Dits die Excellente Chronijcke van Vlaenderen

Beghinnende van Liederick Buck den eersten forestier tot den laetsten, die door haar Vrome feyten, namaels Grauen van Vlaenderen gemaect Worden [...]

¶ Hier beghint den groten wijch voor Cassele.

DIe Senescael van Vranckerijcke koos eenen capiteyn, ende was mer Oudaert van Renthy, ende met.xl.duysent mannen, so trocken si te Cassele waert, ende si vonden in haren raet, ende seyden dat sy Cassele wel met cleender moeyte ghecrijghen souden, ende vandanen souden si Typre gaen, ende slaent al doot vp eenen corten spronc. Ende also voort al Vlaendren duere, want sy meenden dat si vanden vlaminghen gheenen weder standt ghehadt en souden hebben. Ende als die coninc Edewaert dat horen soude, dat dye vlaminghen alle tonder waren, ende gheen macht hebben en souden den Inghelschen coninck te sercoursene, so souden die Inghelschen veruaert sijn, ende trecken te Inghelandt waert, ende aldus soe soude Calis ontset ghedaen sijn, ende vry sijn vanden Inghelschen, maer dien raet en quam also niet effen huyt, also sijt gheschict hadden. Daer omme mochten si wel segghen een ghemeen spreecwoort, datmen secht in walsche. Tel cuyde quil fault. Dats te segghene, sulck

[fol. lx.r]

waent, hi mist. Want die vlamingen verhorende die toekomst vanden fransoysen met so groter macht, ende dat si waren commen tsint Omaers, omme vlaendren te bespringhene, terstont die van Ghendt coren eenen capiteyn omme te gane te cassele, ende die fransoysen te wederstane, twelc was mer Segher cortrosijn, ende noch.ij.hulpers, Ian bernaege, ende die heere vander woestijne. Dese quamen te Cassele met vele werclieden, metsenaers, temmerlieden, spitters ende deluers, ende si wrochten aen die vesten, ende maecten barbacanen, ende wijchuysen, ende hinghen langhe balcken met coorden aenden barbacanen. Ende in corter tijt was die stede van Cassele seere ghefortifieert, ende wonderlicke sterc ghemaect. Die Senescael van Vranckerijcke ontrent sint Ians dach, dede groot assault vp die stede van Cassele, wel met.xl^m. mannen, maer dye vlamingen die in Cassele waren, wederstonden dat vromelic, ende weerden hem clouckelic, so dat si meneghen fransoys ter doot brochten, ende vele quetseden met hueren gheschutte. Ende als sy langhe vp Cassele ghestormt hadden, doen vraechde die Senescael, of si hemlieden wilden vpgheuen, inden handen van Ianne des conincx sone van Vranckerijcke. Mer Segher cortrosijn sprac toe den Senescael, ende vraechde hem, hoe commet by dat ghi ons meer vploops doet, wi die huwe vrienden sijn, dan huwen viant den coninc edewaert, die welcke vele van huwen lande van Vranckerijcke gherooft ende verbrant heift, ende tvolc doot gheslegen, ende varinc wel naer een iaer voor huwe stede van Calis gheleghen heift. Dye here van Renthy antwoorde voor den senescael ende seyde. Ghi vermaledyde ketyueghe vlaminghen, altijt sijt ghi huwen coninc, die u ouerhooft es, contrarie ende rebel, huwen prinche ende natuerlicke here, wien ghi hebt veriaecht huyt sinen lande, ende ghi maect alianchie metten vianden vander vranscher croone, ende ghy wilt huwen prinche bedwinghen manschip te doene den Coninc van Ingelant. Doe soe verwoorde mer Segher cortrosijn, wi vlaminghen wi en sijn ketyven noch vermalendijt, maer ghi fransoysen, die niet en cont hulieden lant beschermen yeghen den Ingelschen huwe vianden, maer ghedoocht dat si dat beroouen, vier ende brant stichten, ende tvolck dootslaen, maer wi staen ouer onsen prinche den ionghen Lodewijck van Male, ende omme te beschermene sijn landt, dat ghi ketyueghe walen ons lant niet en rooft, noch en scelgiert ende verbarnt, alsoe ghi deit, int iaer.xiij^c.ende.xxviij.wi bidden hu dat ghi ons in paeyse laet, of andersins wi moeten ons thuwer schade ende thuwer schande yegens hu lieden verweeren. Dye fransoysen seere verstoort ende ontsteken met groter gramschepen clommen den berch vp, om Cassele te bestormene, ende cropen met handen ende met voeten omme in die vesten te sijne, dye drooghe waren omme also te beclemmene die barbacanen. Die van binnen sneden die coorden in sticken daer die balcken aen hinghen, ende die grote boomen, ende roldense in die vesten, ende elcke balcke dede wel vallen, bet dan.lx.of lxx.mannen, die alle achterwaerts neder vielen, die hersenen in die kele, ende braken den hals of die beenen, so verre dat die fransoysen huyt vreesen moesten achterwaert deynsen, omme tgroote volc dat si saghen, dat si in dat assault verloren, ende nochtan suldi weten, dat dyt Assault gheduerde van des eens daechs ter vespertijt tot des andren daechs naer die noene. Die Senescael ouermerckende dat sine edele ende cloucste mannen seere ghemindert waren, int ghetal, hi was seer verstoort, ende dede een commandement, dat elc man hem volghen soude, ende hi quam in Cassele ter Ghendtscher poorte, daer Cassele ten crancsten es, ende meende met eenen groten druyst van volcke also die poorte of gheloopen te hebben, ende hadde bi nae also binnen Cassele gherocht, maer die vanden vryen wordens gheware, ende dedent die van Ghendt te wetene, ende si quamen met groten moede vp die fransoysen. Ende daer was seere gheuochten, ende die van Ghendt dwonghen die fransoysen, dat si huyt Cassele vloden, ende volchden die fransoysen van achtere, tot vp die leye, ende daer was weder seere gheuochten huyter maten, ende dit gheduerde van des woensdaechs voor noene, tot des donderdaechs naer dye noene, soe datter wel bleuen.xvi.duysent fransoysen doot, ende dye Senescael, ende die here van Renthy bleuer beede doot, want dye vlaminghen en spaerden nyemant, daer sy meester of

