Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1927

[p. 206]

Over Letterkunde
door Aug. Van Cauwelaert.

F. van Hecke: Gedichten. Uitg. De Sikkel, Antwerpen. De Dichters van 't Fonteintje, met voorrede van J. Van Nijlen, Uitg. Boosten en Stols, Maastricht.

De vooroorlogsche jongeren hebben geen wezenlijk nieuw geluid gebracht in de vlaamsche letteren. Alleen: de schakeering van hunne sterkere of zwakkere persoonlijkheid. Zij waren volgelingen, geen voorwacht. Zij hebben zelf geen barrikaden weggebroken; zij zijn geen opstandige hemelbestormers geweest. Hunne vreugde om hetgeen de vlaamsche literatuur zoo pas verworven had aan schoonheid, beschouwden ze als een wonderlijke verrijking van de poezie en het wezen zelf van het dichterschap, en zij hebben niet de behoefte gevoeld deze weer dadelijk prijs te geven voor een twijfelachtig zoeken naar nieuwe waarden.

De roem van Gezelle ging nog aldoor stijgende; maar op de vooroorlogsche jongeren heeft hij niettemin geen noemenswaardigen invloed meer gehad. Zij lazen en prezen den West-Vlaamschen meester met ontroerde bewondering en een kinderlijke vereering, maar de invloed van Gezelle heeft, behalve wellicht bij hunne weifelende aanvangsgedichten niet op hen ingewerkt. Het kan zelfs verwondering wekken dat priesterdichters als J. De Vocht en H. Thans, veel sterker de bekoring hebben ondergaan van de Tachtigers, - de eerste van Boutens, de tweede van H. Swarth en Kloos, - dan van een God-ewijd priester als Gezelle. Maar het sterkst heeft ingewerkt op de vooroorlogsche jongeren de weidsche, gloeiende pracht van K. Van de Woestijne's alexandrijn.

Het langst heeft die wellicht de gedichten beinvloed van F. Van Hecke. Dat Van Hecke, al werd hij voor den E. Van Loonprijs uitverkoren en al werd hij vorig jaar nog officieel gelauwerd voor den besten dichtbundel verschenen in 1925, slechts in beperkten kring bekendheid verwierf, althans gelezen wordt, is, behalve aan de

[p. 207]

schaarschheid van zijn verzen te wijten aan de weigere houding waarmede hij den vlaamschen lezer is tegemoetgekomen. Van Hecke schijnt niet gesteld op ruime bekendheid en waardeering. Zijn eerste bundel werd slechts op enkele luxueuse exemplaren gedrukt en van zijn bundel Gedichten, waarin de eerste bundel werd opgenomen, kwamen slechts 200 exemplaren in den handel.

Deze Gedichten-bundel bevat dus heel de dichterlijke arbeid van Van Hecke. Nauwelijks een honderdtal bladzijden, terwijl de eerste verzen al dateeren van twintig jaar geleden. Dat wijst niet op een sterken scheppenden drang. Maar het is werk van een groote gebondenheid, vormvast en gedragen. Het is in steviggesmede verzen de verbeten bekentenis van een twijfelgeest, die zijn eigen meester en beul is. Soms gaat de strijd van zijn strevenden geest luwen; soms heeft zijn hart haar vrede en vreugde aan de loutere dingen van het leven, en hij, die verleerde te bidden tot den Vader die in den Hemel is, keert zich dan met vertrouwd gebaar tot het Leven:

O Leven die onze eenge waarheid zijt,

die wij misleid, miskenden, daar de tijd

een muur was tusschen ons, wij zijn gelijk,

wij van de Toekomst; ons toekome uw rijk

der aarde en elk volge er elk zijn God,

een mensch bij menschen...

Maar deze bevrediging aan de dingen der aarde rest ten slotte geen andere consequentie dan te hopen op zelfvernietiging en op vergetelheid:

Ook mijne boot zal eindgen op den stroom
die noch begin noch einde heeft, en loom
gestrand rusten tusschen het roerloos riet,
voor eeuwig stil langs den verlaten zoom
terwijl vergetelheid haar bleeken doom
uitsluiert over mij vergaande in 't niet. (p. 74).

Wanneer Van Hecke deze troostelooze wijsheid verkondigt wankelt wel eens zijn vers, omdat zijn eigen geloof erin binnen hem aarzelt en twijfelen blijft; maar wanneer de twijfel opeens weer steigeren

[p. 208]

gaat, rukt meteen zijn vers naar hooger, verbeten, krachtig en ontroerend door de gepijnigde menschelijkheid die er in losbreekt.

Kent gij de foltering dier nachten
Als, door de lichaamspijnen, boort
Het duizeldwarlen der gedachten,
Die niet te vangen zijn door 't woord?

Wanneer de geest, van 'twijfelen dronken,
Woest rond zichzelve krimpt van pijn,
En opstaan wil, zoodra gezonken,
Om voort zijn eigen beul te zijn;

Terwijl en angst, en spijt, en woede
Al huilend dansen in uw hart,
En ge u de lippen bijt ten bloede,
Om 't geen ge u zelve tegensart.

En hoor dan, lijk gebarsten klokken,
De waanzin door uw slapen slaan,
Voel u de borst van vrees doorschokken
Dat zulke nacht nooit zal vergaan.

Totdat, bij de eerste morgenklaarte,
Ge u 't koude zweet van 't voorhoofd wischt,
Terwijl, als op een doodkist de aarde,
Neerploft op u vermoeienis.

Maar deze twijfel wordt eilaas een zelfverteerende factor; hij blijft niet doorwerken als een motor, als een stuwende kracht naar de wenkende waarheid.

