Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 151

[p. 181]

Tijdschriften

Het trage vuur - Muziek in woord
juli 2005

In een tijdvak waarin vooruitstrevende gezagdragers ons oproepen de Chinese taal en cultuur te bestuderen, is een tijdschrift voor Chinese literatuur beslist geen overbodige luxe. Voor vlot bekkende vertalingen van handige termen als ‘dubbeldraads geweven katoen’ en ‘chief operation officer’ kan de leergierige lezer vooralsnog niet bij Het trage vuur terecht, maar wie na de zakenlunch een hartig woordje wil meepraten over de klassieke Chinese poëzie schaft zich wijselijk per kerende post een abonnement aan. Het trage vuur is een zeer verzorgd en smaakvol vormgegeven tijdschrift met een inventieve dubbelbladige gevouwen cover, en is bovendien sierlijk besprenkeld met reproducties van houtsneden en kalligrafie. Het thema van dit nummer, ‘Muziek in woord’, wordt aan de hand van zowel essays als vertalingen van klassieke en hedendaagse literaire teksten uitgewerkt.

Jan De Meyer laat in zijn essay ‘Kosmische klanken en verbrijzelde citers’ enkele oude Chinese meesters aan het woord over de rol van muziek in de Chinese kosmologie. Centraal in de (muziek)filosofie van het oude China staat het inzicht ‘dat muziek (...) niet los kan worden gezien van de wetmatigheden die geacht werden het universum te besturen’. Volgens de Chinese ‘correlatieve kosmologie’ hangen alle elementen van de kosmos samen, zodat perfect uitgevoerde muziek zowel de cycli van de natuur als de harmonie tussen mensen ingrijpend kan beïnvloeden. De woorden van de oude Chinese wijzen hebben als een onverstoorbare deining in uitgestrekte rijstvelden ten slotte het hedendaagse China bereikt. Het Chinese woord voor ‘boezemvriend’, zhiyin, betekent letterlijk ‘hij die mijn muziek begrijpt’. Wie had ooit zoveel poëzie verwacht uit dat miljard onder de prijs werkende monden?

In het essay ‘Twee gezichten van de liefde’ buigt Frank Kouwenhoven zich over volksliedteksten uit de Chinese provincie Jiangsu. Zijn uitgangs-

[p. 182]

punt is de vaststelling dat de studie van de Chinese dichtkunst ‘het zingen dat er soms in de praktijk aan te pas komt een beetje buiten beschouwing laat’. Niet enkel leeft de volkse poëzie voort in de vorm van oude liederen, maar ook de stedelijke, ‘literaire’ poëzie drijft immers nog vaak op de dicht geplooide leliebladeren van overgeleverde volkse melodieën. In zekere zin bedienen ‘dichters en volksliedzangers (...) zich uiteindelijk (...) van dezelfde procédés’. Het zingen van de teksten biedt dan ook een artistieke meerwaarde: ‘de muzikale vertolking roept per saldo kennelijk meer betekenis op dan de tekst in puur semantische zin kan overbrengen’.

Bij dit essay horen ook de teksten van twee volksliederen uit Jiangsu die door Frank Kouwenhoven en Antoinet Schimmelpenninck werden genoteerd en vertaald. In deze teksten valt vooral het rijkelijke gebruik van standaardformules en vaste stramienen op, en de permanente herschrijfbaarheid van liederen onder invloed van historische evoluties (i.c. de burgeroorlog in de jaren veertig).

Naast essays bevat dit nummer een handvol prozateksten, waarin muziek en woord als de haren van een verwaarloosde baard in vlokken samenklitten. Anne Sytske Keijser vertaalde een uitstekend verhaal van de hedendaagse schrijver Bi Feiyu over een oude muzikant die klassieke Chinese snaarinstrumenten (qin) verkoopt in de stad. De qin wordt opgewaardeerd tot metafoor voor de voortschrijdende geschiedenis: ‘Door de klanken van de qin raken ze [de stenen van de geschiedenis] uit hun verband en worden dan weer samengevoegd’. Bovendien trakteert de auteur zijn lezer op een rafelig tapijt van beelden, zoals het volgende: ‘de overdaad aan neonreclames maakte hoertjes van de sneeuwvlokken, dik opgemaakt en met kokette gebaartjes’.

Zhang Yinzhi vertaalde een verhaal van Pu Songling (1640-1715), waarin het spel van een jonge luitist de geest van een overleden meisje weet te beroeren. Ook in dit verhaal worden liefde en muziek met elkaar in verband gebracht. De boodschap van de geest aan de luitist en zijn

[p. 183]

vrouw klinkt helder als een klaterende klavecimbel: ‘Jullie begrijpen elkaars gevoelens, net zoals jullie elkaars muziek begrijpen’. Daarnaast is er nog ander hedendaags proza, klassieke poëzie, en een essay over de ‘driedimensionale poëzie’ en performance van Yan Jun. Als uitsmijter interpreteert Jan Lauwereyns een gedichtencyclus van de hedendaagse dichter Che Qianzi in vier gedichten, als intervallen tussen ‘de vijf noten uit de klassieke Chinese teksten over muziek’.