[fol. lx.v]

consten ghewesen, daer bleuen meest alle die edele van Vranckerijcke, die met den senescael daer ghecommen waren, ende aldus bleef den vlaminghen die victorie ende die seghe. Een capiteyn vanden weuers van Ghendt gheheeten Gillis rijpegheerste, om dat dit fransoysen gheen hooft en souden maken, hi volchde hem lieden altoos vp die hiele, ende hi schuerde haerlieder heer, metten rabaudekins, ende die fransoysen vloden al meest.s.Omaers waert. Ende die fransoysen voerden met hemlieden wel.ij^c.waghenen vul doode edele lieden, ende wel.lx.waghenen ooc met lieden dye totter doot toe ghequetst waren. Ian dye Dolphijn sach hoe dat sijne edele vanden vlaminghen versleghen waren, ende was dies seere drouue ende seer ghestoort in hem seluen, ende ontboot al dat volc dat hy ghecrijghen conde, wel tot.lxx.duysent vrome mannen van wapenen, ende hi bestokede Vlaendren bi der alhuwe, ende bi sinte Venants, ende al dat lant roofde hi ende verbrandet, ende sloughen al dat volc doot, ende en hilden nyement vp. Ende die van ypre wardens gheware, ende quamen terstont met den drie prochien Outkercke, Nyeukercke, ende steenwercke. Die walen quamen ter steenbrugghe in die langhestrate, ende dat merckede mer Ian van Outkercke capiteyn van ypre, ende drie broeders vrome lieden ende stout in wapenen Ian van hamme, Passcharis, ende Pieter, dye welcke waren capiteynen vanden drie prochyen voorseyde, ende spraken den ghesellen toe, ende gauen hemlieden moet dat si vromelick staen souden, ende hem clouckelic hebben, of si een muer waren, want si hopeden dat die peerden haerlieder selfs volc grieuen soude, soot ooc ghebuerde, want aen beeden siden vander strate waren grote wijde grachten, ende die walen waren al te peerde, ende si meenden wel theer vanden vlaminghen te schueren met haren peerden, maer die vlaminghen bleuen staende ghelijc eenen muer, ende si wederstonden vromelicke dye walen, ende si sloughen die peerden omtrent die beenen, ende hare meesters vielen, ende die peerden sloughen achterwaerts metten voeten, so dat sijer vele van hueren selfs volcke quetsten, ende sommege walen diet saghen waenden ouer die grachten te rijden, maer si vielen daer inne ende versmoorden. Eyndelicke die vlaminghen ghinghen den fransoysen so scherp inne, dat si bedwonghen worden te eerselene ende te vliedene, maer si en consten niet gheulieden om die menichte van haren volcke te peerde, dat altijt achter aen quam. Ende aldus die van ypre sonden teenen Damme hare schutters ouere, dye welcke vele iammers daden in theer vanden fransoysen, sy pijnden hem altemet omme ouer die grachten te rijdene, darer vele of inne vielen ende verdroncken, want daer bleven onder versleghen ende verdroncken, bet dan.vi^m.edele mannen, so dat die voorseyde fransoysen vloden onder die steenbrugghe. Dit aensiende die van ypre, dat dye walen alle vloden ouer die steenbrugghe, si ghinghen roouen ende pilgieren die versleghenen fransoysen van haren wapenen ende van haren ghelde. Dit worden sommeghe vanden fransoysen gheware die dit van verren saghen, ende maecten weder een hooft, wel van.iij^m.mannen te peerde, ende quamen tot eender sprietstrate, ende reden altijt vp een pleyn, tot dat si quamen daer die van ypre waren, dye welcke met haren rooue gheladen waren, seer mat ende moede. Daer quamen hem dye fransoysen vppe, so dat daer alle die van ypre met haer lieder roof doot ghesleghen worden, ende lettel te lijue bleuen, dan eeneghe, die welcke vloden ende hem in grachten ofte in haghen berchden. Ende die fransoysen reden te Steenuoorde, ende wat si in haren wech vonden, dat sloughen si al doot, ende staken tvier in die huysen, ende quamen ghereden tot voor Cassele, maer die van Ghendt ende vanden vryen, die noch te Cassele ghebleuen waren, omme te wederstane Ian den Dolphijn, die quamen huyt Cassele ende schoffierden seere die menichte vanden fransoysen die daer waren, ende volchdense vp die hiele tot steenuoorde toe. Die peerden vanden walen waren moede ende mat, want si bin langhe niet ghepeystert en hadden, ende en mochten niet ghelopen omme dat dalen vanden weghe van Cassele tot Steenuoorde, so dat dye van Ghendt ende vanden vryen stijuer ghinghen te voet, dan dander consten gherijden, ende sloughen hem lieden so inden steert, so dat daer noch vele vanden voorseyde fransoysen versleghen waren. Ende dye vlaminghen seyden totten walen dattet

