien zitten. Kijk, daar zit een man, ik zie alleen de vilthoed en een gele schouder. Ik sta aan de rand van het dennenboschje, dat is mijn plaats. Nu. In die wagon reist een man. Waar zou hij heengaan? De trein is weg.

De trein rijdt. De laatste overweging had Karel's bewustzijn sterk verruimd. Hij dacht nu aan de medereizigers achter alle schotten van alle wagons. Zat er iemand met de rug tegen hem aangeleund? Wie? Zat er een meisje tegenover hem achter het schot? Hij kon vrij rondkijken en hoefde niet oppassen, dat zijn oogen de hare al te belangstellend ontmoeten. Zat zij er wel? Mogelijk zat er ook niemand. Bij het uitstappen zou hij eens zien. Karel zette zijn hoed weer op, het gaslicht, dat veel heller brandde, flikkerde hem te onaangenaam in de oogen. Hij keek naar de verwarmingskruk, en bewoog ze in gedachten. Kalt naar Warm. Warm naar Kalt. Meteen was zijn gedachtenwereld weer tot de smalle ruimte van de coupé ingekrompen. Het ernstig en bedrijvig gedender der wielen onder de vloer deed hem opnieuw zeer sterk aan de rijdende trein denken. Waar reed hij heen? Waar reed deze trein? Het kwam Karel voor, dat hij Bussum-Naarden voor een eeuwigheid reeds verlaten had. Hij voelde zijn knieën. Het was nog dezelfde jas. Waarheen ging deze reis? Op welk zeer ver, onbekend doel was deze trein gericht? Opeens dacht Karel aan alle treinen, die over de aarde rijden. Kwam op dit moment een expres de gare van Parijs binnenrijden? Zeer stellig schoot een zwarte nachttrein, ergens, ergens op de aarde, onstuimig, daverend, een tunnel binnen. Een trein rijdt door Litauen. Een trein vertrekt uit Tsjing-Kiang naar Sjang-hai, een verticale razernij op de Groote Oceaan. Op een toomlooze drift van water en vuur gedreven, bestormt een jumbo het Spaansche nacht-

[p. 340]

land Bespringt kloof na kloof. Worstel langs gierende ravijnen. Een staalharde triomphe door huilende bosschen, zwartvlammende dennen. En ook: wellicht sukkelt een laatste trein tusschen Tjummarum en Sexbierum, in Friesland. En in al die treinen menschen. Karel wist wel, dat ‘de mensch’ niet bestaat, alleen denkbaar is. Maar toch, wanneer hij zich een mensch voorstelde, dacht hij nooit aan een mensch in een trein. De gedachte werd benauwend. Wat wilden deze menschen toch? Wat wilde Karel in deze trein? Karel keek in de spoorgids hoe laat hij in Amsterdam aan zou komen. Maar deze beweging. Beweging. Morgen stap ik in de trein naar Zwolle. Weer, beweging. Een richting. Alle menschen, die nu in de treinen zitten, volgen een richting. En Karel rijdt.

