Logo DBNL
Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1985 (1985)

Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw. Jaargang 1985

(1985)– [tijdschrift] Documentatieblad werkgroep Achttiende eeuw–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het ‘huwelyks mintafereel’, een leerdicht van Claude Quillet (1602-1661) in de achttiende eeuw

In 1722 vermeldde de lijst van nieuw verschenen geschriften, voorkomend in het januarinummer van de welbekende Boekzael Der Geleerde Werelt,1* de publicatie van een door Pieter Le Clercq2 vervaardigd didaktisch gedicht. Het ging onder de titel Huwelyks Mintafereel3 en vormde een bewerking van de toen bijna zeventig jaar oude Callipaedia, opgesteld door de Franse arts en geestelijke Claude Quillet.4 Het Mintafereel was fraai gedrukt, er hoorden enkele aantrekkelijke gravures van Jakob Folkema5 bij en vooraanstaande poëten hadden lofdichten en prentuitleggingen voor het werk gemaakt.6 Ook was Pieter Le Clercq als vertaler geen debutant.7 Men zou dus mogen zeggen dat de Amsterdamse uitgever Gerard onder de Linden die het Huwelijks Mintafereel de wereld in stuurde, wel enige moeite had gedaan om zich bij deze onderneming van een veilig succes te verzekeren. Het is daarom opmerkelijk dat de Boekzaal, een blad dat bij Onder de Linden zelf verscheen, het publiek geen bespreking van dit mooie boek veschafte.8 Werd de behandelde stof daarvoor te delicaat gevonden? Er zijn aanwijzingen dat dit het geval was. ‘Wyk, al wie... // Hier voedsel voor uw ontucht zoekt te visschen’, roept David van Hoogstraten in een drempeldicht de lezers toe. Quillets Callipaedia, waarvan Le Clercq een Nederlandse versie presenteerde, bezat op dat moment inderdaad een omstreden reputatie.

De geboorte van het werk van de Fransman was, lang te voren, reeds met een politiek incident gepaard gegaan. De eerste, in 1655 te Leiden gedrukte editie ervan,9 behelsde een belediging aan het adres van Mazarin. Een verzoening volgde echter vlug en het jaar daarna droeg Quillet een vermeerderde uitgave van zijn Latijnse leerdicht op aan dezelfde kardinaal.10 Enkele decenniën na de dood van de auteur gaf het geschrift aanleiding tot een andersoortige controverse: er ontstond meningsverschil over de welvoeglijkheid van het werk, over Quillets behandeling van het thema hoe men zich van een schoon nageslacht kan ver-

zekeren. Moet men Adrien Baillet geloven, dan achtten eerbare lieden de Callipaedia verwerpelijk, aangezien het boek, naast enige wellicht aantrekkelijke passages, onaanvaardbare beschrijvingen van de menselijke voortplanting behelsde.11 In de tweede editie van zijn Dictionnaire12 kwam Pierre Bayle krachtig tegen deze veroordeling op. Hij bestreed dat Quillet sterk beïnvloed zou zijn geweest door de onzedelijk geachte Petronius en wees tegelijkertijd op een andere afhankelijkheid, namelijk die van Lucretius. Anders dan Baillet oordeelde Bayle dat de voortplanting in de Callipaedia ‘bien naïvement’ was behandeld. Zo stonden de meningen aan het begin van de achttiende eeuw tegenover elkaar. Het positieve oordeel van Bayle werd dikwijls herdrukt, maar ook negatieve opinies, bijvoorbeeld het gevoelen van Nicéron,13 werden nog vaak naar voren gebracht.