Yang - Overhead
oktober 2005

De gelovigen onder ons stellen er doorgaans meer vertrouwen in dan de anderen: niets gaat onopgemerkt voorbij, ook een tijdschrift niet. Je kunt natuurlijk ook het welwillende oog een handje helpen, bijvoorbeeld door een voortreffelijk dossier samen te stellen, zoals het dossier ‘Arbeid en productie’ dat Piet Joostens voor dit nummer van Yang redigeerde. Onder het motto ‘il n'y a pas de hors-capital’ buigt dit dossier zich ‘over de zin, plaats en waarde van arbeid en productie in het leven en de kunst, over de representatie van de werkvloer in literatuur en over de schrijver als werkmens’. Ook de foto's die het tijdschrift steeds vergezellen, staan voor de gelegenheid in het teken van arbeid en productie. Sobere, haast gestileerde beelden uit een onbestemd industrieel verleden liggen als verstilde gletsjers tussen de teksten in.

‘Inleider van dienst’ is Friedrich Engels, die in het essay ‘De rol van arbeid in de menswording van de aap’ (1895, vertaald door Jeroen Theunissen) argumenten verzamelt voor zijn stelling dat ‘arbeid zélf de mens heeft geschapen’. Deze tekst biedt een ontroerende staalkaart van al wat de geschriften van Marx en Engels aan scherpzinnigheid, naïviteit en rotsvast geloof te bieden hebben. Scherpzinnig in Engels' betoog is de verwerping van de ‘idealistische ideologie’, die de geschiedenis verklaart als

[p. 184]

een ontwikkeling van de geest en ‘de rol van arbeid in de evolutie’ miskent. Aandoenlijk is de opmerking dat huisdieren al te vaak ‘hun talig onvermogen als een gemis aanvoelen’. Naïef - zeggen wij in de terugblik - was het geloof dat het pompen van de stoommachine naast heel wat trommelvliezen uiteindelijk ook ‘alle klassentegenstellingen’ zou opblazen.

Een behoorlijk verrassende tekst is ‘Lof der luiheid’ van de Britse filosoof en logicus Bertrand Russell (1932, vertaald door Willem Groenewegen). Met behulp van het onderscheidingsvermogen dat een logicus eigen hoort te zijn, redeneert Russell zich een heel eind weg in de loopgraven van het socialisme. ‘De oorlog heeft onomstotelijk de mogelijkheid aangetoond om met wetenschappelijke organisatie van de productie hedendaagse bevolkingen in redelijk comfort te laten leven op basis van een klein deel van de arbeidscapaciteit van de moderne wereld.’ Dit inzicht en voorts veel humor en eloquentie begeleiden Russell in zijn protest tegen de burgerlijke ‘slavenmoraal’ die mensen de vrije tijd en ontwikkeling ontzegt die hun toekomen.

Jan Baetens introduceert en analyseert werk van de Franse schrijver François Bon, met specifieke aandacht voor zijn recente roman Daewoo, waarin de auteur een literaire vorm geeft aan de sluiting van een autofabriek in Lotharingen. Zoals Baetens opmerkt, ‘komt er dankzij François Bon aandacht voor het thema van de fabrieksarbeid en, daarmee steeds meer samenhangend, van de werkloosheid’. Met dit doel voor ogen ontwikkelt Bon een zeer persoonlijke schriftuur: zijn schrijfarbeid bestaat erin verzamelde getuigenissen zo te bewerken dat de getuigen niet als karikaturen verschijnen, en dat de tekst eer doet aan de angst en verontwaardiging die bij de getuigen leven.

De bijdrage van Pol Hoste kunnen we klasseren als een ietwat pathetische demonstratie van ‘openheid van bestuur’. Hoste publiceert zijn aanslagbiljetten en royalty-afrekeningen uit de periode 1994-2004, en bevestigt wat we eigenlijk al wel wisten: van zijn pen kan deze uitstekende auteur niet leven. Over het economische mechanisme waarop

[p. 185]

Hoste zijn hongerige kiezen stukbijt, schrijft Harold Polis. Als uitgeef-redacteur en liefhebber van literatuur - een oefening voor de betere gymnast - argumenteert hij dat ‘de uitgever een boek met alle wettelijk geoorloofde middelen moet kunnen promoten en verkopen’. De uitgever die zijn auteurs naar (literaire) waarde schat, heeft de plicht hun arbeid te gelde te maken.

Het proza in dit dossier is van de hand van onder meer Luc Santé, een Belgische migrant in de VS, waarvan Wouter Verbeylen het verhaal ‘Plastiek’ heeft vertaald. In dit verhaal blikt de auteur terug op zijn jeugd als arbeiderskind in opwaartse sociale mobiliteit. Buiten het dossier ten slotte recenseert Mare Reugebrink de aanval van Mare Kregting op het uitgeversbedrijf, Zij zijn niet van Jeremia. Non-ficties.

Sven Vitse