Karel zit stil. Voor hem heeft de trein zeer reëel gestopt, zoodra hij zich bezon op een andere beweging, een andere richting. Langzaam zijn deze schotten in rust gevallen. Ook de aarde draait niet meer. Alles, alles is absolute stilstand. Maar iets rijdt nog. Is het Karel zelf? Is het zijn geest, zijn ziel? Rijdt zijn leven? Karel weet, dat iets van hem, niet zijn hoed, niet zijn jas, deze, bepaalde handen ook niet, ergens aan moet komen. Iets, zijn wezenlijke zelf, moet, zal ergens arriveeren. Buiten of binnen deze trein, onafhankelijk in ieder geval, is hij op een andere reis. Hij heeft de rit Bussum-Naarden-Amsterdam er geheel om vergeten. Er was iets waar hij onverzettelijk heenschoof. Nog nooit was het woord God aan Karel zoo mysterieus voorgekomen. Hij sprak het zachtjes uit. Eén en drie personen. Geen land dus, ruim en helder, de eeuwigheid. Eeuwigheid? Als Karel zijn oogen toekneep - hij zat in een hokje ergens op de aarde, stil - en ook zijn geest dichtkneep, stijf dicht, zoodat hij geheel in 't duister was, enkel ‘was’, zonder beeld, idée, ontwaarde hij recht voor zich, onberekenbaar ver, een onbewegelijk, schemerig vuur, een licht, waar hij onontkoombaar heengedreven werd. Ook voelde hij een dwingende stuw naar een volslagen, omringde rust. Karel begreep een enkele seconde hòe hij zou moeten zijn, later, achter dit leven, om volop, verzadigd gelukkig te zijn. Een rust, welke een beweging niet uitsloot. En eeuwigheid, dat was toch geen oneindige urenschakeling achter de dood aan? Neen, een rust, maar toch stellig geen gestopte beweging. En buiten hetgeen Karel op de catechismus geleerd had van Hemel, Hel en Vagevuur, voelde hij op dit moment beangstigend sterk, dat hij Hierachter zeer gelukkig, maar ook zeer ongelukkig kon worden. Eens - hierachter - moest er een eind komen aan de slingering tusschen licht en zwart. Het zwart zou een vertwijfeling beteekenen, een gebrokenheid achter een poortlooze muur. Afgesloten. Karel peinsde, totdat:

Davering van ijzer en licht. Sloeg als een schot langs het raam. Een

[p. 341]

passeerende sneltrein. Eigenlijk was het niets anders, dan een snelslierende, zeer lawaaierige schaduw, middenin een haastig en schokkend voorbijschuiven van gele raamvlakken. Nu en dan, snel, snel, was er even een onwezelijke menschenfiguur waarneembaar. Het meest werd Karel beroerd door dit rakelingsch, bijna tastbaar gevaar. Het laatste raam knipte weg. Een heel kortstondig, dof gehamer bleef nog. Weg. J'ai frôlé la mort, huiverde Karel. Hij vond het fransch solemneeler om dit uit te drukken. J'ai frôlé la mort, herhaalde hij nog eens, terwijl hij zijn knieën tegen elkander klemde en zijn jas strak om de schouders trok. De voorafgaande meditatie's over God en Eeuwigheid deden hem 't gewicht van zoo'n nabij gevaar beduidend dieper beseffen. Karel voelde zich veel minder gerust. Instinctmatig onderzocht hij opnieuw de portierkrukken. Goed dicht. De noodrem was aanwezig. Als de trein nu eens derailleerde, viel het hem opeens in. Sinds de treinen elkaar gekruist hadden, was Karel zich weer van de reis, het rijden, bewust geworden. Derailleeren. Als de trein nu werkelijk derailleerde. Even keek Karel of zijn boekentasch nog wel vast in het net lag, boven hem. Toen dacht hij weer aan het derailleeren. Zoo op één slag buiten het leven te staan. Dat was ontzettend. Zeer aanlokkelijk ook! Over een paar seconden volmaakt gelukkig zijn, kunnen zijn althans. Wat een enorme verlichting. Dan had die tasch geen zin meer. Zijn kaartje ook niet. Karel voelde of hij zijn kaartje nog in 't vestzakje had. Hij begreep, dat deze overweging zijn werkijver niet prikkelde. Voorzichtig - ‘om den Engel in hem niet te bedroeven’ - leidde Karel zijn aandacht weer naar het plaatselijke. Een mensch rijdt alleen in een coupé. Onder de vloer hoorde hij de remmen aantrekken. Amsterdam. Toen de trein geheel stilstond drukte Karel de deur los en zocht naar zijn kaartje. Een vierkantje van carton, verdeeld in een bruine en witte helft. Juist: de roode streep. Buurtverkeer. Geldig dag van afgifte 24 Mei 1927.

WILLEM TEN BERGE.