Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1927

[p. 236]

Over Tooneel

WILLEM ROYAARDS 60 JAAR. - Ieder tooneelspeler heeft iets van den avonturier in zich. - hij zwerft door zóó vele rollen en zóó vele personages - doch het tooneel stelt in onze dagen ook eischen als aan een bedrijf, een onderneming, en wanneer de mentaliteit van den monteren avonturier zich doet gelden in de ‘onderneming’? Er zijn er velen, die 't in Royaards prijzen, dat hij liever alles glippen liet, dan een duimbreed prijs te geven van een ideaal. Er zijn er anderen, die hier een àl te drukkend overwicht zien van het individualistische, en zich de vraag stellen, of juist de rijke en sterke persoonlijkheid niet weet te vieren en te teugelen, wanneer zijn ideaal in botsing komt met weerbarstige omstandigheden, om zoo toch veel van dit ideaal verwezenlijkt te zien, tot heil des volks, ter verrijking van den schat der gemeenschap.

Wie er gelijk hebben: de ‘velen’ of de ‘anderen’? De wereld is niet zoo eenvoudig, dat we het ‘gelijk’ kunnen uitdeelen als koek aan kinderen. Doch wanneer de ‘anderen’ gelijk hadden gekregen, dan had deze groote kunstenaar niet zijn zestigste verjaardag behoeven te vieren op een geleenden avond in een geleenden schouwburg. Dat zijn wat verdrietige overdenkingen, maar ze houden moeilijk stand, wanneer we weer eens de kennis hernieuwen met een dier onverwoestbaren van de tooneelkunst.

Het nageslacht vlecht voor den speler geen kransen en dus moeten zij lang leven, en zij leven lang. Daar staat een zestigjarige als ‘Mercadet’ op de planken, en alles sprankelt en glimt en glinstert van jeugdig vuur. Fantasie en verve huppelen nog, en ze buigen, en ze maken strijkages, en dan komt de fortuin nog uit den hemel vallen: dàt moet wel eens gebeurd zijn in de dagen, dat ‘le pont d'Avignon’ het middelpunt der wereld was: de brug van Avignon, ‘où l'on danse tout en rond’... Wij zien Royaards in zulke rollen het liefst: hij moet kunnen leven met de fantasie, hij moet den goud-schuimende wijn der verbeelding kunnen drinken met luide teugen, en dan tevens zóó, dat iets van het barokke, van het zinnelijk-dwaze, van het ontroerend-zonderlinge in ons allen tot uiting komt. Hij moet ons kunnen

[p. 237]

onthalen op een feestje, waarop de Nar verstandige woorden zegt en de Wijze knipoogjes geeft. Wanneer Willem Royaards werken kan in 't hem zoo eigen genre, dan maakt hij waarlijk den avond-in-den-schouwburg tot dat feest, waarover Goethe reeds gewaagde.

Wij weten zeer wel, dat anderen de groote beteekenis van den doctor elders zoeken. En wanneer in eenzoo groot, zoo uitgebreid levenswerk een voorkeur zich gelden doet, dan is daarin altoos zekere onbillijkheid, zekere eenzijdigheid verscholen. Royaards is ook gehuldigd als de man, die Vondel deed herleven op ons tooneel, die den verblindenden rijkdom van Shakespeare ons deed kennen... Wij willen al deze bloemen van lof gaarne bijeengaren tot een ruiker, maar wij kunnen dan toch ook niet voorbijzien, wat eigenlijk de tragiek van dit groote leven is. Royaards heeft voor Nederland een hoogtepunt gerealiseerd in een tooneelbeweging in een tijd, toen deze tooneelbeweging hare innerlijke kracht reeds verloor. Want de Reinhardsche overwoekering-van-weelde, een der laatste en grootste ademtochten van het renaissancisme, waardoor Royaards' levenswerk werd beheerscht wijkt in een tijdperk, waarin verjongde kunst eer de soberheid zocht dan de weelde, eer de stille innigheid in de kern dan het verblindende. Doch in weerwil van deze tragiek, waardoor Royaards lang vreemd bleef staan tegenover de, trouwens vage, omvorming van het drama in onze dagen, zal zijn naam in de historie blijven voortbestaan, omdat hij met Eduard Verkade, de redder is geweest van het Nederlandsch tooneel. Want hij heeft de uiterlijk-glanzende, doch innerlijk-vooze, sleurige tooneelkunst deze lage landen opgestooten met eene nieuwe bezieling, het schijnbestaan werd tot een nieuw en bloedrijk leven, en het tooneel heeft, mede door hem, weer een rol gespeeld in de geestelijke stroomingen van den tijd, die ook de Dietschen stam niet onberoerd laten, doch leiden moeten tot hare geestelijke wedergeboorte.

En nu reeds zestig jaar, en een nieuwe schouwburg zal worden gebouwd, om misschien het grootste werk nog te beginnen. Vroeg sterft, wien de goden liefhebben, is de melancholieke uitspraak van oude wijsheid; doch een groote levenskracht in de grijsheid is eerder een Godsgeschenk.

W.N.