Folium Librorum Vitae Deditum. Jaargang 1

[p. 125]

In margine

Festival of Britain

Op een voor ons onvoorstelbare wijze heeft het boek deelgenomen aan het Festival of Britain 1951. O.a. werden meer dan 50 tentoonstellingen ingericht, gewijd uitsluitend aan het boek en zijn leven in de meest verschillende facetten: moderne boeken, boekbanden, boekillustratie, boeken over opvoeding, boeken van honderd jaar geleden, boeken over de ontwikkeling van het godsdienstige leven, boeken over wijn, boeken van plaatselijk belang, etc.

Al deze bemoeingen, de onvergelijkelijke rol te demonstreren, die het gedrukte boek in de beschavingsgeschiedenis der laatste vijf eeuwen heeft gespeeld, werden overtroffen door de grote tentoonstelling, die de National Book League in het Victoria and Albert Museum heeft georganiseerd onder de bescheiden naam: The Festival of Britain, Exhibition of Books. 800 boeken (en slechts enkele handschriften) waren in 19 groepen verdeeld, die allen scheppend werk van Engelse schrijvers in Engeland gedrukt vertegenwoordigden. Indien men de zeer speciale afdelingen Bijbel (met de eerste volledige Engelse bijbeluitgave 1535), drukkunst (van Caxton over Fell, de Strawberry-Hill Press, Baskerville, Bell, Bensley e.a. tot de Doves-, Nonesuch- en Golden Cockerell Presses) en boekband terzijde laat, geven reeds de trefwoorden een zeer Engels geheel, dat geen ander land op dezelfde manier zou kunnen navolgen: kinderboeken, sportboeken, ‘The Countryman’, ‘The Londoner’, natuurwetenschappen, ‘The Free Citizen’, philosophie, drama, poëzie, verhaal, gebed, geschiedschrijving, reizen, kritiek, kunstgeschiedenis.

Aan het kinderboek is grote aandacht besteed (meer dan 10% der tentoongestelde boeken!). De sportboeken volgen (20 nummers): Juliana Berners' Valkenjachtboek van 1486, Walton's Complete Angler, 1653 en uit onze tijd John Masefield's Reynard the Fox in het exemplaar, dat de schrijver eigenhandig blad voor blad heeft geïllustreerd en aan de koning heeft geschonken (‘Lent by His Majesty the King’).

Tot ons continentalen spreken andere afdelingen meer. Het is uiterst nuttig de prestaties van één land een keer in de gecomprimeerde vorm van een tentoonstellingscatalogus voor ogen te hebben. Natuurwetenschappen: ‘The first great scientific book to be printed in England’ William Gilbert De magnete (1600); Harvey, Boyle, Newton's Principles 1687 (‘pre-eminent above every other production of human genius’ Laplace), Faraday, Darwin, Lister, Maxwell, Rutherford - en niet te vergeten: deel I van de Philosophical Transactions of the Royal Society 1667, het beroemde jaarboek, dat nog heden verschijnt!

Aan de afdeling, die misschien het duidelijkst van de Engelse geest getuigt, is de naam gegeven The Free Citizen: Georg Buchanan De iure regni... 1579, Milton Areopagitica 1644, Locke Epistola de tolerantia 1689, Bolingbroke Letters on the spirit of patriotism 1749, Thomas Paine Rights of man 1791, gevolgd door Mary Wollstonecraft A vindication of the rights of women 1792, John Stuart Mill On liberty 1859 en zo verder tot Shaw, Wells en Churchill. Niet minder representatief is de groep der ‘Thinkers’: Joannes Duns Scotus, Ockham, Thomas More, Bacon, Thomas Browne (Religio medici 1642), Hobbes, Locke, Berkeley, Shaftesbury, Hume, Adam Smith... Helaas moeten wij hier

[p. 126]

met de droge opsomming der namen volstaan. In de catalogus wordt zij onderbroken door voortreffelijke aantekeningen.

De letterkundige afdeling kunnen wij overslaan; het spreekt vanzelf, dat de First Folio van Shakespeare aanwezig is evenals Caxton's Chaucer-uitgave van 1478, Spenser's Fairie Queene van 1590 en tientallen andere kostbaarheden zoals Swift's correctie-exemplaar van Gulliver 1726.

