ter gezelschap komt langs: van literatoren als Jaco Groot en Harry Geelen tot entertainers als Toby Rix en Twee Kleintjes Pils. Dat het er zo veel zijn had ik niet vermoed, maar geeft wel aan dat de vertalingen van Bindervoet en Henkes stevig in een traditie zijn verankerd.
Of hier de term vertaling gebruikt mag worden zal voor veel mensen een punt van discussie zijn. Voor de erven George Harrison gold dat zeker. Toen zij wel eens een proeve van het werk van b&h wilden zien, kregen ze een letterlijke terugvertaling van de vertaling van ‘Here comes the sun’ opgestuurd: ‘Here comes the snow’. Dat wilden ze toch wel graag wat ‘nauwkeuriger’. Op last van de erven George werd ‘Hier komt de sneeuw’ dan toch maar ‘Hier komt de zon’. Van de weeromstuit hebben b&h alle overige keren dat ‘sun’ in de liedjes voorkomt, in de vertaling ‘maan’ staan.
Een van de klassieke metaforen voor het vertalen, waarin de marges van de vertalersvrijheid centraal staan, is die van het uitvoeren, of interpreteren, van een partituur. De vertaler staat daarin gelijk aan de dirigent: de dirigent kan zijn eigen accenten leggen in de uitvoering, maar veel ligt al vast in de overgeleverde compositie: instrumentatie, maatsoort, tempoaanduiding, noem maar op. De metafoor wijst vooral op de beperkingen van die vrijheid - de vertaler kan wel zijn eigen accenten leggen, maar ... hij is toch niet meer dan de uitvoerder van het werk van een ander, dus ... mag hij daar niet te ver in gaan.
Tijdens het gebruik van Help! viel mij in dat een meer hedendaagse en ruimere aan de muziekpraktijk ontleende metafoor zou zijn die van het vertalen als coveren. Het zou in elk geval een metafoor zijn die veel beter van toepassing is op wat de transfab four doen.
De Beatles is misschien wel de meest gecoverde band uit de geschiedenis van de popmuziek. Zo goed als er een onoverzichtelijke hoeveelheid uitgaven bestaat van Beatlesbootlegs, waarop elke noot van een per ongeluk door een lid van de Beatles aangeraakte snaar of toets te horen valt, is er ook een mer à boire aan coverversies van Beatlesliedjes dat trekjes heeft van een heuse industrie. Voor de liefhebber is er een heel scala aan soorten covers, van kopieën (die, zoals dat in de volksmond heet, ‘niets toevoegen aan het origineel’), muzikale en tekstuele adaptaties, tot parodieën (Peter Sellers was daar in de vroege periode een meester in) en pastiches (zoals bijvoorbeeld de Rutles, die in de wereld van Help! ook een Nederlandse analogie hebben: de Nietjes - Nietjes: Beatjes als Rutles: Beatles). Er zijn een heleboel mainstream covers onder, artiesten of groepen die een los nummer op hun repertoire hebben gezet, maar ook veel geinige, ontroerende, blasfemische en verbijsterende - alle reacties tezamen vormen een sterk bewijs voor de onaantastbare status van de Beatles als supercanon van de popmuziek. Zowat elk genre popmuziek heeft zijn eigen Beatlescompilatie: reggae, punk, ska. In elk land is wel een compilatie te vinden van plaatselijke grootheden die de Beatles coveren in vreemde of eigen taal. Fameus zijn natuurlijk de klassiek gearrangeerde versies: strijkkwartetten, symfonieorkesten, barokensembles die hun eigen versies uitvoe-
Auteursrechtelijk beschermd