Folium Librorum Vitae Deditum. Jaargang 1

[p. 78]

Verzamelaar en bibliotheek

Indien men bij de wieg van een jonggeborene aan de ouders, de naaste familie en de medeomstanders zou vertellen, dat ze zich heusch niet zoo verheugd behoeven op te winden over de betreffende spruit, dat ze toch ondanks de kinderbijslag en de goede zorgen van Vader Drees moeite genoeg zullen hebben om voor zichzelve en de jonggeborene de pap en het bijbehoorende zout te verdienen, dat zij als ouders hun beste tijd inmiddels wel gehad hebben en dat de jonggeborene, als hij dan al volwassen mocht worden, in het geheel geen vooruitzichten heeft in een haringtonvol landje, dan zou men toch op zijn minst genomen onkiesch mogen heeten.
Bij de geboorte van geestelijke kinderen staat men gelukkig iets vrijer en kan men gemakkelijker voor den dag komen met zijn visie op de toekomstmogelijkheden van de nieuwe wereldburger.
Deze vrijheid dan is het die ik gaarne zou benutten om bij de wieg van Folium aan allen die zulks aangaat de vraag voor te leggen of er in onze samenleving nog wel plaats is voor het verzamelen van boeken door den particulier.
Plaats in dien zin, dat de overtuiging nog zou leven, dat de verzamelaar als zoodanig cultuurbehoedend en cultuurscheppend werk verricht door de bijzondere aandacht die hij schenkt aan een der facetten uit de veelheid of aan de veelvormigheid van een der facetten, dat hij door eigen ontwikkeling alleen reeds medewerkt aan de verhooging van het peil der gemeenschap.

Ik verheug mij, dat de aanleiding tot het stellen van deze vraag op de eerste pagina van het eerste nummer van Folium te vinden is, waar de Heer de la Fontaine Verwey als zijn overtuiging te kennen geeft, dat een intiem contact met boeken noodig is om bevruchtend te werken en dat het louter als museumstukken bewaren strijdig is met het begrip boekenvriendschap.

Ik verheug mij niet alleen over deze woorden omdat ik ze ten volle kan onderschrijven, maar mede omdat ze uit de mond van de Bibliothecaris van de Universiteits Bibliotheek te Amsterdam komen.

Want naar mijn mening vindt de verzamelaar in deze openbare instellingen die mede tot doel dienden te hebben om voor hem een steun, een hulp en een stimulans te zijn, veeleer een vijand die zijn streven wel zeer bemoeilijkt, een controverse overigens die ik in ons land duidelijker meen te kunnen waarnemen dan in vele

[p. 79]

omringende landen.

In ons land heeft het bewaren als openbare bibliotheekstukken een vlucht genomen die zoo machtig is, dat de verzamelaar voor goed in de schaduw daarvan zal moeten zitten.

Met het bovenstaande wordt echter geenszins gezegd, dat de musea en bibliotheken geen zeer groote cultureele functie zouden hebben, doch het is de bedoeling uitsluitend te wijzen op een ontwikkelingsgang dezer instellingen waarbij het openbare verzamelen en bewaren van al hetgeen voor onze cultuur van belang is, van een middel tot het kweeken en behoeden van inzicht, belangstelling en liefde voor die cultuur en haar uitingen, geworden is tot het verzamelen om der wille van het verzamelen, waarbij tenslotte deze instellingen hun doel voorbijstreven.

Momenteel toch is de toestand in ons land zoo, dat in de openbare verzamelingen zulk een onschatbare hoeveelheid schilderijen, graphiek, aardewerk, meubelen, boeken en ontelbare andere zaken vergaard is, dat van een nuttig gebruik daarvan voor en door de belangstellenden geen sprake meer kan zijn. Iedere openbare verzameling tracht voor zich steeds vollediger materiaal te verwerven en op steeds uitgebreider gebieden, en het is dit streven wat mijns inziens funeste gevolgen heeft voor de werkzaamheid van den liefhebber en verzamelaar op bijkans ieder gebied. Twee facetten van deze toestand zou ik gaarne iets nader willen beschouwen.

