Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1927

[p. 160]

Gedachtenis aan Karel Van den Oever

Men zal zichzelven dikwijls betrappen op de meest uiteenloopende opinies over Karel Van Den Oever en zijn werk. En men zal er zich over verwonderen dat men in dat leven en in het werk telkens genoeg gegevens vindt om die verschillende opvattingen een reden te geven. Vloeit dit dan voort uit de dubbelheid van ons begrijpen en van ons meevoelen tegenover Karel Van Den Oever? Vloeit het voort, eenerzijds uit ons katholicisme, dat naar een radicale figuur als hij, sans peur, niet altijd sans reproche, moet opzien met een trilling van bewondering en sympathie? Want, niet waar, hij die elken dag in het winkelhuis onder vechtlustige vaandels met kubistische en andere strijd- of schreeuwleeuwen doorging, ging door Antwerpen en ging door het leven alsof voortdurend boven hem oorlog lawaaide en de aangevochten banier Christi in gevaar was. Ook in de dagen van ‘'t Inwendig leven van Paul’ stond zijn aandacht scherp en straf gekeerd en hanteerde hij het onvoorzichtig lemmet van zijn pen tegen meer vijanden dan er eigenlijk in werkelijkheid waren. Maar kom, zooals hij dan onverschrokken voor Christus vocht, reeds van in een tijd toen de beide literaire Nederlanden zich van Christus weinig of niets aantrokken, zoo deed en zoo dierf het geen ander. In dezen jongen tijd, die gaarne wat hij mist aan literair fatsoen, prijs geeft voor die flinke preutschheid van een houding te hebben in het leven en te durven bidden in een gedicht, is dat iets dat nog wel buiten de literaire waardeering staat, maar toch ook er verre boven. Als Karel Van Den Oever in zijn zwakste verzen zonderlingheden schreef die ons volstrekt niet deden opveeren, hij was dan toch altijd een koen soldaat Christi en de gemartelde oprechtheid van zijn geloof, de harde belijdenis die hij van morgen tot avond herhaalde, als was ze hem een obsessie geworden, dwong eerbied af. Hij had daarin iets van de arduinen hardnekkigheid, waarmee die groote romeinsche wijsgeer en senator keer om keer zijn redevoeringen liet eindigen op het: ceterum censeo carthaginem esse delendam. Naast de literatuur, boven de literatuur stond zijn geloof, begin en einde van elk gedicht, van elk innerlijk literair pleit. Ceterum censeo...

Komaan, ja, hij was niet gelukkig. En men onderschat al te gauw de tragische beteekenis van deze feiten: een vroom man met een diep gemoed die intens christelijk leefde, veel bad en dagelijks communiceerde en toch niet gelukkig was. Hoe rijmt gij dat te saam, als ge niet ergens in zoo 'n leven een verzwegen gemis of een groot verborgen verdriet, een ellende waar geen heil voor was aanneemt?

[p. 161]

Ziekte, zenuwziekte, friesche afkomst? Jawel! Maar O.L. Heer heeft ook voor de Friezen geleefd en geleden. Ook hen gaf Hij redenen en middelen om gelukkig te zijn. Ook zenuwziekten krijgen genaden, meer dan zij strikt genomen verdienen, en genoeg om door alle levenssnikken en tranen heen den onverroerbaren glimlach te vertoonen die alleen van het geloof, de hoop en de liefde komt. Neen, laat ons een deel op aktief van ziekte en afkomst schrijven, maar toch niet die verklaring integraal aanvaarden al valt zij 't eerst onder de hand. Laat ons ruimte laten voor Hooger Hand die ook in dat leven haren vinger heeft gehad met een bedoeling die wij en misschien de dichter zelf ook niet kenden, maar die een wil was hard en onverbiddelijk. Laat ons in elk leven erkennen factoren en drijfveeren die we niet kennen. Harde menschen als we zijn, wat we kennen be- en veroordeelen we. Laat ons dan in elk leven een open ruimte laten waar ons liefdeloos oordeel niet brekend over heen slaat, maar waar we eerbiedig voor het onbekende zwijgen en niets anders te geven hebben dan een stille, bescheiden deernis.

Het komt u dan ten slotte voor dat een schoon, vroom sterven toch heel gauw een andere beteekenis geeft aan het literair werk en de temperament-détails van een persoonlijkheid en sommige betwistbare vormen. Wat heeft het ten slotte toch luttel te beduiden, al dat zeer speciaal geprinciep waarvoor we bloed en leven veil hebben zoolang we, jong en gezond, niet moe kunnen worden aan de schrijftafel. Hoe mild wordt een mensch als de dood aan de deurklink staat. Hoe sereen wordt het bitterste, snibbigste werk van een man die gestorven is. Hoe schoon recht loopt de levensweg als men hem overziet van aan het graf.

Nu dat Karel Van Den Oever al een paar maanden te Onzen Heere is, denkt men aan hem met een innigheid, ja met een warmte waarmee men geen blijf hadde geweten, staande in levenden lijve tegenover zijn strak-smartelijk gelaat en van man tot man. Nu is het een goede verblijdenis te weten dat, waar hij nu is, van al den ballast niets is overgeschoten dan zijn grooten goeden wil dien God genegen is met dubbelmaat te meten. En voor de rest honderdvoudigen troost voor al het lijden. Intellektualiteit, artistieke gewildheid, renaissancisme, expressionisme, och wat al woorden om niets te zeggen, er blijft daar niets meer van over dan een konsekwent uitvoerig literair oeuvre dat ten slotte en over heel de lijn de smartelijke hijging was van een vurige ziel die zich hier niet thuis voelde en snakte naar de eeuwigheid.

G.W.