Stine Jensen
Het geluid van basistrauma's
Zelden een schrijver zo van zijn stuk gebracht gezien toen ik hem tijdens een interview en passant vertelde dat de Nederlandse vertaling van de titel van zijn boek enigszins afweek van zijn origineel. Den stille pige (letterlijk: Het stille meisje), zo heet het laatste boek van Peter Høeg, in het Nederlands vertaald als: De stilte en het meisje. ‘Maar zo heb ik het boek niet genoemd,’ zei de auteur geschrokken. ‘Als ik het boek zo had willen noemen, had ik dat gedaan. Wat kan de reden zijn? Hoe klinkt stilte in het Nederlands?’
Een mooie vraag vond ik dat, en het zette me aan het denken over de titelkeuze van de vertalers. Al op andere punten had de Nederlandse vertaling van Den stille pige mijn aandacht getrokken, niet per se omdat zij in het oog sprong als zeer goed of zeer slecht, maar omdat ik tijdens het lezen vaak dacht: wat moet dit een helse klus zijn geweest (of wat een zalige uitdaging, het is maar hoe je het bekijkt) - een boek vertalen dat weliswaar intrigeert, maar niet op alle punten geslaagd te noemen is. De stilte en het meisje is namelijk niet bepaald de lekkere bestseller à la Høegs Smilla's gevoel voor sneeuw. Behalve abstract filosofische passages over stilte, mediteren, het mannelijke en het vrouwelijke, is de verhaallijn gelaagd in de zin dat de filosofische en psychologische denkwijze van het hoofdpersonage Kasper Krone in de beschrijving van zijn concrete handelingen terugkeert. Wie de Nederlandse vertaling leest, fronst zijn wenkbrauwen: ‘Hij stak de Strandvej over en passeerde het geluid van zijn basistrauma's.’ Het geluid van zijn basistrauma's? Ja, zo staat het er, ook in het Deens. Of: ‘Ze was een projectie van dat deel van het archetype van de Boze Moeder, dat hij nog niet had geïntegreerd.’
Dan de talloze ogenschijnlijk eenvoudig vertaalbare geografische duidingen, die nogal in het oog springen. Het wemelt van de Deense locaties, straatnamen, zeeën, parken, havens. Strandvej wordt geen Strandweg maar blijft Strandvej, maar het Sint-Jørgensmeer krijgt het Nederlandse ‘meer’ toegevoegd, zodat de lezer snapt dat het hier om water gaat. Dan zijn er vele details die onbegrijpelijk zouden zijn in het Nederlands als je ze niet aanpast: ‘De verlichting was ph’ staat er in het Deens; ph, dat is een merk, en daar maken de vertalers terecht van: ‘de verlichting was Danish Design’. Soms laten de vertalers het (vele) Engels staan dat in het Deens gebruikt wordt, maar dat ziet er, vind ik, wat vreemd uit in het Nederlands, als er ineens woorden als frontoffice, care of, of display opduiken. Andere dingen klinken ook wat vreemd, zoals ‘dreigende enveloppen’(‘Dystert udseende kuverter’ - duister uitziende enveloppen) of ‘heidense wedstrijdbekers’. Je ziet het verlangen van de vertalers om de tekst zo ver als mogelijk begrijpelijker te maken of begrijpelijk te houden - je voelt die worsteling voortdurend door de Nederlandse tekst heen schemeren. Zo voegen ze soms ook iets toe ter verduidelijking, bijvoorbeeld
Auteursrechtelijk beschermd