[fol. lxi.r]

hem lieden grote schande was aldus te bestoken die vlamingen, die vrienden waren vander croone, ende te latene met paeyse die Ingelschen, die al noch voor Calis laghen, ende hadden verdoruen vele landts dat der croone toe behoorde. Als die fransoysen aldus gheschoffiert waren, ende Ian die dolphijn sach dat hi niet ghedaen en hadde, dan datter sine edele ende alle die macht van sinen volcke ghebleuen was, hy track weder omme naer Parijs. Die coninc Phelips van vranckerijcke siende dat Ian sijn sone den Dolphijn niet ghedaen en hadde, ende dat die Inghelschen eenpaerlic voor Calis bleuen liggende metten coninc Edewaert. Hi vergaderde een groot heercracht, ende quam weder nederwaert, omme dye stede van Calis ontset te doene. Dit vernam die coninc van Inghelant dat die fransoysen quamen Tatrecht, ende ontboot die van Ghendt, ende die vlaminghen, die met groter menichte quamen te Calis, omme te sercoursene den Coninck Edewaert yeghens den Coninc phelips van Vranckerijcke. Binnen deser tijt so qaumer twee cardenalen, ghesonden vanden Paeus omme te tracteirne van paeyse, tusschen dese twee coningen, ofte ommer om een bestant te makene tusschen hem beeden. Die coninc Edewaert seyde, hi wilde eerst Calis hebben, eer hi die cardenalen wilde horen spreken, want hi wiste wel dat die van Calis ghebrec hadden van vytaelien, ende si moesten eten van noode, muysen, ratten, ende catten, ende honden. Dit vernemende die Coninc van Vranckerijcke dat die coninc edewaert niet en achtede die cardenalen, ende dat hijse niet en wilde horen spreken, ende dat dye vlaminghen ghecommen waren met grooter menichte, in hulpen vanden coninc edewaert Die coninc phelips van vranckerijcke quam tot Arcke, vp eene mijle naer Calis. Ende ouersiende die grote menichte vanden Inghelschen ende vanden vlaminghen, hi keerde weder met alle sijnen volcke te Parijs waert. Die van Calis worden gheware dat die coninc phelips weder omme ghetrocken was, sonder hemlieden te sercoursene, si gauen hem ouer in handen van die van Ghendt ende den vlaminghen ende ooc ter ghenaden van den coninck Edewaert, die welcke ghenadicheit verander in tyrantschap, want al die in Calis hadden gheweest, die moesten haer huysen ende goet verliesen, ende waren naect ende bloot buyter steden gheiaecht, warent gheestelicke oft weerlicke, caermers ende andere. Ende die coninc Edewaert stelde daer inne Inghelschen ende vlaminghen, ende die selue stede worde vp ghegeuen den vierden dach in Ougst.

