Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 134

[p. 741]

VIII Voorlezen

[p. 742]

Fernand Auwera
Nederland, buitenland

Ik heb te weinig gereisd in mijn leven, en ik ben nochtans niet veeleisend, zelfs naar Nederland gaan noem ik een reis maken.

Vroeger was dat in elk geval zo. De allereerste keer arriveerde ik er op een fiets. Een ‘toeristenfiets’, met grote reistassen achterop en met, ik mocht niet klagen, drie versnellingen. Aan de grens moest je die tassen minstens voor de helft leegmaken, en werd je identiteitskaart bestudeerd alsof het nog altijd oorlog was. Bij Gorinchem was nog niet eens een brug, daar werd je overgevaren met een veer. In Den Haag zouden we iets gaan drinken, stalden onze fietsen op de stoep en namen op een terrasje plaatst, want het was warm. De ober kwam, om te zeggen dat we moesten ophoepelen, want mensen die niet behoorlijk gekleed waren werden niet bediend. We droegen korte broeken, en ‘cowboy-hemden’, met een patroon van grote rode vierkanten. Nog dezelfde avond arriveerden we in Amsterdam, en sliepen in de jeugdherberg op de Kloveniersburgwal. We reden daarna over de Afsluitdijk, en ‘deden’ een heel stuk van Friesland. Ik kocht ergens ook een mooie editie van Rembrandt, het boek van Jan Veth, dat dagen later aan de grens heel argwanend werd gecontroleerd. ‘Wat is dat, lees jij dat?’

Ontelbare keren ben ik in Holland geweest, en toch blijft zelfs Breda, hoe dichtbij ook, nog steeds tot het buitenland behoren. Enkele weken geleden stond ik in het kleine dorpje Prosperpolder, bij het Verdronken Land van Saeftinghe, te paard op de grens gelegen. Ik telefoneerde naar Antwerpen, dat kon rechtstreeks. Vervolgens zou ik iemand opbellen die in dat dorp een buitenhuisje heeft, maar dan in het gedeelte Nederland, drie straten verder, en dus moest ik eerst oo draaien, naar het muziekje luisteren, en dan negen cijfers.

Ik heb te weinig gereisd, ik voel me enkel thuis en rustig in een hotelkamer, en omdat Holland mijn eerste buitenland was ben ik er altijd blijven van houden.

Mijn eerste literair succes vond er eveneens plaats.

In 1952 zond ik een bundel verhalen in voor de toen bekende en prestigieuze Reina Prinsen Geerligsprijs, en ik kreeg er een eervolle vermelding voor, de eerste Vlaming die in deze prijs (met o.m. Mulisch en (Simon van het) Reve als vroegere prijswinnaars) een bekroning kreeg. Ik herinner me nog duidelijk dat jurylid Anna Blaman me amicaal op de schouder klopte, tijdens de plechtige uitreiking, die plaatsvond in een soort kerk, en dat Mulisch en Reve (zij waren toen nog bevriend) me na de officiële plechtigheid vroegen of ik mee in Amsterdam met ze op stap wou gaan. Dat kon helaas niet, want de oude en deftige mevrouw Prinsen Geerligs had me bij haar thuis uitgenodigd, en daar heb ik thee gedronken in het gezelschap van vele deftige dames, en in haar huis heb ik ook de nacht doorgebracht. De volgende dag, voor ik naar Antwerpen vertrok, kocht ik een exemplaar van alle Nederlandse kranten, en in allemaal stond ook mijn naam.

Ik behoorde meteen tot de literatuur. Het zou nog lang duren eer dat een

[p. 743]

beetje bekend werd. Van de bundel, Eerste verlangen en andere dingen, werd slechts het titelverhaal bewaard, en gepubliceerd in het eerste nummer van het mee door mij opgerichte tijdschrift Het Cahier, initiatief van ‘De Nevelvlek’, en later in mijn bundel Vogels met rode beulskoppen. De andere verhalen gaf ik, op zijn verzoek, aan Michel Oukhow, die er een of enkele van in De Vlaamse Gids wou publiceren. Dat is nooit gebeurd, want hij speelde het manuscript kwijt. Een paar jaar geleden belde hij me onverwacht op, met de verheugende mededeling dat hij het, heel toevallig, en dus na decennia, had teruggevonden. Ik kon niet onmiddellijk naar hem toe, belde enkele dagen later om een afspraak te maken, maar toen bleek het alweer verdwenen. Veel gaat er niet aan verloren.