Met de articulatie van deze pro's en contra's ging in de eeuw van de Verlichting een reeks heruitgaven van Quillets leerdicht gepaard, eerst nog in het Latijn - een Londense editie uit 170814 en een Parijse uit het jaar daarna15 - later in vertalingen. Uit het genoemde tijdperk zijn drie Franse overzettingen bekend16 en evenveel in de Engelse taal.17 De oudste Franse versie dateert uit 1749. In het Engels kon de Callipaedia echter reeds in 1710 gelezen worden. Vermeldenswaard is dat de diverse Engelse vertalingen gedurende de achttiende eeuw te zamen minstens twaalf edities hebben beleefd.18 Zo gaf Quillets leerdicht dat sedert 1656 geen drukpers meer had gezien, in die periode blijk van een onvermoede levenskracht. Vanaf 1722 manifesteerde deze zich ook in Le Clercqs Huwelyks Mintafereel.

Een volledige weergave van de Callipaedia heeft Le Clercq zijn landgenoten niet verschaft. Zijn Mintafereel is een op enkele plaatsen gewijzigde en ook bekorte versie van het Latijnse gedicht en behoort dus als een bewerking te worden beschouwd. Ter oriëntatie nu eerst een summiere kenschetsing van het origineel. Quillet beoogde, getuige de ondertitel van zijn werk, de lezers te leren, hoe ze een schoon kroost konden hebben. In het eerste boek der Callipaedia koos hij daartoe de gedachte tot vertrekpunt dat een schone lichaamsbouw der ouders een voorwaarde vormt voor een schoon nageslacht, om vervolgens uiteen te zetten aan welke - vooral lichamelijke - eisen echtgenoten zouden moeten voldoen. In boek twee wordt behandeld, hoe en op welke tijdstippen huwelijkspartners het best hun echtelijke plichten kunnen vervullen. Astrologische adviezen spelen hierbij een grote rol. Speciale aandacht wordt geschonken aan maatregelen die men moet nemen om zonen te verwekken. Boek drie is gewijd aan hoe een zwangere vrouw zich moet gedragen om haar vrucht veilig ter wereld te brengen, alsook aan de verzorging van de jonggeborene. Nadrukkelijk verklaart Quillet zich schatplichtig aan Gassendi, de wijsgeer die de natuurfilosofie van Epicurus

en Lucretius tot nieuw leven had gewekt. Het laatste boek van de Callipaedia gaat over de opvoeding van jongens. Aan de vorming van meisjes schenkt Quillet minder aandacht, al erkent hij de ontwikkelbaarheid van de vrouwelijke natuur, ook in intellectuele zin.18a

Naar zijn plaats in de literaire traditie beoordeeld, vertoont de Callipaedia zekere overeenkomsten met antieke leerdichten. In zijn opdracht aan Mazarin waagde de auteur het zijn geschrift te vergelijken met Vergilius' Georgica. Inderdaad is de Callipaedia evenals dit meesterwerk een vierdelige compositie in dactylische hexameters, beginnend met een vergelijkbare propositio. Op Vergiliaanse wijze roept Quillet geregeld de hulp van de goden in. Naast dit antiquiserende kenmerk vertoont de Callipaedia nog een rijkdom aan mythologische vertelsels waardoor de didactische stof, zoals in de Georgica, in een bovennatuurlijke samenhang wordt opgetild. Zoals bij Vergilius de stand der sterren bepalend is voor succesvol werk op de akkers, beheerst bij Quillet de constellaire situatie het werk van de menselijke voortplanting. Een onderscheid is het fictieve karakter van de adressaat in Vergilius' leerdicht19: Quillet richt zich tot échte ouders. Op dit punt lijkt de Callipaedia meer op Lucretius' De rerum natura.20

 

