De Franse Nederlanden / Les Pays-Bas Français. Jaargang 2001

[p. 168]

Heimwee naar Vlaanderen
Michiel Nuyttens

In de reeks ‘Davidsfonds/Literair’ van de Uitgeverij Davidsfonds verscheen de roman Busbeke of de thuiskomst van de romancier Willy Spillebeen (^o1932). Met deze historische roman, waarin de humanist Ogier Gisleen van Busbeke (1521-1591) centraal staat, is Spillebeen niet aan zijn proefstuk toe. Eerder publiceerde hij reeds Aeneas of de levensreis van een man en Cortès of de val. Ogier Gisleen van Busbeke bevindt zich hiermee in voornaam gezelschap; klaarblijkelijk - en terecht - is hij een figuur die nog steeds tot de verbeelding spreekt.

Verhalen uit het verleden neerschrijven is een moeilijke oefening. Beroepshistorici doen het veelal in een houterige stijl die weinig boeit en ondersteunen hun verhaal met een uitvoerig wetenschappelijk apparaat waar veelal overheen wordt gelezen. Ze hebben alvast die verdienste dat ze streven naar een maximaal waarheidsgehalte en aan de fantasie geen schijn van kans laten. Ze bekijken met argusogen de productie van romanciers wanneer die zich op hun vakterrein wagen, voortdurend op hun hoede dat de grens tussen waarheid en fictie zou worden overschreden. Waar fantasie voor werkelijkheid wordt genomen, begeeft men zich inderdaad op een uiterst gevaarlijk pad. Niet alleen de beroepshistoricus maar ook de romancier doet er goed aan deze stelregel voortdurend voor ogen te houden.

Het boek van Spillebeen mag zeker niet gelezen worden als een klassieke

Nostalgie de la Flandre
Michiel Nuyttens

Dans la collection ‘Davidsfonds/Literair’ des Éditions Davidsfonds, vient de paraître le roman Busbeke of de thuiskomst (Bousbecque ou le retour chez soi) du romancier Willy Spillebeen (^o1932). Ce roman historique consacré à l'humaniste Augerius Busbequius (1521-1591) n'est pas un coup d'essai pour Spillebeen. Dans le genre, il a déjà publié: Aeneas of de levenreis van een man (Énée ou le périple d'un homme) et Cortès of de val (Cortès ou la chute). Augerius Busbequius se trouve ainsi en fort bonne compagnie; de toute évidence - et à juste titre - c'est un personnage qui parle toujours à l'imagination.

Reprendre les récits du passé est un exercice difficile. Les historiens de métier le font généralement dans un style insipide qui ne passionne guère et soutiennent leur récit d'un abondant appareil de notes généralement ignoré par le lecteur. Ils ont du moins le mérite de tendre à une teneur maximale en vérité et de ne laisser aucune chance à l'imagination. C'est avec des yeux soupçonneux qu'ils regardent la production des romanciers qui s'aventurent sur leur propre terrain, craignant toujours que la frontière entre la vérité et la fiction ne soit franchie. Là où l'imagination passe pour vérité, on se meut effectivement sur un chemin particulièrement dangereux. L'historien de métier mais aussi le romancier ne doivent pas perdre de vue cette règle.

[p. 169]

[Nederlands]

biografie van Ogier Gisleen van Busbeke. Het boek vertelt eigenlijk de laatste achttien levensdagen van het hoofdpersonage, tot zijn overlijden op 28 oktober 1591. Vanuit zijn laatste verblijfsoord en vanop zijn sterfbed in het kasteel Saint-Germain, even ten noorden van Rouen, blikt hij op zijn leven terug. Hij had de bedoeling zijn levensavond door te brengen in zijn geliefde Busbeke (in Noord-Frankrijk bij de Belgische grens), maar na een leven vol omzwervingen zal hij de thuishaven helaas niet meer bereiken.

Het mag de verdienste van Spillebeen heten dat hij zich terdege in het onderwerp heeft ingewerkt. In een verantwoording achteraan het boek geeft hij een overzicht van de belangrijkste boeken en artikels die hij voor zijn

Portret van Ogier van Busbeke door Melchior Lorck, kopergravure, Kon. Museum voor Schone Kunsten, Kopenhagen.
Portrait d'Augerius Busbequius par Melchior Lorck, gravure, Musée des beaux-arts, Copenhague.

[Frans]

L'ouvrage de Spillebeen ne peut certainement pas être lu comme une biographie classique d'Augerius Busbequius. Il raconte en fait les dix-huit derniers jours du protagoniste, jusqu'à sa mort le 28 octobre 1591. Depuis son dernier séjour et son lit de mort au château de Saint-Germain, au nord de Rouen, ce dernier jette un regard rétrospectif sur sa vie. Il avait l'intention de passer le soir de sa vie dans son cher Bousbecque, mais, après une vie remplie de pérégrinations, il ne pourra hélas plus rejoindre son port d'attache.

Le mérite de Spillebeen, c'est de s'être correctement approprié la matière. Dans une justification à la fin de l'ouvrage, il donne un aperçu des princi-

[p. 170]

[Nederlands]

werk heeft gelezen of geraadpleegd. Er is ook een verklarende woordenlijst te vinden, een kaart met de reisroute van Ogier van Busbeke en stambomen van de familie Ghiselin de Busbecq, de Habsburgers en de Valois. De kritische lezer is hierdoor voldoende gewapend om de juiste ingesteldheid te vinden waarmee het boek gelezen dient te worden. Het gaat onomstotelijk om een roman, waarbij het element fictie een dominante rol blijft spelen, maar het verhaal is op een historisch verantwoorde manier ingekleed.

Wie zich door het 436 pagina's tellende boek worstelt, wordt zeker voor de moeite beloond. De lezer maakt op een prettige manier kennis met het boeiende leven van deze 16de-eeuwse Vlaamse humanist die, niettegenstaande hij een buitenechtelijk kind was toch een schitterende carrière opbouwde: raadsheer van drie Habsburgse koningen en keizers in Oostenrijk en van hun kinderen, waaronder de Franse koningin Elisabeth; hun ambassadeur in Konstantinopel waar hij met de Turkse sultan Suleyman de Grote over vrede moest onderhandelen; homo universalis die zich in verschillende wetenschappen verdiepte. In deze roman krijgt Ogier Gisleen van Busbeke echt menselijke trekken, meer dan in een puur wetenschappelijk traktaat mogelijk zou zijn. Vooral treffend is het heimwee van deze man, die zoveel landen bereisde, naar zijn Vlaamse geboortegrond.

willy spillebeen, Busbeke of de thuiskomst, Davidsfonds, Leuven, 2000, 436 p.

[Frans]

paux livres et articles qu'il a lus ou consultés. On y trouve aussi une liste de mots expliqués, une carte des pérégrinations d'Augerius Busbequius et les arbres généalogiques de la famille Ghiselin de Busbecq, des Habsbourgs et des Valois. Le lecteur critique se trouve ainsi suffisamment armé pour trouver l'ambiance exacte nécessaire à la lecture de l'ouvrage. Il s'agit sans contredit d'un roman, où la fiction domine continuellement, mais le récit s'inscrit dans une trame historique solide.

Qui prend la peine de se frayer un chemin à travers les 436 pages de l'ouvrage est certainement payé de sa peine. Le lecteur s'informe agréablement de la vie passionnante de cet humaniste flamand du XVI^e siècle, qui, bien que fils illégitime, fit une éclatante carrière: conseiller de trois rois et empereurs Habsbourgs d'Autriche et de leurs enfants, dont la reine française Élisabeth; leur ambassadeur à Constantinople où il dut négocier la paix avec le sultan turc Soliman le Magnifique; homo universalis versé dans diverses sciences. Dans ce roman, Augerius Busbequius revêt des traits vraiment humains, plus qu'il ne serait possible dans un traité scientifique. On est surtout frappé par la nostalgie de cet homme, qui sillonna tant de pays, pour sa terre natale de Flandre.

willy spillebeen, Busbeke of de thuiskomst, Davidsfonds, Louvain, 2000, 436 p.

(Traduit du néerlandais par Jacques Fermaut)