Filter. Tijdschrift over Vertalen. Jaargang 11

[p. 55]

Maarten Steenmeijer
Een schrijver verdwaald
De memoires van García Márquez

De tamtam begon, als ik het me goed herinner, al een jaar of twintig geleden te klinken: García Márquez zou zijn memoires gaan schrijven. Dat was iets om naar uit te kijken. Márquez had immers al laten zien dat hij van zijn leven en zijn land van herkomst niet alleen schitterende romans kon maken maar daar ook prachtige stukken van meer beschouwende aard over kon schrijven.

De tamtam bleef jarenlang doorklinken, nu eens zacht, dan weer hard. Maar wat er intussen ook gebeurde, de memoires van Márquez verschenen niet. Een pleister op de wonde was de vuistdikke biografie Terug naar de oorsprong (1997), geschreven door García Márquez' landgenoot Dasso Saldívar. Dat boek miste weliswaar de verleidelijke stijl van de Colombiaanse schrijver, maar bewees uitstekende diensten voor iedereen die nieuwsgierig was naar de werkelijkheid waaruit romans als Afval en dorre bladeren, De kolonel krijgt nooit post en Honderd jaar eenzaamheid waren voortgesproten en naar de omstandigheden waarin ze waren geschreven. De enige makke van Saldívars biografie is dat het eigenlijk een half boek is, omdat het ophoudt in 1967, het jaar waarin Márquez dankzij Honderd jaar eenzaamheid in één klap wereldberoemd werd.

Het zal geen toeval zijn dat er kort daarna in El País en vele andere kranten ineens een hoofdstuk uit Márquez' memoires verscheen. Het had er alles weg van dat de Colombiaanse schrijver iedereen eraan wilde herinneren dat Saldívars biografie hooguit als een opmaatje mocht worden beschouwd naar het echte werk.

Dat het daarna toch weer lange tijd stil bleef, was niet moeilijk te verklaren: Márquez was ziek. Kanker. Maar in de herfst van 2002 was het dan eindelijk zo ver: het eerste deel van de memoires kwam op de markt, bijna zeshonderd pagina's dik. De achterflap vermeldt dat Vivir para contarla waarschijnlijk ‘el libro más esperado de la década’ is (het boek waar dit decennium het meest naar uitgekeken was). Dat lijkt op de bekende blurb, maar in dit geval klopte de boodschap wel zo ongeveer. Ook wat Márquez' Nederlandse uitgever betreft: Meulenhoff kon niet wachten om het boek uit te geven. Na alle slechte publiciteit in verband met het spectaculaire vertrek van redactrice Tilly Hermans, kon de uitgeverij wel wat goed nieuws gebruiken: een nieuw boek van een van haar topauteurs, waarmee bovendien diens omvangrijke back catalogue weer een flinke verkoopimpuls zou kunnen krijgen.

Meulenhoff had grote haast en zette daarom maar liefst vier gerenommeerde vertalers aan het werk, die de klus in een paar maanden tijd klaarden.

[p. 56]

Intussen begon ook de publiciteitsmachine op volle toeren te draaien. In de aanbiedingscatalogus probeerde Meulenhoff de boekhandelaren tot grootschalige inkoop te verleiden door een omvangrijke reclamecampagne in het vooruitzicht te stellen:

-	teasercampagne voor het verschijnen van Leven om het te vertellen: ansichtkaarten naar de media en andere opiniemakers en advertenties in de dagbladen;
-	advertentiecampagne met paginagrote advertenties in de landelijk dag- en weekbladen voor Leven om het te vertellen en alle herexploitatie;
-	sampler met voorpublicatie van Leven om het te vertellen bij een landelijk week- of maandblad;
-	gegarandeerde aandacht in de pers, o.a. dag- en weekbladen en televisie;
-	internet: website met digitale informatie over Gabriel García Márquez en zijn werk;
-	postercampagne Leven om het te vertellen in de grote steden;
-	in store-materiaal: Gabriel García Márquez-posters en -streamers;
-	Gabriel García Márquez in store-display.