Le Clercq handhaafde het uitgesproken didactisch karakter van zijn Latijnse voorbeeld.21 Onder zijn handen veranderde Quillets vierluik echter in een triptiek met een uitgesproken Nederlands coloriet. Die andere ordening van de stof bracht tevens een reductie van de inhoud. Typisch Franse of niet meer actuele passages als een toespraak tot Lodewijk XIV verdwenen, maar ook schrapte Le Clercq bijna heel Quillets vierde boek over de opvoeding. In zijn ‘Tot den leezer’ beloofde hij over laatstgenoemd onderwerp een eigen driedelig leerdicht te schrijven, als de hemel hem tenminste ooit vergunde ‘een leven te leiden daar wat minder moeite aan vast is.’ Dat werk is er niet gekomen, wat de hemel ook verder mag hebben beschikt. Geslaagd is de vernederlandsing die Le Clercq de Callipaedia liet ondergaan. ‘Saturnus springt uit het duin’ en ‘snelle Narresleden’ stuiven over de toegevroren Amstel. Ten aanzien van de ‘maat en den klank’ van zijn alexandrijnen streefde de bewerker naar een klassicistische nauwkeurigheid. Boileau noemde hij ‘de verstandigste en keurlykste Dichter’ die hij kende.22 Dat de Callipaedia in 1722 werd gepresenteerd in een toilet à la mode is op de acceptatie van dit oude werk door een achttiende-eeuws publiek zeker van invloed geweest.23

Wie de geïntendeerde lezers van zijn bewerking waren, waarom hij passages van de Callipaedia geëlimineerd of gewijzigd had en hoe hij over enige opinies van Quillet dacht, zette Le Clercq uiteen in een belangrijk ‘Tot den leezer’. Het leerdicht was uitsluitend bestemd voor ge-

huwden, verklaarde hij. Kwam het onder het oog van ‘jonger lieden’, dan was dat zijn schuld niet: een geneeskundig werk kon ook in handen van niet-medici geraken. Nu was hij zelf geen arts en - hij gaf het toe - gehuwd was hij ook nog niet. Maar wat gaf dat? Het onderwerp van het Mintafereel kon niet onrespectabel zijn, als een Cats en een Van Beverwyck er zich ook mee hadden beziggehouden. Men beluistert hier onmiskenbaar een defensieve toon in Le Clercqs uiteenzetting. Wat zeventig jaar eerder in het Latijn zonder excuus was gepubliceerd, had anno 1722 in het Nederlands rechtvaardigende woorden nodig. Feit is dat de bewerker zelf de Callipaedia ook niet voor honderd procent accepteerde. De scherpe afkeuring waarop hij Quillets voorzichtige suggestie onthaalde om het huwelijk, mochten godsdienstige instituties zich daar niet tegen verzetten, tot een wat minder officiële instelling te maken, is daar een teken van. De Fransman had oog voor de gevaren die een verbintenis tussen een rijke vrouw die haar goede jaren achter de rug heeft en een jonge man plegen te vergezellen. Laat de mensen op hun echte voorkeur afgaan, zegt hij, en neem het contractuele aspect van het huwelijk weg. Dan zorgt de natuur er wel voor dat dergelijke ongezonde combinaties wegblijven.24 Die opvatting achtte Le Clercq met alle rechtsgeleerden ‘schadelyk en verderflyk voor de samenleving’ en verwerpelijk voor ‘yder die slechts by zyne zinnen is’.25 Niet zonder reden nam hij het woord ‘Huwelyks’ in de titel van zijn bewerking op. Een en ander wil zeggen dat Le Clercq de Callipaedia ontdeed van een opvallende stellingname.

