Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 134

[p. 360]

Anne van Herreweghen, Portret van Herman de Coninck.

[p. 361]

Herman de Coninck
Terugblik op ‘De lenige liefde’
Pleidooi voor onmacht

Bijna gelijktijdig belanden twee brieven in mijn bus: een van DW&B met de vraag om iets voor de nieuwe rubriek ‘Terugblik’ te schrijven, over De Lenige Liefde, over de sfeer toen, over de receptie ervan - én een brief van een nieuw lingeriemerk met de vraag of ik voor hun lancering een erotisch gedicht wil schrijven.

De tweede brief lijkt me een antwoord op de eerste.

Rudy Kousbroek heeft ooit een essay geschreven over de uitvinding van de seksualiteit, ergens in de negentiende eeuw. Hij deed dit zo pseudo-wetenschappelijk dat een aantal lezers erin liep.

Ongeveer op dezelfde manier heb ik in De Lenige Liefde de liefde uitgevonden, uitvinderssalon 1968.

Ik was daar aan toe.

Ik heb in mijn leven één verhaal geschreven, Koud als een bosbes, het soort verhaal wat je van een dichter kunt verwachten: autobiografisch, veel te poëtisch (poëzie is goed voor poëzie, een verhaal moet verhalen), mijmerend, zonder dat er iets gebeurde.

Dat verhaal is de keerzijde van De Lenige Liefde. Ik heb wel van een drietal verloofdes een enkele gemaakt, maar verder is er niets gelogen. Het gaat over hoe liefde niet zo goed wou lukken. Ik had me dan maar gespecialiseerd in onmogelijke liefdes. Die hadden het voordeel dat ze niet mogelijk hoefden te worden. Ik zat naast het ongenaakbaarste meisje van mijn jaar in dancing The Bridge en zei zoiets van: geluk, ik ben daar niet voor gemaakt. Ik ook niet, zei ze. En na een kwartier lag mijn arm rond haar schouder en dacht ik: wat doet die arm daar, en dacht zij: wat doet die arm daar, en dacht die arm: hier weggeraken is veel ingewikkelder dan hier geraakt zijn, ik blijf maar.

Moest ik iets voelen? Ik had te veel katholieke opvoeding achter de rug, waarin niets mocht, en ineens moest het: dat lukte niet meteen. En ik had te veel Courths-Mahlerachtige romantiek gelezen, waarin liefde een zo onbereikbaar hoogverheven gevoel was dat ik er niet bij kon. Iets wat je maar één keer in je leven meemaakt - maar dit was al de tweede dag in The Bridge, hoe moest dat dan?

Dus besloot ik die liefde bereikbaarder te maken, een beetje laag-bij-de-grondser, een beetje grappiger ook, gezelliger, woordspelerig, flaneerderig, er mocht zelfs enige onverschilligheid bij:

‘gevoelens bewegen zich nonchalant
in te grote woorden
zoals wij in vlotte pulls,

en wat ik voor je voel
noem ik een uurtje later
dan ook maar liefde.’

Dat was niet het beste gedicht, maar dat moest er zeker bij, weet ik nog, als ook die nonchalance in de liefde toegelaten was, dan maakte ik nog een kans.

[p. 362]

Het gekke was namelijk dat ik die liefde, die iets te veel met gymnastiek werd verward, eerst op papier heb uitgevonden en dan pas in werkelijkheid.

Ik heb later nog wel een paar keer gelijkaardige dingen gedaan. In Zo lang er sneeuw ligt probeerde ik rouw uit, alweer eerst op papier. In Met een klank van hobo probeerde ik middelbare leeftijd uit, in De hectaren van het geheugen een echtscheiding. Al die dingen moesten nog gaan komen. Maar ik stuurde woorden als een soort verkenners vooruit.

In Ons Erfdeel heb ik, meer dan tien jaar geleden, wel eens uitgelegd hoe ik tot het nieuw realisme ben gekomen. De ene kwam daartoe via de schilderkunst, Roland Jooris bedoel ik dan, de andere haast uit politieke overtuiging, Stefaan van den Bremt, ikzelf uit reactie op Hans Lodeizen die ik te romantisch vond, op de experimentelen die ik te hermetisch vond en op De Nieuwe Stijl, die ik te weinig romantisch vond, en een vierde kwam daartoe omdat de drie genoemden het hadden voorgedaan.

Ik vergeet echter de drie belangrijkste dingen.

Het eerste is dat ik jarenlang voor het studentenweekblad Universitas cursiefjes geschreven heb, onder het pseudoniem van pimpelgem s.j. De Jezuïetenrector is toen nog komen vragen om die s.j. weg te laten, want het was de tijd dat pater Mestdagh, nadat hij Jane Mansfield al in een kerstliedje had opgevoerd, zijn kap over de haag gooide, en de orde had al last genoeg.

Die cursiefjes waren niet zo belangrijk. Belangrijk was dat ik er op een gegeven moment mee ophield. Voordien reserveerde ik humor voor die cursiefjes en hopeloze romantiek voor mijn gedichten. Vanaf dat moment hield ik alleen nog maar gedichten over, en daarin konden humor en ernst met elkaar in de clinch. Het was voor mezelf telkens spannend om te zien wie het zou halen. Vanaf toen gebeurde er echt iets op mijn papier.

Het tweede is een invloed van later. Ik heb niet zoveel literaire vrienden, maar wel andere. Met een aantal daarvan ga ik elk jaar veertien dagen naar zee. Het zijn allemaal 68-ers. Een specialist in luchtverontreiniging, althans in de bestrijding ervan, leest er gedichten van Yehuda Amichai. Een classica met vijf kinderen studeert er Russisch. Een professor in de economie leest Midnight's Children van Salman Rushdie. Een germanist leest Suske en Wiske. Het zijn allemaal mensen voor wie literatuur nog vanzelfsprekend belangrijk is. Ik ben een beetje fier dat ik tot hun generatie mag behoren. Voor die mensen schrijf ik, en niet voor een criticus hier en een collega ginder.

Dat heeft mijn latere stijl meer bepaald dan literaire voorbeelden.

Ik weet dat het geen onzin mag zijn.

Vandaag komt de dochter van mijn buurman me in opdracht van haar lerares Nederlands interviewen, met nogal gerichte vragen van die lerares. Of ik ook geloof in de allesoverheersende kracht van het woord.

Ik geef haar het gedicht van Rutger Kopland mee dat eindigt met de regel ‘ieder woord geef ik voor een beter’, en leg uit dat mijn voorkeurdichters juist schrijven vanuit een grote argwaan.

Hitler geloofde in de allesoverheersende kracht, enzovoort.

Ik geloof juist in een grote mate van niet-kunnen.

Dat is mijn derde ontdekking. Goede dichters kunnen niet anders dan schrijven zoals ze schrijven. Dat is tenslotte ook een soort onmacht. De onmacht om vals te spelen, hoe bedrieglijk literatuur ook is.

Bovendien kan zelfs de beste literatuur niets. Ongeveer zoals ik met mijn tienjarige dochter bij hevig onweer niets kan, tenzij samen met haar niets kunnen.