Niet algemeen bekend is het ontstaan van Dickens' The Posthumous Paper of the Pickwick Club. Wij citeren uit de aantekening in de catalogus:

The originial publication of Pickwick is one of the romantic episodes in the book trade history. In 1836 Chapman and Hall commissioned Robert Seymour to make some etchings for a series of picaresque episodes, to be published in parts. The text, which was expected to be of subsidiary interest to the plates, was entrusted to a young and obscure parliamentary journalist Charles Dickens. Only some 1,000 copies of the first part were originally printed, of which 400 were wrapped and issued on March 31, 1836.
Very little initial interest was taken in the venture, and only 500 copies of the second part were printed. With the appearance of Sam Weller in the fourth part, however, the attention of the public was captured, and the printing numbers increased until they ran into five figures. Seymour committed suicide, but by then the story had come to mean more than the illustrations. Phiz (Hablot K. Browne) took over the work of illustration, and the series continued until November 1837. The complete work was issued as a single book in 1837.

Tenslotte willen wij nog op een zeer bijzonder boek wijzen: toen Shackleton in 1908 zijn eerste Antarctis-tocht ondernam, nam hij ook een drukpers mee. Hierop werd Aurora australis gedrukt. De catalogus vermeldt:

This book was written, illustrated and printed bij members of Shackleton's expedition to the Antarctic in 1908-9. The printing office was only six feet by seven feet, and had to accomodate a sewing-machine and two bunks besides the Albion printing press. The printing was dome by Joyce and Wild. The lithography and etchings by Marston, and the covers were made out of provision cases by Day. The only way the printing ink could be kept fluid was by burning a candle under the inking plate.

Het is jammer, dat een kort verslag bijna niets kan doen navoelen, van wat de lectuur van deze catalogus laat beleven: een groot land geeft op grootse wijze blijk van zijn grote beschaving. Wat wil het dan nog zeggen, dat wekelijks ongeveer 2500 mensen deze tentoonstelling hebben bezocht tegen 40.000 bezoekers dagelijks op de Battersea Fun Fair?

*

Een der meest fascinerende en tegelijkertijd meest verhelderende zijtakken der beschavingsgeschiedenis is de geschiedenis der bibliotheken. In nummer 2 van deze jaargang (blz. 52) zijn wij kort op de geschiedenis der Bibliotheca Vaticana ingegaan. Bij gelegenheid van het Festival of Britain geeft Oxford een stuk bibliotheekgeschiedenis te zien in de tentoonstelling The Bodleian Library in the Seventeenth Century.

Er zijn vermoedelijk weinig bibliotheken, die in staat zijn over de 17e eeuw, als de eerste van hun bestaan, een zo gedetailleerd verslag uit te brengen. De Bodleian Library, Oxford's universiteitsbibliotheek, is een der oudste openbare bibliotheken. Merkwaardg genoeg is zij tot stand gekomen op het initiatief, door de werkzaamheden en door de middelen van één man: Sir Thomas Bodley, van het begin af echter kon zij bogen op de royale steun van talrijke verzamelaars. Bodley begon zijn werk in 1597, de eigenlijke bouw der bibliotheek in 1600; de officiele opening vond plaats in 1602 met een bezit van 2000 boeken. Bodley was een geleerde en hij had veel gereisd. Hij wist een univer-

[p. 127]

sele bibliotheek te scheppen, die in 1620 niet alleen aan veelzijdigheid (haast alle talen waren vertegenwoordigd, in 1604 reeds Chinees), maar met 16000 delen ook aan omvang alle andere Engelse bibliotheken de loef afstak.

Van het begin af werd aan bibliographische bewerking en catalogisering grote aandacht besteed. In 1674 werd reeds de derde catalogus der gedrukte boeken gepubliceerd. Deze catalogus was internationaal vermaard en werd op het einde der 17e eeuw het meest gebruikte bibliographische hulpmiddel.

