Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 150

[p. 307]

[2005/3]

Beste lezers,

Poëzie en waarheid: een onderwerp om hard van weg te hollen. Literatuur, en zeker poëzie is toch autonoom, moet alleen intern ‘waar’ zijn?

Bovendien: mocht poëzie aan een waarheid refereren, welke kan dat dan zijn? Er is toch alleen materiële werkelijkheid?

De twee bovenstaande, sterk verouderde clichés worden in deze aflevering bevraagd en overboord gegooid. Ontmanteling van het eerste cliché: literaire en poëtische teksten maken deel uit van een open communicatief systeem, waarin de tekst opengebroken wordt door de vloeibare context, de intenties van de auteur, de interpretaties van de lezers, andere teksten. Autonomie bestaat niet. Het tweede cliché is nog oubolliger: hoe kan men na de ontdekkingen van de kwantum- en de astrofysica blijven denken zoals een negentiende-eeuwse empirist?

Blijft de vraag of poëzie momenten van inzicht in het bestaan kan genereren. Je zou een beetje weerbarstig kunnen stellen dat alléén poëzie dat kan. Ik denk aan Patricia de Martelaeres variant op Wittgenstein: ‘Waarover men niet spreken kan, daarover moet men schrijven.’ Volgens Julia Kristeva kan de lezer flitsen van waarheid ervaren door de muziek van de taal, die de rationele orde af- en openbreekt. Ze heeft het over ‘cette musicalité infralinguistique’ en over ‘l'état enfantin du langage’.

Liesbeth Eugelink, gastredactrice van dit nummer, maakt het onderscheid tussen de ‘waarheid waarover ik niets weet te zeggen’ en de waarheid die het gedicht uitdrukt, rechtstreeks dus, associatief en intuïtief. Er is een referent.

Er is een tweede punt. De redactieraad van DWB wordt verjongd en uitgebreid met de critici Sofie Gielis en Sven Vitse. Ik heb lang gedacht dat literaire kritiek in een tijdschrift overbodig was: boekenbijlagen van kranten reageren zoveel sneller. Ik moet die mening herzien. Nu ook de cultuurkatern van De Tijd, waar critici als Jeroen Overstijns en Bart Vervaeck naartoe gevlucht waren, niet meer bestaat, en boekenbijlagen

[p. 308]

zich steeds meer overgeven aan de waan van de dag, moet een literair tijdschrift opnieuw zijn verantwoordelijkheid opnemen. Recent hield Bert Bultinck een terecht pleidooi voor een gefundeerde literaire kritiek, die zulke interessante teksten oplevert dat ze al eens boeiender zijn dan het besproken boek. Gelijk heeft hij (hoewel zijn eigen, wat stroeve teksten daartoe niet echt in aanmerking komen).

Eerst enkele citaten over welke functies kritiek nu kan hebben. Voor Maurice Blanchot is de kritiek een ‘espace de résonance’; volgens Jacques Derrida zorgt de kritiek voor een ‘dissémination’ van betekenissen; voor Roland Barthes moet de kritische tekst ‘étoiler le texte au lieu de le ramasser’, en is die tekst zelf een ‘texte de jouissance’.

Alleen literaire tijdschriften geven essayisten en critici zoals Bart Vervaeck, Hans Groenewegen, Jos Joosten, Bas Groes, Sven Vitse en Sofie Gielis de ruimte om op die wijze te essayeren, verbanden te leggen met andere werken en schrijvers, te spelen in de holtes van de romanruimte, creatief terug te schrijven. Of haarscherp uit te leggen waarom dat bij een eenkennig boekje, zeg maar bij de meeste boekjes, niet lukt. Waarom dat dode ding maar niet tot leven kan worden gewekt, terwijl een goeie roman evenveel levens heeft als lezers.

Hugo Bousset