Zeer denigrerend liet hij zich in zijn voorwoord uit over het waarheidsgehalte van de omvangrijke astrologische component van de Callipaedia.25a Zonder zich af te vragen, of er misschien enig verband bestond tussen Quillets wijsbegeerte en al die astrologie, verklaarde hij niet te geloven in deze ‘beuzelingen’, zomin als hij werkelijkheidswaarde toe kon kennen aan daarmee verbonden mythologische personages als de maagd Astraea.25b Waarom dergelijke elementen dan toch gehandhaafd? ‘Op het herhaalt verzoek van goede vrienden,’ zei Le Clercq. Die vonden met name de duiding van de dierenriemtekens zo mooi ‘dat zy het oordeelden jammer te zyn dat zy niet waar was.’ Schoonheidseffect hielp hier inhoudelijke onjuistheden verdragen. Hebben dus esthetische behoeften een rol gespeeld bij de omzetting van Callipaedia in Mintafereel,26 ten aanzien van het mythologische bestanddeel van laatstgenoemd gedicht moet nog aan iets anders worden gedacht. Dergelijke antieke verhalen, waaraan toen uiteraard niemand meer een letterlijk geloof hechtte, genoten, naar door Jean-Pierre Guicciardi onlangs is betoogd,27 in de achttiende eeuw nog net genoeg culturele autoriteit om het ontbreken van echte kennis en de onzekerheid waarin de biowetenschappen zo vaak verkeerden, soms voor een moment te excuseren en, bij wijze van spreken, aan het oog te onttrekken.

Evenals ten aanzien van de astrologie demonstreerde de bewerker op strikt medisch vlak eigen inzichten. Zo achtte hij Quillets opvatting ‘dat het bloedt in de Lever gemaakt wordt’ een te corrigeren dwaling der antieken.28 ‘Zotternyen’, zo koud als het ‘ys van Nova-Zembla’, noemde hij in zijn voorwoord Quillets idee dat het functioneren van organen in juist de rechterzijde van het mannelijk en vrouwelijk lichaam de geboorte van mannelijk kroost ten gevolge had. Die passages liet Le Clercq weg.29 De ermee samenhangende opvatting dat de baarmoeder een rechter en een linker compartiment zou bevatten, een halve eeuw eerder reeds door De Graaf van de hand gewezen,30 nam hij in het gedicht echter klakkeloos over. En tegenover het denkbeeld dat rechts de jongetjes en links de meisjes zouden groeien, stelde de bewerker zich op een voorzichtig neutraal standpunt,31 een nogal lauwe reactie na dat Novazemblisch ijs van het voorwoord. Gezegd moet worden dat Le Clercqs medische verbeteringen van de tekst een wisselvallige indruk maken.32

De natuurfilosofische onderbouwing van Quillets gedicht liet de bewerker heel bewust onveranderd. In zijn ‘Tot den leezer’ verantwoordde hij dat expliciet ten aanzien van één opinie die in de Callipaedia uitgebreid behandeld wordt, namelijk de in de zeventiende en achttiende eeuw wijd verbreide opvatting dat de voorstellingen die een zwangere vrouw in zich opnam, lieflijke of griezelige, van invloed zouden zijn op haar vrucht.33 Le Clercq die zelf aan dit zogenaamde ‘verzien’ geloof hechtte,34 ontleende zijn voorbeeld aan de mythe van Philyra die de centaur Cheiron baarde en ook het verhaal over de blanke Chariclea, dochter van een morin.35 Ter verklaring bediende hij zich conform Quillet van ‘de beginselen der Natuurkunde van Epikuur’. Waarom?

Niet om dat ik niets beters uit de schriften der nieuwe Filosofen zoude hebben konnen bybrengen, maar om dat ik oordeelde dat die verandering onnodig ware, dewyl in een Dichtstuk die nette uitlegging en verklaring der oorzaaken niet vereischt wierdt, indien slechts het uitwerksel onbetwistbaar zy. Ik heb echter Lucretius nagezien, om deeze stelling, ze zy hoe ze zy, voor den onervarensten Leezer verstaanbaar te maaken.36
Men zou dit een bedenkelijke pedagogie kunnen noemen en zeker toonde Le Clercq zich hierin geen waardig navolger van Quillet, voor wie het epicurisme heilige waarheid was geweest. Conform de Callipaedia zong de bewerker zijn lezers in Boek II nu voor, hoe ‘evenbeelden’ van de dingen - Lucretius' ‘simulacra’ - de appel van het oog van de zwangere raken. ‘Evenbeelden’ van iets schoons of lieflijks bestaan uit ronde deeltjes die het oog aangenaam beroeren, nare of schrikaanjagende zijn hoekig en scherp: zij bezeren het oog. De aangename, respectievelijk onaangename impressies delen zich mee aan de geest die als een beek door de

hersens vloeit en ook de baarmoeder bereikt, waar zij ‘Het groeiend wicht (...) kneedt door onweêrstaanbre krachten’.37