De inleiding van de tentoonstellingscatalogus laat zich lezen als een spannend verhaal. De catalogus zelf is niet minder boeiend. Daar is de Dante-uitgave van 1512, gekocht van de eerste gift, die de bibliotheek in 1600 ontving, een bedrag van 100 pond, waarvan 170 boeken konden worden aangeschaft; de eerste druk van Cervantes' Don Quichote, gekocht in het jaar van zijn verschijnen (1605), samen met 400 andere boeken en manuscripten, wederom van een gift van 100 pond. Er zijn 19 manuscripten vermeld uit een verzameling van 1242 manuscripten, die aartsbisschop William Laud tussen 1634 en 1640 aan de Bodleian Library schonk. Op grond van een legaat zocht de bibliothecaris der Bodleian Library 581 boeken uit de bibliotheek uit, die Robert Burton, schrijver van de Anatomy of Melancholy, had nagelaten; en in 1654 werden 8000 delen van John Selden bezit der bibliotheek. In hetzelfde jaar schonk Cromwell een verzameling van Griekse manuscripten.

In vele opzichten geeft de catalogus reden tot overpeinzingen en vergelijkingen, waarvan het resultaat niet altijd opwekkend is.

In verband met wat in het vorig nummer van Folium gezegd werd over moderne Amerikaanse methoden voor de behandeling van zeldzame en andere kostbare boeken in openbare bibliotheken (methoden die helaas hier geen navolging schijnen te zullen vinden), mag er nog op gewezen worden, dat Bodley reeds van het begin af de waardevolste boeken en manuscripten niet in de kasten zette, maar ‘for special protection in locked cupboards’ bewaarde. Dit zou misschien menig moderne bibliothecaris, die rarissima weliswaar met stempels ter bescherming tegen diefstal meent te moeten ontsieren, te denken kunnen geven.

In een pas verschenen catalogus van een Deens antiquariaat Books relating to sports and pastimes vindt men naast ‘Gymnastics’, ‘Hunting’ and ‘Riding’ ook een groep ‘Militaria’!

[p. 128]

J.H. Leopold

De in no. 3, blz. 65-68 gepubliceerde bibliographie behoeft enige correctie:

ad 1904: de drukfout Antonius dient te worden verbeterd in Antoninus; ad 1926: de bandstempels werden niet door de Roos, maar door J.J. de Gelder getekend.

In Folium 2, blz. 60 werd attent gemaakt op de volledige lijst van 45 bewaarde exemplaren van de Gutenberg-bijbel van de hand van Edward Lazare en gepubliceerd door Antiquarian Bookman. Intussen is een nieuw exemplaar voor den dag gekomen. Bovendien is in het Aprilnummer van Das Antiquariat een Duitse vertaling (door M.O. Krieg) verschenen, die enige verbeteringen bevat.

Een korte bibliographische verhandeling over molenboeken uit de 17e en 18e eeuw publiceert Fr. Klemm in Aus dem Antiquariat, Beilage zum Börsenblatt, 1951 no. 16. Hoewel de bibliographie geen aanspraak op volledigheid wil maken, had toch het molenboek van I. Danckerts, 1680, niet mogen ontbreken.

Alb. van Driessche schreef in Wetenschappelijke Tijdingen (1951, no. 5) over Vesalius' Drukker. Zoals bekend werden de De humani corporis fabrica libri VII door Oporinus te Bazel gedrukt.

In no. 3 van de lopende jaargang van het Unesco Bulletin for Libraries vindt men een uitvoerige en interessante verhandeling over de Bibliotheek der Verenigde Naties te Genève (380.000 delen; 2800 periodieken; ca. 14.000 bezoekers van de leeszaal halfjaarlijks).

De verhandeling van Luc Indestege over de boekband in de Nederlanden, voor 1600, die in Wetenschappelijke Tijdingen Maart 1951 verscheen en waarop in Folium blz. 68 werd gewezen, is voortgezet in het April-Mei-Nummer van hetzelfde tijdschrift.

Livres de France brengt in no. 5 (Mei-Juni 1951) een Essai de Bibliographie des Oeuvres de François Mauriac. De bibliographie strekt zich over de jaren 1909 tot 1951 uit en vermeldt 89 zelfstandige werken.