Excelsior. Jaargang 1

De Sireen.

Losse schets uit een sociale streekroman in bewerking.

Hoe was het wezen van dit dorp veranderd!

Groote boeren waren er schier niet meer; de schoone gedoenten die daar eertijds hadden gestaan als stille sterkten waarin woonden de gezapige kalmte van den stoeren landman en de heerlijke weelde van deugdelijk vee, zij waren in twee of drij woonsten verbouwd; van de stallingen die 't best op hun fundeerin-

[p. 98]

gen stonden hadden de gedwongen eigenaars werkmanskazernen gemaakt, en dezen die te slecht waren geworden bij gebrek aan onderhoud van 't rottend berd of van 't vunzig stroo dat hen dekte, herbergden nog enkel een paar geiten of een bende konijnen die in de tempels van schuur-en-winkel dier oude prachtige hoven losliepen. De werven en lochtingen waar vroeger in de vreedzame vreugde de hooge schatgestalten rezen van 't gulden graan, krioelden nu van havelooze keuteljacht of waren overwoekerd van tengelen en kouskenskruid.

Het gezamentlijke aantal koeien was van bij de vijfhonderd op tweehonderd in de tachtig gedaald; de trotsche blinkende koppels werkpaarden waren geleidelijk, d'een achter d'ander vervangen door grauwe petieterige ezels of houterige poneys. Die zich nog uitsluitelijk aan den landbouw gelegen lieten werden al langs om schaarser, en die het toch nog deden uit aartsvaderlijke liefde voor de aarde, waren ossenhouders of kruiwagenvoerders die ergens een hofstedeken betrokken met woonhuis en stallage en in reke aaneengeplakt.

De velden die vroeger in den eenvoudigen wisselbouw van tarwe, aardappelen, haver, klaver, vlas en kemp, gaven wat ze in zich droegen uit eigen aard en tierigheid, en eene schoone effene veiïgheid ten aanblik toonden waren nu beplant en bezaaid met allerlei nieuwerwetsche gewassen aan wier kweek en schoonmaak de oude boeren hun tijd niet zouden hebben verbruikt noch de epische kracht van hun armen versnipperd; er groeiden erwten, peerdeboonen, raapkoolen, halve akkers spruiten en bitterpeeën, ajuin en suikerpeekes; alles van den gauw-groot, den rap van de hand en 't gereed geld om dadelijk van te kunnen eten en drinken.

De ouderwetsche landelijke herbergen of afspanningen, waar ze nog bestonden, waren ontaard in slempkoten en nachthuizen waar de mannen met wijde floeren broeken of in blauwe kieltjes den helft van hun ‘kenzeem’ zaten te verzabberen. En waar er van die oude doeningen werden afgebroken ontbond zich haar puin en werden 3-4 andere drankgelegenheden in de plaats gebouwd of geopend; en deze hun gelagkamer was juist groot genoeg om aan de strafbepalingen der gezondheidswet te ontkomen en om een vogelpikblok of een hollebak met de noodige spacie voor 't spel te plaatsen.

Een overjarig boertje moest zich daar niet in wagen; met een frankske of wat Zondagsche pree stond hij verre onder bij de gasten van 17-18 jaar die haast nóg zooveel ‘smatsten’ en dan nog evenveel van hun moeder opeischten. En die kerels voerden daar den hoogen toon, giechelden luide, rookten cigaretten en dronken bockskes van 7 cent en half.

Brouwers en beenhouwers schepten geld; d'een met een grooter schup wel is waar dan d'andere, want het aantal kilos mout of vleesch die ze nu verbezigden ten gerieve van hun stadig aanwassende klienteel was minstens tot het driedubbele gestegen vergeleken bij dit van over 15 jaren.

Waar een blokje grond ledig kwam of te koop hing omtrent de banen of de verkeerwegels, in een boomgaard of in een hofland met een uitweg, waren binst de laatste jaren de huizekes als paddestoelen op een pomphout uit den grond gerezen; allen waren op 't zelfde model gebouwd: een deur en een venster, een kamer en een keuken waar bij dage de trapladder tegen den muur hing van waar men ze 's avonds losmiek om naar den getouterden zolder te klauteren.

[p. 99]

En 't eigenlijke labeurland, de stukken die midden de kouters of diep in de veldstraten lagen, waren tot een derde van koopwaarde gedaald; het altijd aan stijgende gebrek aan handen die gewillig spa en pik hanteerden had de groote gebruikers gedwongen geleidelijk hun gedoente in te korten, Kerstdag na Kerstdag; en de anderen verbouwden niet meer dan ze zelve bewerken en bevoedselen konden.

In 15 jaren tijds was de gemeenteregister met bij de duizend menschen, meestal zonder ziel, verzwaard; de uitschotten van 't omliggende kwamen er heen; nieuwe steegjes en straatjes die dood liepen, schakelden aan elkander en ieder van hen droeg een herberg en een winkeltje, in of meestal boven de mate der onmiddelijke verbruikers.

Welke was de wonderlijke macht die dat alles had omgetooverd?

Dat was de sireen; de sireen die lokte, 's morgens zes keeren werd ongeduldig herhaald en verleidelijk zuchtend geluid; 's noenens weer opriep en 's avonds zoo dringend tot weerziens floot. De sireen die de kinders al bijna van de schoolbanken wenkte; die de jonge dochters van achter haar kantkussen of van den wiedakker wegzong; die de zoons hun zeisen en spitspa deed van kant gooien; die de vaders uit de voor of van achter den ploeg haalde; die de huishoudende moeders gebood haren arbeid te regelen en te schikken op de uren en stonden die zij voorschreef te winter en te zomer die zelve door haar werden aangevangen en gesloten. Het was zij die de plaats der klokketonen van kerk en klooster zegevierend had ingenomen en de menschen tot werken dwong of rusten liet als 't haar beviel.

