genomen. Veel woorden en omschrijvingen zijn net zo letterlijk vertaald, inclusief de ‘perfecte wenkbrauw’ (‘she arches a perfect eyebrow’), waar men zich zowel in het Engels als in het Nederlands moeilijk een voorstelling van kan maken. In deze categorie zou je ook de regel ‘Ik hoor de verdorven grijns in zijn stem’ kunnen plaatsen. Sinds wanneer is het mogelijk een grijns te hóren? Ook hier valt de vertalers niets te verwijten. ‘I hear the wicked grin in his voice’, daar valt niets beters van te maken.
E.L. James stelt de vertalers herhaaldelijk voor een onmogelijke opdracht. Bijvoorbeeld bij de zin ‘My pulse has gone through the roof, my heart beating a frantic tattoo.’ Ik dacht dat mijn Engels hier tekortschoot, dus ik googelde op ‘frantic tattoo’ om de betekenis van de uitdrukking te achterhalen, maar dan kom ik uit bij allerlei fora over Fifty shades waarop mensen zich het hoofd breken over deze zin of zich boos maken over de nonsens ervan. In de Nederlandse vertaling staat te lezen: ‘Mijn hartslag gaat door het plafond en pompt razendsnel’ - een incorrecte samentrekking, want het is het hart dat pompt en niet de hartslag, maar je zou het het vertaalteam van TextCase bijna vergeven als je het origineel ernaast legt. In de meeste gevallen is de stroeve taal van de vertaling terug te voeren op het origineel.
Ook de beschrijvingen van seksuele hoogtepunten zijn in het origineel net zo merkwaardig als in de vertaling. Wanneer hoofdpersonage Anastasia een orgasme krijgt, valt te lezen: ‘I fall apart in his hands, my body convulsing and shattering into a thousand pieces. He kisses me, deeply, his tongue in my mouth absorbing my cries.’ Die laatste zin klinkt mij niet erg opwindend in de oren en het tafereel lijkt me ook nogal verstikkend. In het Nederlands is de beschrijving van hetzelfde kaliber: ‘Ik stort in onder zijn handen en mijn lichaam trekt zich samen en barst uiteen in duizend stukjes. Hij kust me, diep, waarbij zijn tong in mijn mond mijn kreten opvangt.’
Er zijn zoals gezegd ook plaatsen in het boek waar de Nederlandse vertaling eentoniger en onnatuurlijker wordt dan het origineel. Om op het laatste voorbeeld terug te komen: wanneer Ana klaarkomt, valt ze steeds zogenaamd in stukjes uiteen. In het Engels worden daar verschillende woorden voor gebruikt, zoals ‘shattering’, ‘unravel’, ‘exploding’, ‘splinter’ en ‘falling apart’. In het Nederlands is de variatie beperkter: ‘Tijdens mijn climax explodeer ik rondom hem en versplinter ik in een miljoen stukjes onder hem’; ‘ik explodeer om hem heen’; ‘ik kom onmiddellijk klaar, steeds maar weer en val onder hem in stukjes uiteen’; ‘Ik val weer in heel kleine stukjes uiteen’. En zo gaat het maar door.
Van een soortgelijke verarming en zelfs van ridiculisering is sprake bij de vertaling van een uitdrukking als ‘making the beast with two backs’, een benaming voor geslachtsgemeenschap die teruggaat op Shakespeares Othello (al betwijfel ik of E.L. James dat weet). Deze wordt vertaald als ‘op-elkaar-liggertje spelen’, wat bij mijn weten geen bestaande Nederlandse uitdrukking is en kinderachtig klinkt. De Nederlandse vertaling is hier juist niet natuurlijker dan het origineel. Hoezeer het vrouwelijke vertalersteam van TextCase zich ook zal hebben ingeleefd, hun streven om enerzijds dichtbij de Engelse tekst te blijven en deze anderzijds in een zo natuurlijk mogelijke taal om te zetten is bijna gedoemd te mislukken aangezien het origineel zelf zo weinig variatie en natuurlijkheid te bieden heeft. Dat maakt Vijftig tinten grijs voor een literatuurliefhebber verre van opwindend.
E.L. James, Vijftig tinten grijs. Vertaald door TextCase. Amsterdam: Prometheus, 2012.
Auteursrechtelijk beschermd