Folium Librorum Vitae Deditum. Jaargang 1

[p. 133]

Een brief aan de Nederlandse antiquaren

Weinige dagen na het verschijnen van het vorige nummer ontvingen wij van een Belgisch bibliophiel een brief, die ons door zijn spontaneïteit zo bekoorde, dat wij menen hem aan de lezers van Folium niet te mogen onthouden.

‘Ik lees Folium met veel belangstelling. H. de la Fontaine Verwey vraagt zich af: .“Wie verzamelt er Vondel, Hooft en Huygens, wie eerste drukken van moderne auteurs?”

Ben ik dan werkelijk zo'n unicum? Wel bemerk ik, tot mijn spijt, dat er in Nederland vrij weinig belangstelling is voor de “édition originale”. En toch kan de bibliophilie geen zuiverder uiting hebben dan het boek waar men van houdt, in de interessantst mogelijke conditie zoeken... en dat is toch bijna altijd de eerste druk. Alhoewel meerdere Nederlandse boekhandelaars weten wat ik verlang, wordt me heel zelden een fraaie eerste druk aangeboden. Ik ben nochtans steeds bereid er de prijs voor te betalen.

In de veilingen is de oogst karig. Daarbij komt nog dat de beschrijving in de catalogi meestal vrij slordig gebeurt. Bijna nooit wordt vermeld of de band uit de tijd is. Dit punt is toch een conditia sine qua non voor een perfect boek. Ook de “toestand” is steeds een probleem. Men heeft er het raden naar of het ex. gaaf is of niet. Heeft dat geen primordiaal belang? Nemen we als voorbeeld de eerste druk van Gorter's Mei. Hiervan is 'n smetteloos ex. in het karakteristieke uitgeversbandje een kostbaar bezit. Gevlekt of met een beschadigde band is het - voor de verzamelaar althans - waardeloos. Beschamend voor de Nederlanders is een vergelijking met de Brusselse veilingcatalogi (b.v. van Van der Perre). Hierin wordt, met de grootste zorg, elk gebrek van het ex. aangeduid: vlekjes, scheurtjes, inscriptie's, reparatie's enz. Bij oudere werken wordt de hoogte in mm. aangegeven. Zulke nauwgezette beschrijving komt het mooie exemplaar ten goede en laat toe dat de liefhebber kope zonder te zien.

Carteret zegt: “A mon sens la règle d'or du bibliophile doit être: savoir lire, savoir regarder, étudier et choisir, savoir attendre et savoir payer.” En de verzamelaar van Franse auteurs, die over deze kwaliteiten beschikt, kan de bibliotheek vormen waarvan hij droomt.

Maar de liefhebber van de Nederlandse litteratuur! Die mag zich alvast oefenen in het “savoir attendre”. Hoe komt het toch dat eerste drukken van Anna Bijns, Vondel, Hooft, Luyken, Wolff en Deken, Hildebrand, Gezelle, Leopold practisch nooit op de Nederlandse markt verschijnen? Het wil er bij mij niet in dat die zeldzamer zouden zijn dan de Franse auteurs. Met wat geduld en,

[p. 134]

weliswaar veel geld, is het mogelijk de “originales” van Ronsard, Racine, Molière, Stendhal, Valéry, Gide te verzamelen. Vergelijken we Valéry met Leopold. Hier hebben we, wat de oplage betreft, vaste cijfers. Van Charmes en Cimetière Marin zijn er respectievelijk 54 ex. op Hollands papier en 49 ex. op Vélin. Het zou in Parijs slechts enkele weken vergen om beide bundels te vinden. En, met een beetje geluk, zou er nog wel een opdracht van de dichter bij zijn. Van Leopold's Cheops (Zilverdistel) zijn er 50 ex., van Oostersch (Kunera) 70 ex. Hoe dikwijls zijn die gedurende de laatste jaren op de markt verschenen? Ik herinner me één Oostersch over een vijftal jaren.

Men kome me niet wijsmaken dat de liefhebber die Leopold bezit, er zo van houdt dat hij niets loslaat. Dat argument zou bij Valéry ook moeten passen. Ik ken geen andere verklaring dan gemis aan belangstelling.

In Vlaanderen is het al even erg gesteld. Het weinige dat ik van Gezelle bezit, heb ik met de grootste moeite bijeengebracht en meestal zonder tussenkomst van de boekhandelaar-antiquaar.

Dat de Nederlander weinig voelt voor de oorspronkelijke uitgaven wordt ook nog bewezen door de wijze waarop de bestaande bibliographieën zijn samengesteld. Het gebeurt toch vaak dat een tweede of latere uitgave eveneens oorspronkelijk is door vermeerdering of wijzigingen. Deze drukken zijn dus ook interessant voor de verzamelaar. Hierover vindt men haast nooit iets in de bestaande bibliographieën. Ik kan voorbeelden bij de vleet aanhalen:

Cats. Alle de Wercken. Amst. J. Schippers, 1655, F^o, wordt gewoonlijk beschreven als eerste verzameluitgave. Ze is daarbij nog gedeeltelijk oorspronkelijk (voor Ouderdom en Buyten-leven, Hofgedachten, Aspasia, Huwelijcx Fuyck en Doodt-kist, die in 1656 afzonderlijk verschenen).