En haar almachtig loeien weerhelmde op dagen en bij tijden dat de oproep tot daad uit den dorpstoren zweeg; dezen zijn stem was geworden als een laatste overblijfsel van middeneeuwsche regeling van 't in- en 't uitwendig leven door kerkelijke macht en invloed. Zij, de sireen, ze brak daar mee af, opeens en geweldigerwijze; ze floot op heiligdagen en Godgewijde uren, maar ze rustte bij heidensche geheugenissen van karnaval; ze ontzag noch beêklok noch angelus bij zonsondergang; haar stem sprak op afgepaste stonden, werktuigkundig juist, die zij verkoos; zij gaf de ordening aan 't leven en de bedrijvigheid; zij schuifelde de maat waarnaar allen zich hadden te schikken, ze eischte ze op, hen die tot haar kwamen om brood, te winter, met den donkeren van de zwarte morgenstonden en liet ze 's avonds weer maar los in de duisternis; en 's zomers schonk ze maar de vrijheid als 't westen rood aan 't bloeden was en ontbood ze al weer opnieuw eer de zon boven de boomen zat, en den godganschen dag ontnam ze hun hare helderste stralen als ze over de glazen daken en koepels van haar paleis te stoven zat; ze mochten haast niets weten, hare slaven, van den heelen schoonen zonneloop; zes dagen op de zeven zagen ze slechts haar opstaan haar slapengaan en haar hoogste toppunt op den noen; zoo dat ze hun oogen knepen als ze in de klaarte kwamen.

Zij schreef de kleeren voor die ze dragen moesten zij die hare domeinen betraden: de meisjes, dunne gele kloefjes, lange omhulsels met mouwen, kammen van klatergoud en vensterdiamant; de jongens blauwe linnen broeken en spannenden kiel; ja aan allen gaf ze den geur mee die binnen hare vesting werd verspreid.

Die sireen was wreed en afschuwelijk; ze wou dat men vloekte en blasphemeerde; ze sleurde de kinderen bij volwassenen wien de ontucht uit den mond

[p. 100]

lekte. Ze offerde maagden aan geile mannen die door den heiligen huwelijksband gebonden waren aan eer en plicht; ze sleurde zwangere jonge vrouwen of onteerde dochters zes maanden lang ten spot en schimp van schurftige schavuiten; ze ontroofde aan de bloedarme zuigelingen het eenige voedsel dat hen paste: de melk van den moederboezem; ja ze eischte vleesch van menschen, ze wrong vingers en armen af, ze plette ribben en sloeg beenen stuk ja, ze brandde soms oogen uit.

En al hare slachtoffers waren de jeugdroem van het dorp! En om hare opper-heerschappij wijd en zijd te kennen te geven, spoog ze uit hooge-tergend trotsche torens zwarten ademdamp in de lucht, dien de winden over akkers en huizen voerden.

Wie was die wondervolle, wreedaardige onmeedoogende sireen?

Die sireen dat was de stoomsireen van een groote katoenfabriek! De naburige stad had allang vernepen gezeten in haar singels van oudbakken vestingen wier slechtingsproces al jaren en jaren achtereen ter studie en herstudie verzonden was geworden naar bijzondere en nog bijzonderer commissies, maar die toch bleven bestaan tot treitering van burgers en nijveraars die langs om hooger huren betaalden bij woninggebrek en plaatstekort.

Tot dan eindelijk, van den nood eene deugd makend, een fabriekbestuurder bij een brand in zijn oud gesticht aldaar, een uithoek van dit dorp verkoos, dicht bij den stroom en niet ver van den ijzerenweg, om zijn nieuwe gebouwen op te richten.

En dat werd de lokkende sireen; de zaken draaiden op verbazend goede wijze; de lieden die er eerst op werkten, gedwongen door den nood, of verloopen stielmannen, bakkers die hun paal door den oven hadden gesteken, schoenlappers die meestal stukken in hun eigen botten hadden gelapt of ergens een klein boeren-dutske met zeven, acht kinderen die zijn koeiken had verloren; al die eerste arbeiders waren niet veel eischend, ze werkten van 's morgens ten zessen tot 's avonds ten achten aan ongeveer 2 fr. en mieken hun meesters rijk.

En de zaken bloeiden, bloeiden, zoodat aldra nieuwe steenhoopen nevens de anderen werden gezet; de naburige huizen werden ingepalmd, nieuwe mekanieken werden geplaatst zoodat in enkele jaren de inrichting werkte met 6 à 700 lieden, mannen, vrouwen, halfwassen en kinderen.

Stilaan was de kuddegeest in deze door elkaar krioelende menigte gekomen; op eenige zeldzame uitzonderingen na, voelden en dachten ze in massa; ze spraken dezelfde taal, hadden dezelfde vloeken in den mond, lieten dezelfde schunnige gezegden uitlekken, deelden die bij avond en op zondagen aan dezen die nog op het land waren gebleven of wat anders deden, zoodat aldra van stille, gezapige parochie met groote boerendoeningen, en veldarbeiders, die een gelaten en kalm uitzicht gaven, zij geworden was een gemeente met een handvolleken burgers, wat kleine boerkens en muttenskweekers en voor 't overige een oneindig getal werklieden die huisden, niet alleen, zooals bij den aanvang, al den kant van de fabriek, maar nu tusschen de anderen in, overal, in alle wijken en straten genesteld waren, en hun gepeinzen en gevoelens daar meedeelden.

Albert Van Driessche.

(Berto Van Kalderkerke).