Ook mijn eerste uitgever was een Nederlander, de firma A.A.M. Stols/J.P. Barth, te 's-Gravenhage. Mijn eerste roman werd in februari 1958 zeer geestdriftig geaccepteerd, maar pas in juli 1963 gepubliceerd, waarna de uitgeverij onmiddellijk op de fles ging.

Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam, besloot mijn tweede roman uit te geven, publiceerde ook mijn twee volgende boeken, waarna ze het manuscript van mijn vierde roman, De nacht bekijken, zoek maakten. Het lijkt onwaarschijnlijk, maar zo is het en niet anders. Het gebeurde nog in het tijdperk vóór het fotocopieerapparaat, en ik had slechts een zeer gedeeltelijke doorslag bewaard. Een deel van de (driedelige) roman heb ik, uiteraard aangepast, als novelle opgenomen in Vogels... In 1980 ontving ik van uitgeverij Meulenhoff een pakje met vriendelijke begeleidende brief: ze hadden het boek teruggevonden.

Het ligt nu, een beetje geel geworden, in mijn kast.

Ik stapte over naar uitgeverij Standaard, ook omdat ik daar de kans kreeg om mijn interviewboeken te maken, maar het contact met Nederland bleef sterk. Een van de eerste schrijvers die ik voor Schrijven of schieten interviewde was de dichter Ed Hoornik. Hij was opgetogen over het inteview en suggereerde me te proberen al die gesprekken in kranten en tijdschriften in voorpublikatie te brengen. Hij nam zelf contact op met de Volkskrant. Men nam mijn interview met hem inderdaad op, en vroeg me meteen of ik bereid was voor hen een soort culturele correspondentie uit Vlaanderen te verzorgen. Dat heb ik gedaan, van 1969 tot 1980.

Precies in die periode werd het muurtje tussen Nederland en Vlaanderen niet verder afgebroken maar weer opgemetseld. De interesse en waardering voor de Vlaamse literatuur werd heftig teruggeschroefd.

Er zullen allicht vele oorzaken voor zijn, de inzinking van het Vlaamse proza stimuleerde de belangstelling niet, ook de economische crisis zal wel een rol hebben gespeeld. De Vlaamse literatuur werd in Nederland gereduceerd tot de namen van de enkelen die nog bij een Nederlandse uitgever zaten, en daarmee was de kous af. Recensies van boeken of vragen voor interviews werden zeldzaam, uitnodigingen van tijdschriften voor medewerking nog schaarser. Vlaamse boeken werden zo goed als onvindbaar in Nederlandse winkels. Maar goed, we verdwenen niet helemaal uit elkaars beeld.

In 1977 startte boekenclub ECI met de reeks Schrijvers van Nu, een initiatief van Koos Schuur, waarmee hij debuterende auteurs een extra-impuls wou geven, door ze met een aparte, mooi verzorgde ECI-editie bij het grote publiek van de boekenclub te introduceren. Dat principe werd later uitgebreid tot auteurs met al een aantal titels achter hun naam, maar die nog niet de waardering hadden gekregen waar ze recht op hadden. Er werd een commissie geïnstalleerd die vier boeken per jaar moest selecteren, en daarin zit ik als enige Vlaming, samen met Maarten 't Hart,

[p. 744]

