Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 150

[p. 300]

Tijdschriften

Streven
oktober 2004, december 2004, januari 2005

Een tijdschrift als Streven kan men niet anders dan met stijgende verbazing lezen, want de bochten waarin het strevende parcours zich wringt, lijken voor de ongetrainde padvinders onder ons soms écht moeilijk te volgen. Daarover hoort u mij niet klagen: mijn gevoel voor oriëntatie was dringend aan verfijning toe. Wandelt u even mee?

In het oktobernummer (2004) maakte de redactie plaats voor een interview met Frei Betto (afgenomen door norbertijn Luc Vankrunkelsven, een actief lid van de Braziliaanse boerenvakbond). Deze dominicaan verwierf faam als spreekbuis van de bevrijdingstheologie, een engagement dat hem onlangs een aanstelling tot ‘bijzonder adviseur’ van de linkse Braziliaanse president Lula opleverde. Tijdens dit opmerkelijk scherp geprofileerde gesprek blijven de kaarten bloot op tafel liggen: Frei Betto krijgt de ruimte om zich uit te spreken tegen de dictatuur van het imperiale kapitalisme en voor de andersoortige alleenheerschappij van het Cubaanse socialisme. Toch wordt er subtiele blufpoker gespeeld: ‘het land [Cuba] kan zich geen interne politieke spanningen veroorloven terwijl de Amerikaanse blokkade als het zwaard van Damocles boven zijn hoofd hangt’. Chapeau?

Maurice Adams slaagt er in het decembernummer (2004) dan weer in de dobbelstenen met sprekend gemak onder de tafel te doen verdwijnen. Een impliciet en misschien onbewust pleidooi voor de VS-hegemonie overschaduwt zijn dubieuze recensie van The future of freedom: illiberal democracy at home and abroad (2004) van Fareed Zakaria. Allicht had de naam van Zakaria's academische mentor een belletje moeten doen rinkelen: Samuel Huntington, ideoloog van het neoconservatisme en de ‘strijd tussen de beschavingen’? Zakaria schudt de kaarten niet anders. Hij gaat uit van een boedelscheiding tussen democratie en vrijheid, waarbij hij beide concepten met uitgestreken gezicht een reactionaire invulling

[p. 301]

geeft. Vrijheid betekent voorspelbaar neoliberalisme, democratie niets meer dan stemrecht.

Met die ingrediënten waagt hij een meesterzet: hét recept voor ‘onvrije’ landen bestaat erin ‘de regio langzaam te liberaliseren en de rechtsstaat te installeren, om pas daarna democratie te installeren’. Deze cake ligt zwaar op de maag: hij laat de mensen namelijk pas kiezen als er geen keuze meer is. Poker, inderdaad, en alle verenigde democraten uit verband gespeeld. Maar dat zal voor Adams de pret niet drukken. Volgens hem zijn ‘(d)e democratie en de vrijheid te belangrijk om alleen aan het volk over te laten’. Sorry dat ik u even daartoe had gerekend, mijnheer Adams.

In het januarinummer (2005) raak ik definitief het spoor bijster. Raf Debaene geeft in zijn ontmaskering van het discours over de kennismaatschappij en het bijbehorende ‘leren leren’ een aardig staaltje van ongenuanceerd kritisch denken. Alweer op achtervolgen aangewezen: hij zegt zinnige dingen en toch smaakt het naar populisme. Terecht beschouwt Debaene de hype rond het ‘leren leren’ als een aanval op het ideaal van onderwijs als emancipatie. Het dogma van de ‘permanente vernieuwing’ en de ‘steeds verouderende kennis’ maskeert een economische reductie van het begrip kennis tot direct toepasbare informatie, en ontneemt de leerling de middelen om autonoom inzicht in de wereld te verwerven. ‘De eenzijdige nadruk op het “leren leren” dient in feite alleen maar het ideaal van onpersoonlijkheid en volgzaamheid, de economisch zo belangrijke flexibiliteit.’ Het is jammer dat Debaene, met dergelijke troeven in handen, zich alsnog overbluft met een populistische uithaal naar ‘allerlei stuurlui aan de wal van wie de eerste en misschien de enige bekommernis is hun eigen onmisbaarheid en belangrijkheid te etaleren’.

Een veeleer schokkende dan opmerkelijke uitvergroting van die populistische reflex wordt ons aangeboden door S.W. Couwenberg in een artikel over de Fortuyn-revolte. Met de zelfzekerheid van een beroepsspeler preekt Couwenberg uit het evangelie van het ‘einde van de ideologieën’.