¶ Anno domini.xiij^c.ende.xlvij.int eynde vander seluer maent van Ougst, die cardenalen quamen byden coninc Edewaert, tracterende om een bestant, ofte om paeys te makene. Ende een maent lanc daer mede besich sijnde, met groter pijnen soe wordet vp den.xxviij.dach in Pietmaent bestant ghemaeckt tusschen dye twee voornoemde coninghen tot sint Ians dage midsomers, ende.xiiij.daghen daer naer. Ende onder dit bestant waren mede besloten dye vlaminghen. Ende die graue Lodewijc en soude in vlaendren niet commen, ende elc vanden.ij.coninghen souden voor onser vrauwen dach te lichtmisse, seynden te Auengioen totten paeus, hare procuruers, om te betooghene haerlieder causen, waer omme dat si orloechden. Dit bestant huyt gheroupen sijnde, ende beseghelt, dye coninc Edewaert vp sinte denijs dach seylde naer Ingelant. Ende als hy in die zee was, so reesser een tempeest vp van winde, ende van groten storme, so datter vele van sinen schepen verdoruen, ende vele lieden verdroncken, ende met groter pijnen wast dat hi tlijf behilt Ende al den tijt dat tvoorseyde bestant gheduerde, soe bleef die.G.Lodewijc huyt den lande van Vlaendren. Ende binnen dese iare soe vinghen die Inghelschen den coninc Dauid van schotlant, ende hi was te Londen inde gheuanghenisse gheleyt, met sommeghe van sijnen edelen, maer dandere die mede waren, dye waren alle doot ghesleghen.

¶ Item binnen deser tijt so wordet eene grote sterfste, ende quam van Indea neder vanden Oosten, tot Iherusalem, ende alsoe voort vp den zeecant tot Spaengnien, Naerboene, Prouencen, bougoengien. Ende dese sterfte begonste Anno domini.xiij^cende.xlviij.ende gheduerde bet dan drie iaren lanck, ende was soe groot dat die tweedeel vanden volcke starf ouer al eert rijcke.

¶ Inden seluen iare ons heren van xiij^c.ende.xlviij.twee weken naer sint Ians

[fol. lxi.v]

dach midsomers. Nyement vanden twee coningen en vouchde hem te vechtene, maer omme dat si hem bet beraden souden, namen noch.vi.weken voort, beginende sinte Matheus daghe, ende alder heleghen auont huyte gaende. Die coninc Phelips van Vranckerijcke sandt eerlicke boden te Beunen. Ende die coninc van Inghelant sandt eerlicke ende notable boden te Calis, ende dit was in tbeghinsle vander maent van Octobre, ende so worde het tractaet verlanct tot.s.Maertens dach inden voorwintere. Ende binnen deser tijt, soe worter een bestant ghemaeckt tot sinte Ians baptisten daghe midsomers. Int iaer.xiij^c.ende vichtich, ende het was so huyt gheroupen al Vranckerijcke, ende al Inghelant duere. Binnen den eersten bestande vanden iare.xiij^c.ende.xlviij.die fugytiuen ende die ballinghen van Vlaendren roofden tlant ontrent cassele ende berghambocht. Dit verhoorende dye van Brugghe, si vercoursden die van Cassele ende van Berghen, ende sloughen dye ballinghen doot, of sy veriaechdense.

¶ Item binnen der seluer tijt, die van ghendt deden vele ouerdaets te Aelst ende te Denremonde, tvolck vertasserende ende roouende, ende die vrauwen nemende, ende die rijcke dochteren ontschakende, ende daeromme sonden die van Aelst te Bruessele aenden graue Lodewijc omme sercours ende bystant, want die van Ghendt quamen aelst belegghen omme dat si hem lieden beclaechden vander ouerdaet van die van Ghendt. Die graue Lodewijc van Vlaendren sandt vele volcx huyt Brabant omme die van Aelst te sercoursene. ende doe vloden die van Ghendt van daer, ende die van Brugge, ende dye vanden vryen quamen te Denremonde, biddende den Graue Lodewijc dat hi wilde commen in sijn landt van Vlaendren.