Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 151

[p. 933]

Leen Huet
Doos Wol Hen Riet

Leren lezen, dat herinner ik me niet. Wel de ouderwetse tekeningen aan de muur van het klaslokaal, telkens met een woord als onderschrift: Leen Doos Wol Hen Riet Rik Rijf Jas Zon Maan Put Vuur. Verder was er een grote gekleurde prent van een boerenerf, waarop alle personages en voorwerpen van de reeks samen stonden afgebeeld. (Maar wat dan met ‘zon’ en ‘maan’?, vraag ik me sinds lang af.)

Ook van mijn eerste boeken herinner ik me weinig. Mijn vroegste leesgenot is volledig opgeslokt door de nevel der tijden. En toch moet het er zijn geweest - mijn verslaving moet ergens wortelen. Ik las alles wat ik te pakken kon krijgen: 365 Verhaaltjes voor het slapengaan, Simon en Saartje, Suske en Wiske, Agatha Christie, Fons Oerlemans, De Citadel van A.J. Cronin en een biografie van de apostel Paulus - de laatste twee muf ruikende overblijfselen uit de erfenis van een heeroom, opgeborgen in een kast in de garage van mijn grootvader. Uit die biografie van de apostel zijn me overigens favoriete fragmenten bijgebleven: de sfeer van Sauls onbezorgde kindertijd in de havenstad Tarsus, hoe hij 's avonds op het dakterras van zijn ouderlijke woonst de vuren en toortsen en olielampjes zag in de stegen en straten. En niemand schreef als Cronin over asperges die van een vork vallen en de stola in zilvervos van een verlegen jonge vrouw besmeuren - het einde van een huwelijk.

Kent lezen zijn eigen ontwikkelingsfases? Na ongeveer tien jaar ontdekte ik wat schrijven kon zijn - meer dan vertellen, meer dan het bedenken van een plot om de geest af te leiden: een ritme en een toon in de dagboeken van Virginia Woolf; uiterste precisie, verfijning, eerlijkheid en onverzettelijkheid bij Marcel Proust; overweldigend genot in de juiste details bij Vladimir Nabokov. Weer twintig jaar later duizel ik om wat ze me gegeven hebben, die geesten, hoe ze me hebben opgevoed, hoe ik, bijna zonder het te weten, heb nagedacht over hun voorbeelden zoals over die van mijn ouders. Hun stiltes blijken intussen even belangrijk te zijn als hun woorden. Ik schaam me bijvoorbeeld, als ik eraan denk hoe ik bij de eerste lezing van Lolita werd ingepakt door het relaas van de

[p. 934]

misdadiger, door zijn verklaringen van liefde, adoratie en passie. Zijn wreedheid en de doorzichtigheid van zijn zelfrechtvaardiging drongen pas later door - en dat ‘later’ is een belangrijke les.

Die Grote Drie beheersten mijn puberteit. Ik vond hen in de plaatselijke bibliotheek. Even vrolijk ontleende ik daarnaast Roger Zelazny, Hubert Lampo, J.R.R. Tolkien, Ursula K. Le Guin, Erskine Caldwell, John Updike, ja zelfs de toen beschikbare uitgaven van brieven van Markies de Sade (de censuur met betrekking tot zijn werk was nog niet opgeheven), bezorgd door Gilbert Lely. Boeken waren een luilekkerland, niets temperde mijn passie. Soms liet ik mijn keuze bepalen door wat ik hoorde in de lessen literatuur op school, of door wat leraars zich lieten ontvallen; door dingen die me aanstonden in handboeken en bloemlezingen; meestal door toeval. Ik was een volkomen anonieme, vrije, onwetende lezer op ontdekkingstocht. Aan die vrijheid en onwetendheid denk ik soms met heimwee terug. Het was niks en het was alles.

Welke boeken betekenen iets in je leven? En wat is dat ‘iets’? Ik vraag het me af als ik opkijk van mijn lessenaar en de boekenrekken overschouw. De Grote Drie, bijvoorbeeld, staan niet op die rekken. Ze bevinden zich in andere kasten verspreid door het huis of uitsluitend in mijn geheugen. In de eerste helft van mijn leven had ik niet de middelen om boeken te kopen. Nu ik die wel heb, schenkt dat een paradijselijk gevoel. Maar er gaapt nog altijd een kloof tussen mijn tastbare boekenbezit en de boeken die stralen in mijn hoofd. Er zijn boeken die je leest en boeken die in je verzinken. Van sommige weet je waarschijnlijk niet eens dat ze in je verzonken zijn. (Plotseling herinner ik me de passage in De Negerhut van Oom Tom - de roman heette in mijn kindertijd echt nog zo - die me altijd deed huilen. Huilen zou ik bij herlezing waarschijnlijk niet meer doen, maar zijn de diepe oorzaken daarom verdwenen?)

Iets. Genot, geluk, schellen die van je ogen vallen. Interessante weetjes. Pijn. Het verhaal van de jonge filosoof die bij zijn aankomst in het concentratiekamp door een andere gevangene zijn beroep moest laten registreren en die arrogant ‘filosoof’ opgaf, wiens leven gered werd doordat de andere gevangene ‘loodgieter’ opschreef en hem dus de bijzondere attenties van de nazi's voor intellectuelen bespaarde, ken ik slechts uit de krant. De verbijsterende goedheid die besloten lag in iemands beslissing om het woord ‘loodgieter’ te noteren, werd me niet eens door een boek geopenbaard.

Luilekkerland is na drieëndertig jaar lezen verfijnd tot het paradijs: een wereld van onbelemmerde vrijheid en overvloed. Soms verblijf ik daar te lang. Dat is ongepast. Dan heb ik een geschrift nodig waarin iemand fel en met vuur opkomt voor rechtvaardigheid, aangaande één enkele mens in één bepaalde toestand. En soms verlaat ik het paradijs vrijwillig om te zwoegen en te vloeken op een boek dat bij geen enkel Hosanna in den Hoge past en alleen mij beroert: het volgende dat ik schrijf.