[p. 302]

Aan de horizon van het ‘simplistische links-rechtsschema’ verschijnt alras de eeuwige vrede van de ‘personen- en kiezersdemocratie’. Aangezien deze man toch gokt op het ‘gebrek aan enig historisch besef’ bij zijn medespelers, meent hij zich deze historische vervalsing wel te kunnen veroorloven: ‘In de Fortuyn-revolte kreeg het democratische reveil van de jaren zestig (...) een stevige nieuwe impuls.’

Zelfs als deze Fortuyn-kenner hard kan maken dat Fortuyn ‘geen enge populist, maar een politiek vrijdenker’ was, dan nog lijkt het zonder meer aanstootgevend om een reactionair particularistische reflex op een bepaald soort globalisering als een ‘democratisch reveil’ door te geven. Maar voor de trouwe lezer van Streven, die Fareed Zakaria nog op de mouw gespeld heeft zitten, heeft die redenering geen geheimen: als we er eenmaal van overtuigd zijn dat formeel stemrecht à l'américaine tot democratie leidt, dan kunnen we voor de Fortuyn-revolte ook nog wel een uitzondering maken, zeker?

Etcetera...
december 2004

In dit nummer van Etcetera... vinden we onder meer een uitstekend dossier over hedendaagse vormen van actionisme. Het theoretische luik daarvan wordt ingevuld door het artikel ‘Reverse Imagineering’ van Brian Holmes, waarin de auteur aan de hand van de opvattingen van Gilles Deleuze en Antonio Negri in de postindustriële cultuur naar aanknopingspunten zoekt voor een nieuwe actionistische praktijk. Holmes pleit voor een alliantie tussen kritische kunstenaars en politieke activisten tegen de kolonialisering van de openbare ruimte én het bewustzijn door de transnationale economische aristocratie. Het doel is ‘alle middelen uit de coöperatieve culturele productie inzetten om actief de sites en symbolen van de greep van de bedrijven op het intiem bewustzijn en de publieke

[p. 303]

expressie onder vuur te nemen’. Net zoals Antonio Negri en Michael Hardt baseert Holmes zich op wijzigingen in de productiewijze (in het bijzonder op het toenemende belang van immateriële en coöperatieve productie) om zijn geloof te staven dat culturele en andere producenten de maatschappij autonoom vorm kunnen geven.

Elke van Campenhout hekelt in haar bijdrage efficiënt de hypocrisie en het snobisme van Sommerszene, een performancefestival in Salzburg. De organisatie van dit kunstenfestival, zoals Van Campenhout haar beschrijft, lijkt een perfecte illustratie van wat Dieter Lesage in Vertoog over verzet het verzet als artistieke pose noemt. In de puntige woorden van Van Campenhout: ‘de kritiekloze politisering van het kunstdiscours door makers en programmatoren, die tezelfdertijd hun handen niet willen vuil maken aan de consequenties die deze overstap naar een maatschappelijke realiteit meebrengt’. Als voorzichtig alternatief schuift Geert Opsomer van het Nieuwpoorttheater in een interview het ambassadeurschap van de kunstenaar naar voren. De kunstenaar nestelt zich als infiltrant in de maatschappij met als doel ‘het terug opeisen van een stuk van de werkelijkheid waar de kunst uit weggemanoeuvreerd werd’.

Ons Erfdeel
november 2004

Wanneer er eindelijk nog eens een politiek probleem die naam waardig de kop opsteekt, dan haast een beetje cultureel tijdschrift zich om zijn steentje aan de debatten bij te dragen. In het geval van dit nummer van Ons Erfdeel is dit geen wensdroom (of een kortstondige nachtmerrie): zowel Guus Valk als Paul Mahieu buigen zich over de kwestie gelijke kansen in het onderwijs en de beperkingen die de vrije schoolkeuze aan een gelijkekansenbeleid oplegt. Zoals wel vaker dezer dagen wordt het debat in Nederland op het scherp van de snee gevoerd. Een parlementaire

[p. 304]

commissie kwam tot de opmerkelijke conclusie dat de vrijheid van onderwijs ‘de integratie van allochtone kinderen wel degelijk in de weg [staat]’. De aloude liberale vrijheden lijken zowel sociale als culturele segregatie (maar dat onderscheid is relatief) in de hand te werken. Ondertussen is het afwachten of het Vlaamse gelijkekansendecreet doeltreffend blijkt, want concentratiescholen vermijden zonder te raken aan de vrije schoolkeuze blijft dansen op een slappe koord. Voorts teksten over onder meer Wessel te Gussinklo, Peter Terrin, Paul Verhaeghen, Luuk Gruwez en een boeiende afrekening met het ‘militaire humanisme’ door David Van Reybrouck.

Sven Vitse