In de eerste plaats is daar de - wellicht eenigszins materialistische - overweging, dat het aan twijfel onderhevig is of de in deze openbare verzamelingen opgehoopte waarden een rendement geven dat evenredig is met die waarde en het ware te wenschen dat hieromtrent eens cijfers verstrekt werden. Op het terrein waarop Folium zich denkt te zullen bewegen zou nagegaan kunnen worden, welk gebruik er gemaakt wordt en door wien van welke boeken. In de tweede plaats zou ik gaarne de vraag, of het bewaren alleen om te bewaren zin heeft, in discussie willen brengen. Of anders gesteld of het noodzakelijk of wenschelijk is dat groote hoeveelheden kunstschatten aan de intieme omgang met geinteresseerden onttrokken worden en blijven alleen om aan het nageslacht, voorzoover dat nog geinteresseerd mocht zijn, dezelfde negatieve sensatie te geven.

Voor mij staat vast dat de intieme omgang, die ook kan bestaan in het met smaak en liefde vergaren van voorwerpen die om bepaalde - van verzamelaar tot verzamelaar wisselende - redenen belangstelling wekken, het verzorgen en behoeden van zoo'n collectie en ook de verantwoordelijkheid die de liefhebber door de verwerving op zich laadt, de betrokkene op een cultureel hooger peil brengt, en ik stel ook dat deze winst bevruchtend doorwerkt

[p. 80]

op een veel bredere kring van personen.

Evenzeer ben ik er van overtuigd, dat de mogelijkheden tot dat intieme contact in ons land op den duur zullen verschrompelen tot een contact met randgebieden of erger tot een contact met tweede klasse materiaal. Door de plaats en de aard van het alsdan nog mogelijke contact (namelijk niet in eigen omgeving en niet op de tijdstippen dat men zulks zelf zou wensen) zal men boeken, tekeningen, schilderijen en al die andere getuigen van oude beschaving gaan beschouwen als niet meer tot eigen omgeving behoorend en niet bestemd dus ook voor de intieme omgang.

Tenslotte besef ik ten volle, dat voor een moord, ook voor een vermeende, twee personen nodig zijn - namelijk ook altijd iemand die zich laat vermoorden -, en het heeft mij dikwijls bevreemd, hoe velen, die hun levensvreugde voor een deel geput hadden uit het verzamelen, tegen de tijd dat hun verzameling - in de zin van de handeling van het bijeenbrengen - ten einde liep, hun medemenschen voor immer de pas meenden te moeten afsnijden naar die zelfde bron van vreugde. Door de schenking of de verkoop aan een openbaar mausoleum lieten zij hun alleen de gelegenheid na de verkwikkende wateren uit die bron op voorgeschreven uur en in willekeurige doseering te proeven.

Het moge zoo zijn, dat culturen die ten einde gaan zich beijveren hun monumenten te inventariseeren en op te slaan, en ik vlij mij dan ook niet met de hoop dat het gezonde verstand op zou kunnen tornen tegen de stroom der tijden.

Belangrijk, ja noodzakelijk schijnt het mij, dat wij trachten onze positie en onze toekomst volkomen klaar te zien; onbelangrijk is in wezen onze persoonlijke voorkeur voor deze of geene vorm, het gaat er hier uitsluitend om, dat zij, die eerlijk meenen deze cultuur en haar uitingen lief te hebben, duidelijk weten welke mogelijkheden binnen hun bereik liggen en welke terreinen zij verloren hebben en nog zullen verliezen.

Habent sua fata libelli

Het moge in mijn oogen dan een treurig fatum zijn; omdat het een fatum is, zal ook ik mij eraan hebben te onderwerpen. Dit ontslaat mij echter niet van de plicht om de vraag uit de aanhef van deze beschouwing te stellen.

Mr. C.F. van Veen