Vervolgens lijkt het belangrijk na te gaan, of Le Clercq zich als dichter van het Mintafereel bij de behandeling van de sexualiteit, of van de erotiek in ruimere zin, enige vrijheid ten opzichte van zijn voorbeeld heeft gegund. Nu hechtte de bewerker aan originaliteit een bijzondere betekenis: men hoefde niets nieuws te zeggen, het volstond dat wat voorheen was gedacht en beweerd, ‘op eene leevendige, natuurlyke, en nieuwe wyze’ werd uitgedrukt.38 Gezien deze mening was een verbreding van Quillets functionalistische visie op de verhouding van man en vrouw, op bijslaap en lustbeleving, van Le Clercq eigenlijk niet te verwachten. En inderdaad: als de hunkerende jongeling op zijn eerste huwelijksavond gemaand wordt het betreden van ‘Cypris worstelperk’ nog wat uit te stellen, is dat niet omdat de ‘kindsche vrees’ van zijn echtgenote met een voorzichtiger benadering gediend zou zijn, maar omdat dit beter is voor de teeltkansen.39 De vrouw mag in het huwelijk ‘door lieffelyke lonken, // En aangenaam gestreel’ haar echtgenoot in vuur en vlam zetten, maar laat ze voorkomen dat ze het ‘lyf te hevig roert’, want dan gaat het zaad verloren.40 De man dient zijn vrouw en zichzelf door ‘kussen, strooken, streelen’ op te winden, doch niet, omdat dit misschien wel een aangenaam gevoel geeft, maar omdat er geen goed kroost komt, wanneer de ziel van een der ouders niet bij het werk betrokken is.41 Dat ziet men aan intellectuelen die ‘zoonen log van geest, en lomp van leên’ verwekken, aangezien zij in bed aan hun boeken blijven denken.42 Eigenlijk is de sexualiteit iets onedels. ‘Wyk, wyk nu Zuiverheid’, heet het, als Venus op de eerste huwelijksavond verschijnt43 en zodra de conceptie heeft plaatsgevonden, mag ‘Vrouw Venus geilen naam’ niet meer gehoord worden en moet het uit zijn met het ‘geil gewoel’ dat immers een miskraam kan veroorzaken.44 Getrouw volgt Le Clercq in dit alles de Callipaedia. Zomin als Quillet toont hij zich aan het slot van Boek II bereid coïtushoudingen te beschrijven: dat ‘nachtgeheim’ moet verborgen blijven.

Niet echter voor hen die Latijn kennen: voor hen ontsteekt Le Clercq in een driekwart pagina lange voetnoot een helder licht.45 Geciteerde versregels van Ovidius, Horatius en Lucretius behelzen informatie over diverse paarposities.45a In hun Nederlandstalige context ontvangt de bijslaap een andere appreciatie dan in het gedicht. De coïtus heet hier ‘die genoeghlyke oeffening’, een positieve beoordeling van sexuele lust als iets goeds op zichzelf. Deze waardering is echter niet vrij van een giechelende ondertoon, waar Horatius met een knipoog een formidabel ‘liefhebber’ wordt genoemd.46 De in dit tekstverband volmaakt overbodige mededeling dat de jezuïet Thomas Sánchez47 de benadering van achteren als ‘quaad en onnatuurlyk’ had veroordeeld,