_**_*

Dezen martelenden twijfel hebben de dichters van ‘'t Fonteintje’, uit wier werk Jan Van Nijlen een keur van gedichten heeft samengelezen, nooit aangegrepen. De wereld was goed en schoon en het leven waard geleefd. Het kon voor hun part blijven zooals het was.

[p. 209]

Ze waren met vieren - vier Vlaandersche jongens - met als hoogste bezit hun twintigjarige jeugd en als ideaal: geen ideaal te behoeven; maar dichters niettemin: Richard Minne, Maurice Roelants, Reimond Heereman en Karel Leroux. Ze vonden al die drukte in de naoorlogsche literatuur te druk en al dat getheoretiseer te theoretisch en ze stichtten ‘'t Fonteintje’ dat viermaal 's jaars zijn doorzonde straal met een sierlijke bocht zou uitstorten in een marmeren bekken. Keurig, gemeten en heelemaal niet onstuimig. Op het eerste zicht kon het wel wat artificieel schijnen, maar de levende ader die het voedde is sterker gebleken dan sommigen aanvankelijk wilden erkennen.

Daar is moed noodig om als jonge man onder jonge mannen die de bakens hebben verzet, de traditie van zijn voorgangers als wet te huldigen. Men kan over de waarde van dezen moed discussieeren, maar de mannen van 't Fonteintje hebben in elk geval dien moed gehad. Al sprak zich een geevolueerde gemoedstoestand uit in hun werk, zij erkenden in het voorgaand geslacht, hoofdzakelijk Van de Woestijne als heer ende meester en ze streefden ernaar, in traditioneelvoormschoone verzen hun jonge verlangens en ondiepe vreugden uit te zingen. Ook, - voor zooveel het M. Roelants geldt - de rijke pijn en bezinnenden angst van ziekte en dreigende dood.

Ook deze jonge mannen hebben den oorlog als weerslag ondergaan, maar sommigen hebben hem ondergaan in zijn verderfelijkste gevolgen. In de spokerij van dood en honger en vernieling werden velen aangegrepen door een razende behoefte naar de aardsche vreugde van het vliedend leven. Wat velen ertoe dreef op het front tijd en eeuwigheid te wagen om een enkelen dronk van leven, dat hebben sommige jongeren, wellicht onbewust, ondergaan in het bezet gebied. Uit dien geest is Music Hall van P. Van Ostayen geboren; diezelfde drift heeft ook de mannen van 't Fonteintje gedreven of... bedreigd. En hierin hebben de mannen van 't Fonteintje zich onderscheiden van hun geeerde voorbeeld K. Van de Woestijne. Van de Woestijne heeft steeds den honger van het steigerende vleesch als een doem gevoeld, waaraan hij zich 't ontworstelen poogde; maar R. Minne en R. Heireman schijnen zich erom verheugd te hebben.

Daar is een ander onderscheid tusschen de mannen van 't Fonteintje en Van de Woestijne. De ironie van Van de Woestijne was de schreinende lach van iemand die lachtte om niet te schreien: maar de Fon-

[p. 210]

teiniers, met uitzondering van Roelants hebben de ironie der geblaseerdheid verwoord. Voor de ironie van Minne - de erkende chef dezer jonge groep - is zelfs het heiligste niet veilig gebleven. Daar is niets tragisch in zijn wezen en zijn woord. Niets van den schreeuwenden ernst waarvan zekere jongeren, in Nederland vooral, verscheurd waren of beweerden verscheurd te zijn. Minne heeft genoeg aan de simpele dingen en gereede vreugden van het dagelijksch leven: zijn pijp, zijn haard, het brood dat elken dag hem biedt en de rest. En over dit alles de geruste spotlach om al die drukte in de wereld, die zoo vreeselijk ernstig dreigt te worden.

Het werk van R. Minne is los, wel eens baldadig, met een voldaan gevoel van: 'k lap de heele boel maar aan mijn laarzen. Maar wanneer hij zich bezint en de verre stem beluistert die uit zijn diepste wezen en menschelijkheid opzingt, dan bereikt hij een zeldzame schoonheid zooals in deze: Ode aan den Eenzame:

Gelijk een bron

zijt ge in de zon

op de hoogvlakte van Pamir.

Geen herder zelfs

die in 't gewelf

van zijne hand uw klaarheid schept.

Van heinde en ver

alleen een ster

schiet toe en geeft zich gewonnen.

In de verzen van Herreman is er een ondeugender speelschheid en een snaaksche oneerbiedigheid. K. Leroux heeft nog geen sterke persoonlijkheid uitgesproken; en van de vier Fonteiniers schrijft Roelants het gaafste vers. Een voorname vorm, maar warm en dooraderd van gevoel. Ter karakteeriseering volsta dit vers dat tot zijne eerste maar ondanks den Van de Woestijnschen invloed tot zijn mooiste gedichten behoort:

Ik denk zoo vaak aan Perk en Rodenbach,
twee jonge dichters en twee jonge dooden,
die met de pijn van een gewilden lach
mij tot hun droevige eeuwigheden nooden.

[p. 211]

 

Ik waan, ik, die de schalen ledig zag,

 

dezelfde rijke bekers mij geboden,

 

en voor het bed waarop ik koortsig lag

 

dezelfde lievende armen van de Goden.

 

 

 

En 'k luister naar hun liedren van verleiden

 

waarvan de lucht gaat zinderen en beeft,

 

en langzaam zwijgt: de stilte vóór 't verscheiden...

 

 

 

Voor hem, die maar als trots zijn liefde heeft,

 

wat wil hij kommeren om 't lot der tijden,

 

wanneer hij sterft en nauwlijks heeft geleefd!