Folium Librorum Vitae Deditum. Jaargang 1

[p. 52]

Vier tentoonstellingen

In het Heilig Jaar - uiteraard een gebeurtenis met een sterk extravert karakter - heeft Rome op indrukwekkende wijze zijn schatten getoond. Op het gebied van het boek vonden - vermoedelijk onder meer - vier tentoonstellingen plaats, waarbij het tentoongestelde even interessant was als de verscheidenheid van opzet. De Vaticana liet op een historisch moment het fraaiste uit haar rijk bezit zien; de Angelica en de Biblioteca Casanatense demonstreerden op een klein gebied de inspirerende invloed van de Eeuwige Stad; de Vallicelliana gaf een ‘bibliographische tentoonstelling’ rondom een enkel persoon.

Met het Heilig Jaar viel samen het 500-jarig bestaan van de Biblioteca Apostolica Vaticana. Majestueus heeft zij het feit, dat zij een der rijpste vruchten der Italiaanse Renaissance mag heten, herdacht door de tentoonstelling Miniature del Rinascimento. De 155 tentoongestelde codices zijn in een voorbeeldig uitgegeven catalogus beschreven en ten dele afgebeeld. De historische inleiding van de prefect der Vaticana en de beschrijving van Dr. Luigi Michelini Tocci geven deze catalogus blijvende waarde.

De geschiedenis der bibliotheek is te bekend om hier uitvoerige herhaling te behoeven. Er zijn drie perioden: een aan dramatische gebeurtenissen en catastrophen rijke, middeleeuwse ‘voo’geschiedenis. Uit deze tijd is slechts weinig (dit weinige echter is daarom des te kostbaarder) bewaard gebleven. In 1447 liet Paus Eugenius IV aan zijn opvolger 350 manuscripten na. Deze opvolger was de humanist en bibliophiel Tomase Parentucelli (da Sarzana), Paus Nicolaas V. Hij is de eigenlijke stichter der Vaticaanse Bibliotheek; hij besteedde ongelofelijke bedragen aan haar opbouw en bracht het aantal manuscripten op 1500. Zijn opvolgers zetten het begonnen werk voort. De regering van Leo XIII kenmerkt een nieuw tijdperk van organisatie en verdere uitbreiding der bibliotheek. Op het ogenblik bezit de Vaticana 60.000 manuscripten, 7000 incunabelen, 700.000 andere drukken en 100.000 prenten en kaarten.

De tentoongestelde manuscripten behoren voor het overgrote deel tot de Italiaanse miniaturisten-scholen, 10 zijn van Franse meesters (b.v. Jean Bourdichon), 6 van de Vlaamse school (Gerard Horenbout). Het is onmogelijk een beschrijving of slechts ook maar een indruk te geven. De kwaliteit wordt enigszins duidelijk door het feit dat de Dante met miniaturen van de hand van Botticelli niet eens bijzonder uitstak boven de omgeving. Het hoogte-

[p. 53]

punt vormde vermoedelijk de Bijbel van Frederik van Montefeltro. Door de schoonheid van deze codex wordt zelfs de geleerde beschrijver, die toch aan de dagelijkse omgang met deze boeken gewend is, overweldigd. Iets van zijn ontroering kan men navoelen, als men de tamelijk zakelijke toon van zijn beschrijvingen (‘splendidamente ornato’, ‘bellissima decorazione’, ‘ricca decorazione’) hoort veranderen in een hymne als deze: ‘Ornato con uno splendore ed un' eleganza che non si possono rendere a parole, con una ricchezza e un' eccelenza artistica forse incomparabili in questo genere di opere...’

De tweede tentoonsteling (in de Biblioteca Angelica) was gewijd aan het zestiende-eeuwse geïllustreerde boek te Rome. 160 boeken met houtsneden of kopergravures, allen te Rome gedrukt, documenteerden, dat deze stad, die nooit een eigen kunstschool zag ontstaan, door haar universaliteit in staat was, de meest vreemde en de meest uiteenlopende elementen kans te geven zich te ontplooien. Naast het fraaie Speculum romanae magnificentiae van ca. 1575 staan de portretwerken en het oeuvre van Tempesta op de voorgrond. De voortzetting in zekere zin was te vinden in de Biblioteca Casanatense, waar 160 boeken - omlijst door 260 gravures - uit het zeventiende-eeuwse Rome tentoongesteld waren, waaronder 21 topographische prachtwerken.

Veel specialer was de tentoonstelling in de Biblioteca Vallicelliana. De taak was, door een bibliographische tentoonstelling het aandeel duidelijk te maken, dat de H. Philippo Neri en zijn orde in de ontwikkeling der Italiaanse cultuur van de 16e tot de 18e eeuw hebben gehad. Ook hier waren ongeveer 160 voorwerpen te zien. Drie afdelingen demonstreerden het leven van de stichter, de oprichting van de orde, de oprichting der bibliotheek; het wetenschappelijke werk in de orde; de ontwikkeling der muzikale vormen in het Oratorium van de Vallicelliana.

Bij alle vier de tentoonstellingen valt aangenaam op, hoe juist door de beperking een bijzonder sterke indruk wordt bereikt. Wie te veel wil geven, loopt gevaar de aandacht te versplinteren en af te leiden van het essentiële. De tentoonstelling in Den Haag in 1950 had indrukwekkender kunnen zijn met 100 nummers minder.

Ook zou men deze regel kunnen opstellen: hoe beperkter het onderwerp, des te rijker mag het tentoongestelde materiaal zijn; en andersom: hoe algemener de opzet der tentoonstelling, des te kritischer moet het materiaal worden gekozen.

G.