voegt nog een nieuw element toe: de aangename prikkel die uitgaat van een verboden vrucht. Zo verruimt Le Clercqs voetnoot weliswaar voor een ogenblik de eenzijdigheid van het sexuele functionalisme in de Callipaedia, maar moet gezegd worden dat die toevoeging nogal laboreert aan innerlijke tegenstrijdigheid. Dit laatste is niet het geval met een door Le Clercq bedachte inlassing in de tekst van het gedicht zelf die de ideale huwelijkspartner afschildert als een volmaakte kameraad, een ‘reisgenoot, die u volstrekt behaagt’.48 Even doemt hier het beeld op van een vollediger menselijke verhouding tussen echtgenoten. Daarmee behoort deze passage, naast de genoemde voetnoot, tot de schaarse momenten waarop het Mintafereel zich niet geheel conformeert aan Quillets visie op erotiek en sexualiteit.

 

De voorlichting die Le Clercq met zijn leerdicht het publiek verschafte, behelsde een aantal praktische adviezen, zoals de wenken van de Callipaedia soms met een moralistische inslag, maar was er niet op gericht deskundige hulp van bijvoorbeeld arts of vroedvrouw voor de lezers overbodig te maken. Sterk benadrukt het Mintafereel de verantwoordelijkheid van potentiële ouders. Is men een lelijkerd als Thersites mankepoot, laat men zich dan niet voortplanten, want men zou ‘zyn stadt en vaderlandt’ vervullen met ‘onaardig kroost’,49 een nationalistisch argument dat ook in militaire zin geëxponeerd wordt: zwakkelingen kunnen de staat niet redden met het zwaard.50 Gezien het belang dat gehecht wordt aan de militaire kracht van de staat, is het begrijpelijk dat de niet procreatieve homofilie als een ‘hatelyken brandt en averechtsche drift’ wordt verdoemd.51 Fundamenteel voor Quillet en Le Clercq is voorts de erfelijkheidsgedachte: ‘Het kroost gelykt den stam’.52 Naar epicurische opvatting worden een mannelijk en een vrouwelijk semen onderscheiden, waaruit door samensmelting de vrucht ontstaat.53 Beide vochten kunnen, aangezien ze het ganse lichaam doorstromen, ziekten opdoen die zich in de vrucht openbaren.54 Deze gedachte voert tot teeltkeuze, tot selectie. Het ware verstandig dat ‘alleen Gezonde mensen... op de echte sponden [zouden] treên’.55 Onder de praecepta van deze ‘Teelkunst’ figureert verder een afkeuring van huwelijken tussen oud en jong. Immers: ‘Het jonge zaadt... is strydig met het oud’.56 Geldzucht, het ‘ydel gout’ mogen bij de keuze van een huwelijkspartner geen rol spelen, een moralistische stellingname.57 Meisjes moeten twaalf jaar of ouder zijn alvorens te trouwen; een jongen is zo ver, als ‘de eerste wol aan zyne kin’ verschijnt.58 Uitvoerig wordt geëxpliceerd, waarom een samenleving in de vroege ochtend veel kans biedt op een gelukkige conceptie.59 Daarbij voegt zich de idee dat de lente bij uitstek het jaargetijde is ‘om aardig kroost te teelen’.60 Opvallend door zijn traditionele inslag

is een krachtig pleidooi tegen het hebben van gemeenschap, als de vrouw menstrueert.61

 

