Filter. Tijdschrift over Vertalen. Jaargang 27

[p. 38]

[p. 39]

Els Snick
Wadstoofpotje met coole riesling

Agnès Sorel. Ik ken die naam, maar weet niet meer waarvan. Hij duikt op in de roman die ik vertaal. Google leert me dat ze de lievelingsmaîtresse was van de Franse koning Karel vii, het decolleté populair maakte en met een ontblote borst vereeuwigd werd door de middeleeuwse schilder Jean Fouquet. Schrijfster van genoemde roman is Nora Bossong. We hebben elkaar vlak voor dat niet meer mocht ontmoet in Gent, samen pizza gegeten en rode wijn gedronken. Nora is gretig, slim, ze lacht veel en ik mag haar erg. Ze antwoordt altijd meteen op mijn mails en is van plan te komen als de vertaling in het najaar wordt gepresenteerd. Een aardige schrijfster dus, dat maakt het vertalen net zo prettig.

De Zwitserse schrijver Pascal Mercier heb ik één keer ontmoet, toen ik hem interviewde tijdens het Passa Portafestival in Brussel. Het vonkte niet meteen tussen ons en we hielden daarna geen contact. Ik dacht dat ik hem beter zou leren kennen toen ik zijn jongste roman ging vertalen: Het gewicht van de woorden, over het leven van een literair vertaler. Helaas. Ik kreeg van hem geen emailadres of telefoonnummer. Ik mocht mijn vragen bundelen en via mijn uitgever aan hem bezorgen. Ik had véél vragen. En ik dacht: weet je wat, ik los het zelf wel op.

De eerste recensie over Het gewicht van de woorden verscheen in Het Parool, onder de kop: ‘De nieuwe van Pascal Mercier is een draak van een roman.’ Dat had ik tijdens die maanden van vertalen ook zelf gedacht. Maar niemand die me geloofde. Wist ik wel wie Pascal Mercier was? De auteur van Nachttrein naar Lissabon! De erudiete filosoof Peter Bieri! Ik toomde mezelf in, zei dat het boek zeker niet slecht geschreven was, dat Joseph Roth me verwend gemaakt had, dat het echt wel interessant voor me was, eens iets anders, een nieuwe ervaring. Recensent Maarten Moll maakte een minder kronkelig bochtje: ‘Toch is het geen mislukte roman. Het gewicht van de woorden is eigenlijk een roman voor mensen die niet (echt) van literatuur houden. Die niet zelf willen nadenken over het verhaal dat wordt verteld.’

Het gebeurt wel vaker dat lezers van mijn vertalingen me een compliment sturen, iets willen vragen over mijn werk of me uitnodigen voor een lezing in hun leesclub of bibliotheek. Maar nooit eerder werd ik met zo veel superlatieven bedankt als door de fans van Pascal Mercier. Ik had de roman schitterend, geweldig, subliem vertaald. Ik moest met de auteur vast een bijzondere relatie hebben, want hij schreef in Het gewicht van de woorden immers zelf: ‘Niemand leert de auteur zo goed kennen als de vertaler. Vertalen schept een nabijheid die groter is dan elke andere, groter ook dan lichamelijke nabijheid, zelfs tussen geliefden. Want de vertaler kent na een tijd het meest intieme dat er aan een auteur te ontdekken valt: het verborgen alfabet van zijn fantasie.’ Ik ben blij met complimenten op mijn werk en stel Merciers fans niet graag teleur, dus antwoord ik zo diplomatiek mogelijk. Ik zeg bijvoorbeeld dat het hoofdpersonage, anders dan je zou denken, niet samenvalt met de auteur. En dat Mercier een druk bezet man is, met wie contact helaas niet mogelijk was.

[p. 40]

De recensenten van de grote kranten lieten het boek vooral links liggen. Of ze brachten een interview met Mercier en hoefden zo geen bollen of sterren te geven. Daar was ik blij om, want ik was bang geweest dat ik de schuld zou krijgen van Merciers mindere werk. En toen gebeurde het toch, op de website Tzum. Remco Ekkers had problemen met de manier waarop Mercier zijn personages, in het Duits, over woorden in het Engels, Italiaans en Russisch laat reflecteren en zich af en toe verstrikt in zijn eigen web van spitsvondigheden. Dit schreef hij: ‘Een probleem voor de vertaler van het boek, Els Snick, uit het Duits in het Nederlands, is dat de lezer de Duitse tekst niet kent. Het is ingewikkeld: van het Engels naar het Duits en dan naar het Nederlands. Je zou de Duitse tekst moeten kunnen vergelijken.’ Iets wat hij, de recensent, dus niet had gedaan. Ik stuurde hem prompt de Duitse pdf met de vraag dat alsnog te doen. In de vage hoop op iets als een rechtzetting. Hij antwoordde niet veel later: ‘Een helse klus voor de vertaler, inderdaad. Dat kan ik nu ik de Duitse tekst (gedeeltelijk) heb gelezen, zien. Hard werken en nog matig betaald worden: we zouden onze vertalers moeten steunen.’ We hielden verder geen contact.

Mercier is misschien een interessante ervaring voor mij geweest, maar vanaf de derde vertaalronde begon zijn roman me toch zwaar te vallen. Ik besloot bij Nora Bossong dat risico te vermijden en waagde een experiment: ik sleepte de eerste versie door de online vertaalservice DeepL.

Die is heel gebruiksvriendelijk en als je het wat handig aanpakt bovendien gratis. Het resultaat was niet schabouwelijker dan mijn eerste vertaalversie meestal is: snel ingetikt op de laptop, deels op de automatisch piloot. Maar ik weet welke fouten ik maak en waarop ik in de tweede ronde moet letten. Bij DeepL weet ik dat niet. Hij vertaalt bijvoorbeeld heel vaak ‘wenn’ door ‘toen’ wanneer het ‘als’ moet zijn. Die fout maak ik meestal niet en ik moet dus op de ‘toens’ gaan letten. Bovendien ken ik Nora Bossong beter dan DeepL. Ik weet dat ze bewust consequent over ‘Frauen und Männer’ schrijft en dat je de volgorde zeker niet moet veranderen in ‘mannen en vrouwen’. Dat doet DeepL dan weer consequent. Hij maakt van vrouwen zelfs mannen: de ‘Lehrerin’ wordt een leraar, de ‘Anwältin’ een advocaat. Voorts heeft DeepL geen gevoel voor culinaire geneugten. Als hij een gerecht niet kent, verzint hij maar wat. Zo wordt een smakelijke, zachte, ‘wattiger toast’ een ‘wadstoofpotje’. En een ‘kühler Riesling’ een ‘coole riesling’.

DeepL is voor mij, net als Google, een hij en geen zij. En dat hij sensueel kan zijn, blijkt uit zijn bewondering voor de ontblote borst van Agnès Sorel: ‘blankwit’, ‘perfect rond’, als om in te bijten. En nu weet ik weer waar ik haar van ken. Er is een soep naar haar genoemd. Ze stond op het menu in de feestzaal van mijn ouders, samen met prins Orloff en de belle Hélène. Die kent u niet? Meneer Google helpt u vast.