De inspanningen bleven niet zonder resultaat. De boekhandelaren en de stationskiosken kochten het vuistdikke boek met stapels tegelijk in, zodat het niemand die daar wel eens kwam, kon ontgaan dat ‘de nieuwe Márquez’ er was. In een dubieuze poging de feestvreugde nog wat te vergroten deed Meulenhoff het in het persbericht voorkomen dat het ging om ‘de langverwachte roman over het leven van de meesterverteller’.

Wat de reacties in de dag- en weekbladen betreft had Meulenhoff niet overdreven in de voorlichting: recensenten pakten stuk voor stuk flink uit met lappen van stukken, die de indruk gaven dat Leven om het te vertellen aan de verwachtingen voldeed. Alleen Doeschka Meijsing gaf in Vrij Nederland te kennen diep teleurgesteld te zijn in ‘de nieuwe Márquez’.

Ik begreep niets van de welwillende reacties, want Leven om het te vertellen is een afknapper van jewelste. Het is, zonder omhaal van woorden, een oersaai, stomvervelend boek. Bijna alles waar García Márquez het over heeft was al ergens anders te lezen: in eerder werk van hem, in Saldívars biografie of waar dan ook. En daarin stond het dan ook nog eens beter, spannender en preciezer opgeschreven.

Maar dat is misschien niet eens het belangrijkste. Waar het om gaat is, denk ik, dat Leven om het te vertellen, in weerwil van de programmatische titel, is geschreven vanuit een absolute onwil van de schrijver om echt iets te vertellen over zijn onderwerp. Over zichzelf dus. Wat García Márquez parten speelt is iets wat de lezers van zijn romans en journalistieke stukken eigenlijk al wisten: dat hij geen soulsearcher is en dat analyseren en abstraheren niet zijn sterkste kanten zijn. Voor een onderneming als deze memoires blijkt dat fataal te zijn.

Het was niet de bedoeling om een waarheidsgetrouw verhaal van zijn leven te schrijven, zo werd García Márquez niet moe in interviews te zeggen.

[p. 57]

Dat is ook de boodschap van het motto dat hij het boek meegaf (‘Het leven is niet het leven dat je hebt geleefd, maar dat je je herinnert en hoe je het je herinnert om het te vertellen’). Op zichzelf is er natuurlijk niets op tegen als een auteur zijn leven willens en wetens omsmeedt tot een verhaal waarin de feiten er minder toe doen dan de overtuigingskracht van het vertelde. Het probleem is echter dat Márquez het materiaal dat aan de basis van deze memoires ligt, in zijn romans en zijn journalistieke werk al veel beter had omgewerkt tot verhalen.

Alleen al vanwege zijn zelfverklaarde schatplichtigheid aan Juan Rulfo had Márquez beter moeten weten en zijn memoires niet moeten schrijven (of in elk geval niet moeten publiceren). Van deze legendarische Mexicaanse schrijver verschenen bij leven maar twee boeken: de roman Pedro Páramo en de verhalenbundel De vlakte in vlammen, bij elkaar nog geen driehonderd bladzijden. De rest van wat Rulfo op papier zette, was volgens de schrijver niet meer dan een schaduw van deze twee compacte, geladen meesterwerkjes en mochten dus niet verschijnen.

In krap een jaar tijd zijn er al veel meer exemplaren van Leven om het te vertellen verkocht dan van Pedro Páramo en De vlakte in vlammen in ruim veertig jaar tijd. Maar het werk van Rulfo is dan ook nooit aan de man gebracht met een teasercampagne, met ansichtkaarten, met paginagrote advertenties, met samplers en met in store-displays.

Gabriel García Márquez, Leven om het te vertellen. Vertaald door Aline Glastra van Loon, Mariolein Sabarte Belacortu, Arie van der Wal en Mieke Westra. Amsterdam: Meulenhoff, 2003.