Een belangrijke wending ondergaat het Mintafereel tegen het einde van Boek II. Daar wordt, na enige anatomische voorlichting,62 aangekondigd dat het nu verder zal gaan over de ‘kunst... hoe men zoonen // Kan teelen’.63 Zo versmalt zich de problematiek van Callipaedia en Mintafereel: kinderkweek verengt zich tot zonenteelt. Want zonen zijn meer waard dan dochters. Traditioneel zijn zij ‘de steun der stammen’, ‘zij bewaaken... de vaderlyke daken’.64 Toegegeven: een dochter is meer dan ‘a thing of beauty’, meer dan een scheppingsgril van vrouwe natuur.65 Zwaarder weegt echter dat een ‘Waereldvorst’ die de kunst verstaat zonen te verwekken, ‘nooit erfgenaam [zal] ontbeeren’.66 Het gaat dus om het doorgeven van erfbare zaken als macht, positie, bezit. Dat maakte het in de tijd van Quillet belangrijk zonen te hebben en in de achttiende eeuw was dat, gezien het Mintafereel en een werk als L'Art de faire des garçons67 van Procope-Couteaux, niet anders. Om zonen te verkrijgen dienen echtelieden hun bloed te verwarmen door goed te eten en wat wijn te drinken. Uit het bloed komt het zaad en is dit betrekkelijk warm dan wordt er een jongetje verwekt, aangezien vaststaat dat ‘een man meer warmte heeft en gloedt, // Dan eene vrouw’,68 legt Le Clercq uit. Hierin volgde hij Quillet, evenals in de raad dat de vrouw niet al te veel wijn tot zich moet nemen,69 of ‘ongematigd [moet] kussen’.70 Le Clercq achtte Quillets praecepta om mannelijk kroost te telen ‘mogelyk niet ongerymd’.71 Hoogst onzinnig vond hij echter de door de Fransman gevolgde Hippocratische theorie over de bevoorrechting van de rechter testikel: het afsnoeren van de linker zou mannelijk kroost garanderen. Dit tekstgedeelte liet Le Clercq weg.72 Merkwaardig is dat Procope-Couteaux in 1748 in een veel moderner boek deze oude opvatting handhaafde.73

 

Betreffende de voorzorgen die een zwangere vrouw moet nemen om haar vrucht voor beschadiging te vrijwaren, volgde Le Clercq op een enkel punt na Quillets ideeën. Globaal gesproken geldt hetzelfde voor de passages over kinderverzorging en opvoeding in het Mintafereel. Veel van de desbetreffende raadgevingen kon het publiek echter ook vinden in oudere werken als Van Beverwycks Schat Der Gesontheyt en Cats' Houwelick.74 Dit kenmerk van het Mintafereel voert tenslotte tot de vraag, waaraan dit gedicht zijn succes te danken mag hebben gehad. Want het was bepaald geen winkeldochter. Van de in 1722 reeds in twee oplagen gedrukte tekst verschenen in 1752 en 1771 nieuwe edities.75 Luïscius76 en Sybrand Feitama77 prezen het werk, terwijl de campagne van Weyerman78 tegen ‘de geile Dichter’ van het Huwelyks



illustratie
1. Titelprent bij het Huwelyks Mintafereel.




illustratie
2. Prent bij het Eerste Boek van het Huwelyks Mintafereel.




illustratie
3. Prent bij het Tweede Boek van het Huwelyks Mintafereel.




illustratie
4. Prent bij het Derde Boek van het Huwelyks Mintafereel.


Mintafereel er een aanwijzing voor vormt dat het boek een zekere bekendheid genoot. Waardoor zou dit succes veroorzaakt kunnen zijn? Niet door de nieuwheid van de erin vervatte informatie. Enigszins misschien door enkele sensuele regels, waarin 'blanke borsten' uit een 'ryke keurs' springen. De belangrijkste oorzaak die tevens de cumulatie van achttiende-eeuwse vertalingen in het Engels en Frans zou kunnen verklaren, lijkt echter een andere te zijn. Men was uitgekeken op vaak herdrukte voorlichtingswerken uit een vorige periode. Na of naast dergelijke geschriften bestond er behoefte aan een meer poëtische, galante benadering. Toen Quillets zeventiende-eeuwse schepping in de moderne talen verscheen, beantwoordde dit werk aan de behoefte van lezers die er in de Latijnse versie geen toegang toe hadden. Dit publiek onderging de bekoring van een ongekende benadering van de sexualiteit, namelijk die in de dichterlijke sfeer van mooie mythologische verhalen. Lancelin de Laval die de Callipaedia in 1774 vertaalde, omschreef deze sensatie als volgt: ‘La sécheresse des préceptes disparoît sous le coloris du pinceau poëtique’.79 Dat is een bijzonder compliment. Want hoe kan er zinvoller over huwelijk en liefde worden gesproken dan in de taal van de dichters.