Aad Nuis, Tom van Deel en Marga Minco, die enkele jaren geleden ontslag nam en werd vervangen door Tessa de Loo. Er werd een, kan ik rustig zeggen, zeer mooie reeks opgebouwd, van reken zelf even uit hoeveel titels, met daarin evenwel slechts vier Vlamingen: Paul de Wispelaere, Alstein, Kristien Hemmerechts en Leo Pleysier. Dat Monika van Paemel met haar Vermaledijde Vaders niet in de reeks zit is een on vergeeflijke omissie, en dat wordt nu door iedereen ook grif toegegeven. Misschien ben ik niet zo'n overtuigend advocaat, misschien hebben de Vlaamse prozaschrijvers het in die periode een beetje laten afweten... Waarschijnlijk beide. In elk geval heb ik nooit van een anti-Vlaamse stemming hinder gehad. Geen vooroordelen, geen hooghartigheid, soms wel een vaag onbegrip of onwetendheid, want Nederlanders zijn minder vertrouwd met Vlamingen dan omgekeerd, zoals bekend.

Onlangs nog las ik in een recensie van Frans de Rover in Vrij Nederland, over het jongste boek van Leo Pleysier, Wit is altijd schoon, dat hij het Vlaams niet machtig is. Wat niet wil zeggen dat hij het ‘niet serieus’ neemt, schrijft hij erbij, maar het blijft gekakel. Men matigt zich geen mening aan over boeken (van Pleysier, ook van Boon of Claus) die geschreven zijn in een taal die men niet machtig is. Daarenboven vertelt de Rover in dat stuk dat Pleysier debuteerde met De razernij der winderige dagen, terwijl hij als gereputeerd criticus behoort te weten dat Pleysier eerder al Mirliton (71), Niets dan een schreeuw (72), Negenenvijftig (75) publiceerde, maar dan bij Vlaamse uitgevers. Dit terzijde, ik bedoel maar dat ik met dit soort kwasterigheid in de ECI-commissie nooit heb te maken gehad.

Mijn jongste, innig, literair contact met Nederland heb ik te danken aan Heere Heeresma. Jaren geleden nam ik in Groningen deel aan een forum over literaire tijdschriften. Een vraag of Nederlanders ook werk naar Vlaamse tijdschriften zenden beantwoordde ik onder meer met een anekdote: Heere Heeresma had de redactie van dit blad eens voor schut willen zetten door met een geestriftige aanbevelingsbrief rijmelarij in te zenden van een, zogenaamd door hem ontdekte, Maastrichtse dichteres. Een lokale krant vertelde die anekdote na in haar verslag van de avond en Heeresma zond me een brief op hoge poten waarin hij die beschuldiging ontkende, en eiste dat ik dat zou rechtzetten. Ik schreef hem lachend terug dat ik daar niet aan dacht, en toen hij weer, en toen ik weer. Ik amuseerde me best met dat gedoe. Op een morgen vond ik in de brievenbus een klein pakje waarin een werkelijk zeer verzorgd en fraai uitgegeven boekwerkje bleek te zitten, getiteld, Een vete. Heeresma had onze correspondentie, voorzien van een inleiding, en met weglating van twee van mijn brieven, gepubliceerd in een piratenuitgave. In een briefje deelde hij me mee dat ik natuurlijk geen cent honorarium zou zien, en dat het succes al onmiddellijk zo groot was dat er een tweede druk kwam.

Er blijft dus contact. Nederland laat Vlaanderen niet los, maar de relaties zijn onberekenbaar. De film Springen, gemaakt op basis van mijn roman Uit het raam springen moet als nutteloos worden beschouwd, en gerealiseerd met enige Nederlandse inbreng, werd in Nederland voor het eerst vertoond op het Filmfestival van Utrecht, en kende daar een opmerkelijk succes. Dus grote verwachtingen, ook van de Nederlandse verdeler, die zelfs speciale affiches liet drukken, maar de film flopte in Nederland.

De NOS heeft momenteel de bedoeling een ‘onverfilmbare’ Vlaamse tekst te verfilmen: Elias of het gevecht met de nachtegalen van Maurice Gilliams. Ik schreef het scenario, en de film zal geregisseerd worden door Klaas Rusticus, sinds jaren door dat boek gefascineerd.

Er blijft dus contact.