Hooft. Gedichten, verzaemelt en uytgegeven door Iacob Van der Burgh, Amst. J. Blaeu, 1636, 4^o. Eveneens een verzamel- en gedeeltelijk oorspronkelijke uitgave, o.a. voor 17 van de 29 sonnetten en 19 van de 50 zangen, waarbij de sublieme Klaghte der Princesse van Oranjen.

Gezelle. Gedichten, Gezangen en Gebeden. Leuven, K. Fonteyn; Rousselaere, J. De Meester, 1879, 12^o. Deze tweede uitgave is misschien belangrijker dan de eerste. Ze is vermeerderd met 29 gedichten, waarbij Dien avond en Die Rooze.

Leopold. Verzen. Rotterd. Brusse, 1913, 8^o. Tweede uitgave. Oorspronkelijk zijn:

blz. 66, Kerstliedje

blz. 78 tot 91, Albumblad: Herinnering, Rondels I-III, Ballade, De Molen, De Regen.

blz. 115 tot 122, Claghen.

[p. 135]

Ik hoef niet aan te dringen op het belang van Claghen in het oeuvre van Leopold.

Ook de uitgaven van 1926 en 1935 zijn gedeeltelijk oorspronkelijk. Die van 1935 is het zelfs grotendeels.

Bibliographie is niet enkel de beschrijving van het uitzicht van het boek. De inhoud heeft toch ook iets te vertellen.

Ik heb nu mijn hart een beetje lucht gegeven en ik ben blij dat ik het bij U deed die met Folium heel wat mensen voor de goede zaak kunt bewegen.

Want... een goede zaak is het zeker.’

Deze brief legt de vinger op vele wonden. Hij raakt aan problemen, die over het algemeen in Nederland liever onaangeraakt worden gelaten; vooral aan het vraagstuk van de wisselwerking tussen bibliophilie en antiquariaat. Ook Nederland had zijn grote antiquaren. Nog niet zo heel lang geleden werkte er de generatie van Frederik Muller en Nijhoff, van Beijers en R.W.P. de Vries. Het heeft er echter veel van, dat niet alleen al deze bekwame mannen gestorven zijn, maar dat met hen tegelijk ‘het antiquariaat’ begonnen is uit te sterven. Er is een groot verschil in de aard en in de mate van waardering van het boek, die aanwezig moet zijn bij de antiquaar aan de ene en bij de bibliophiel aan de andere kant. Voor de antiquaar is het boek dagelijkse omgang en dagelijkse plicht, voor de verzamelaar is het het voorwerp van belangstelling en meestal van ontspannende belangstelling. Dat brengt mee, dat de verplichting van de antiquaar tegenover het boek vele malen groter is dan die van de verzamelaar. In dit opzicht heeft het Nederlandse antiquariaat zich veel te verwijten. Waar ter wereld is het mogelijk, dat een cultuurhistorisch document als de eerste Statenbijbel van 1637 nagenoeg onvindbaar is en dat het gebeuren kan, als men ernaar vraagt, het antwoord te horen: ‘Ik weet het niet, wij hebben zoveel oude bijbels.’ In welk ander land zou het mogelijk zijn, dat de uiterst zeldzame, in 80 exemplaren gedrukte, oorspronkelijke uitgave van de Verzen van Leopold op een te goeder naam bekend staande veiling verschijnt in een pak met 20 andere boeken?

Hoezeer heeft de briefschrijver gelijk, als hij het heeft over de slordige, om niet te zeggen onbetrouwbare beschrijvingen in vele Nederlandse veilingcatalogi. Het is in Nederland zo, dat iedereen, die oudere werken, afgaande op de veilingcatalogus, koopt, de zending met zorg tegemoet ziet. Het ontbreken van platen en bladen, ernstige beschadigingen aan band of boek blijken slechts al te vaak niet vermeld te zijn. In vele gevallen wordt de leek misleid door het ontbreken van elke aanduiding over de onvolledigheid van een werk. Nog niet lang geleden zag ik een frag-

[p. 136]

ment van het uit tien delen bestaand Nieuw Nederlands Biographisch Woordenboek beschreven als: ‘Nieuw Ned. Biogr. Woordenboek.... 6 delen’ in plaats van ‘Nieuw Ned. Biogr. Woordenboek... Dl. I-VI’.

Het onderwerp der gebrekkige catalogisering is te uitgebreid en ook te belangrijk om er in dit verband verder op in te gaan. Het is gemakkelijk genoeg door talrijke voorbeelden duidelijk te maken, dat de briefschrijver gelijk heeft, als hij het Nederlandse antiquariaat voorhoudt, dat het door de grote zorgeloosheid, waarmee met het zeldzame boek wordt omgegaan, aan het kwijnen der bibliophilie zelf zijn aandeel schuld heeft.

G.