 

J.J.V.M. de Vet

Summary
‘Huwelyks Mintafereel’, a didactic poem by Claude Quillet (1602-1661) in the eighteenth century

The didactic poem, Huwelyks Mintafereel, by Pieter Leclercq, who already had some reputation as a translator, appeared in Amsterdam in 1722. The book, which was well-produced, contained engravings by Jakob Folkema. It was an adaptation from the Latin Callipaedia (1655) by the French scholar and priest Claude Quillet, a follower of Gassendi's. At the beginning of the 18th century this work had a peculiar reputation: by some it was thought obsence, but by others, among them Pierre Bayle, it was defended. It is important that the Dutch translation was reprinted twice in the 18th century, that in this same period English and French translations became available and that in this way the book demonstrated a never surmised vitality.

Quillet's Callipaedia, a didactic poem in four parts, resembles Vergilius' Georgica in some aspects, but on the other hand it is more like Lucretius' De rerum natura which it resembles in some similarities of purport as well as in the kind of adressee. Leclercq reduced the four parts of the work into a triptych, adding a number of typically Dutch scenes. The content was altered as well. Indignantly he repudiated Quillet's tentative suggestion to turn marriage into an institution of a slightly less official character. His comments on the astrological component of the Callipaedia were rather denigrating, but he retained it for aesthetic reasons. The idea that the functioning of organs on precisely the right side of the bodies of men and women would result in the birth of male off-spring, was something that Leclercq considered as ridiculous. He omitted it, but - rather inconsequently - maintained ideas connected with it.

The natural philosophic basis of Quillet's poem, the epicurean philosophy in Lucretius' vein, was left intact by Leclercq, although he considered this as no longer current. He took over as well Quillet's epicurean explanation of an alleged phenomenon in which he did believe, the phenomenon that visual impressions on a pregnant woman would influence her foetus. Concerning the appreciation of sexual desire Leclercq entirely adheres Quillet's functionalistic view in his poem. On coital attitudes he keeps a coy silence. Not so, however, in a detailed footnote, in which he added some quotations from Latin poets, which are quite frank. The covering Dutch text to this note praises sexual lust as something positive, but not without a certain sniggering undertone.

Like the Callipaedia Mintafereel provides its readers with practical advice, not meant, hoever, to rule out the expert help of a doctor or midwife. It is advocated that only healthy people should procreate: the birth of weaklings weakens the state. From this point of view it is understandable that homophily, which is nonproductive, is rejected. The idea of heredity is fundamental to both Quillet and Leclercq: off-spring resembling stock. Spring is pre-eminently the season to beget children. The advice given also contains warnings against sleeping with a woman when she is pregnant or menstruating.

An important place in both the Callipaedia and Mintafereel is taken up by hints of how to beget male progeny. Having male heirs seems to have been of great importance in 1655 and even so in 1722. Leclercq does not take over Quillet's piece of advice to tie off the left testicle. He expunges this passage, but curiously enough, it is found again in the much more modern issue by Procope-Couteaux of 1748.

Much of the advice given in Mintafereel is found as well in older works of e.g. Van Beverwyck and Cats. Hence the great success of Quillet's work in the 18th century cannot be explained by the information it offered. As Lancelin de Laval testified in 1774, it was the poetic way in which these instructions were offered that was appreciated by the public. They must have been people who could not read the Callipaedia in Latin, but who were admitted to it by the Dutch, English and French translations of the 18th century.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs