Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1927

[p. 80]

Over Muziek
Puccinis's Turandot
door André Van Praag.

In lang vervlogen eeuwen leefde er in het Hemelsche Rijk een prinses, even vermaard om haar onweerstaanbare schoonheid als om haar wreedheid van hart.

Dertig prinsen van den bloede, reeds, die verblind door liefde, uit den vreemde naar het gouden rijk van de opgaande zon waren getrokken om naar de hand der wonderschoone prinses te dingen hadden hun onbezonnenheid met den dood moeten bekoopen want Turandot's wet was onverbiddelijk voor hen die de drie levensraadselen, welke zij haar aanbidders pleegde voor te leggen niet vermochten te verklaren.

Allen, één voor één, waren ze gevallen, de hoofden der koningszonen onder het mes van den beul, één voor één want Turandot's raadselen waren even ondoorgrondelijk als haar ziel.

Doch eens gebeurde het dat zich ten paleize van Turandot's vader, den machtigen Keizer van China, een onbekende prins meldde, schoon als de dageraad en wijs als de Mikado zelve, welke zonder moeite de raadselen welke de prinses hem voorlei wist op te lossen.

Groot is Aizen - Myo - O, God der Liefde en wee hen die trachten te ontkomen aan zijn strenge natuur-wetten.

Van af dit oogenblik was over Turandot's lot beslist. De eed, die ze zichzelven had opgelegd: zich nooit aan een man te zullen geven om zoodoende den smaad te wreken eens in het grijze verleden prinses Lou-Ling door een mannelijk wezen aangedaan - zou ze nu moeten breken en gisteren nog op het toppunt van haar fatale macht zou ze vandaag het willoos speeltuig worden in handen van den vreemdeling, welke het lot haar als vrijer had aangewezen. Hoe had ze ook ooit kunnen bevroeden dat raadsels waarover de Wijzen van China jaren-

[p. 81]

lang vruchteloos hadden nagedacht door een gewoon sterveling zouden worden opgelost.

Doch zie, de nobele, onbekende koningszoon, ziende haar wanhoop en verbijstering, verleende haar een gunst. Eén dag uitstel schonk hij haar en de tijd tot overpeinzing van een probleem. Op haar beurt zou ze een raadsel moeten oplossen, n.l. dat van des prinsen herkomst. Indien ze hierin vóór het ochtendgloren slaagde zou de prins haar de vrijheid weerom schenken en zelf vrijwillig naar het Nirvana der Dooden verhuizen, zooniet zou ze zijn vrouw worden.

Dien nacht was Peking, de violette stad niet in rust gehuld. Gruwelijk waren de martelstraffen waarmede Turandot de bevolking had bedreigd, indien ze er voor den ochtend niet in zou slagen voor haar den sleutel van het mysterie te vinden. Doch alle zoeken, speuren en vorschen bleek tevergeefs, niemand vermocht achter het geheim te komen.

Tot Turandot even vóór den dageraad de waarheid vernam uit den mond van den prins zelve. Hij was Kalaf, zoon van Timser, onttroonde vorst der Tartaren... Zijn leven was in haar handen.

Doch toen de dag ontwaakte in de violettestad en de zon haar stralen zond op haar troon van jade, ontwaakte - o! wonder - ook de liefde en de zon in Turandot's ijskoude hart.

En vóór haar paleis deed zij den volke kond, terwijl ze den prins voor de voeten viel: ‘Volk van China, nog vóór het ochtendgloren heb ik het mysterie weten te ontsluieren... ik weet nu wie de vreemdeling is... Zijn naam is: de Liefde’.

Dit schoon wijsgeerig vertelsel van Persischen oorsprong werd door den beroemden Venetiaanschen dichter-dramaturg Carlo Gozzi (1720-1806) in tooneelvorm gegoten.

Schiller gaf er een zeer vrije Duitsche bewerking van voor het hertogelijk theater in Weimar en het is de Italiaansche vertaling dezer laatste bewerking door Maffei welke Adami en Simoni tot voorbeeld diende voor het libretto van Turandot, dat door wijlen Giacomo Puccini op muziek werd gezet. Ruim twee jaar lang had de componist van ‘La Tosca’ tevergeefs naar een geschikt tekstboek gezocht. Puccini wist bij ondervinding (men wijt het fiasco zijner jeugdwerken: ‘Le Villi’ en ‘Edgar’ vooral aan de gebrekkige libretti) in welke sterke mate een belangwekkende handeling tot het succes van

[p. 82]

een moderne opera kan bijdragen en het aanzienlijk aantal teksten welke Puccini in de jaren 1917-1920 ter toondichting opnam doch daarna wegens ontooneelmatigheid weder verwierp werpt een sterk licht op de practische zijde van zijn talent; Puccini was in de eerste plaats een geroutineerd ‘homme de théâtre’. Fraccarioli in zijn geestdriftige doch nogal oppervlakkige Puccini-biographie (Milaan-Ricordi 1925) citeert een heele lijst libretti welke voor Puccini werden geschreven, door hem werden aangenomen doch nooit zijn getoonzet. Noemen wij slechts: Marie-Antoinette, La Faute de l'Abbé Mouret (reeds door Alard Bruneau tot muziekdrama verwerkt), ‘Tartarin de Tarascon’, ‘La femme et le pantin’, ‘La Lupa’ (van den Siciliaanschen romanschrijver Verga, auteur van de novelle waaruit ‘Cavalleria Rusticana’ ontstond). ‘Three little wooden shoes’ (naar Ouida, inmiddels door Mascagni getoonzet). Het feit dat Puccini tenslotte de Turandot-stof verkoos spruit voort uit het verlangen van den meester zich ook in het genre zijner libretti te vernieuwen, een andere facet, n.l. de fantastische zijde te laten glinsteren van zijn talent, hetwelk zich totdien steeds in dienst van het superrealisme, het z.g. ‘verisme’ had gesteld.

Edoch, de ‘Turandot’ zooals ze zich in de Gozzi-Schiller-bewerking voordeed was als drama louter episch en Puccini's kunstenaarsnatuur was bij uitstek op het lyrische ingesteld. Er ontbrak aan het stuk nog een teedere, offervaardige, liefdevolle vrouwefiguur om als tegenhanger te dienen voor de trotsche, ongenaakbare pagoden-prinses. Vandaar dat Adami en Simoni de bekoorlijke figuur van Liu schiepen, het jeugdige slavinnetje van den prins, dat onder een onbeantwoordde liefde voor haar meester lijdt en zich in de laatste acte offert, zichzelve den dood geeft als men haar martelen wil om haar het geheim van 's prinsen afkomst te ontfutselen.

Zoo men weet was het Puccini niet vergund zijn Turandot geheel en al te voltooien. Frank Alfano (de componist der te Antwerpen opgevoerde opera: ‘Sakuntala’) genoot het voorrecht het laatste duo tusschen Turandot en Calaf te instrumenteeren en de finale op te bouwen uit door Puccini nagelaten motieven. Des meesters laatste schepping was de stervensscene van Liu en de doodszang welke door het koor ter harer eere wordt aangeheven.

‘Liu - goedheid - teederheid - vergiffenis - o! poëzie!’

[p. 83]

waren de laatste woorden die Puccini toondichtte. Hierin ligt ongetwijfeld iets symbolisch. Puccini's liefde ging vooral uit naar die freele, discrete heldinnen zooals ze talrijk zijn in zijn werken als Mimi, Cio-Cio-San, Minnie (uit ‘La fanciulla del West’) de door de maatschappij geslagene, zwakke vrouwen, welke het medelijden moeten opwekken van allen die weten wat lijden beteekent; voor hen vond hij zijn meest teedere accenten.

En het lot heeft ook niet gewild dat Puccini zijn zwanenzang zong voor de tenslotte door hartstocht overwonnen groote, machtige Turandot, Brunhilde van het Oosten, doch voor de kleine Liu, die gelaten stierf voor den prins haars harten...

Een andere verandering aangebracht in het tooneelstuk van Gozzi is de vervanging der traditioneele aan de ‘Commedia dell' Arte’ ontleende figuren van Tartaglia, Brighella en Pantalone door de drie ras-echte Chineesche ministers Ping, Pang en Pong, karikaturale hoogwaardigheidsbekleeders welke Puccini inspireerden tot hoogstkoddige muzikale gedachten uitgedrukt in het intermezzo dat het 1^ste tafereel van het tweede bedrijf vormt.

‘Turandot’ neemt in het oeuvre van Puccini een zeer eigene plaats in. In de laatste vijftien jaar van zijn bestaan zocht de componist gestadig zijn stijl te vernieuwen. Herinneren we aan ‘La Fanciulla del West’, de trilogie: ‘Il tabarro - Suor Angelica - Gianni Schichi’ en ‘La Rondine’, Puccini's eenige opéra-comique. Het ‘Verismo’ de opera-stijl à la Mascagni van het eind der 19^de en begin 20^ste eeuw voldeed hem tenslotte niet meer. Vele nieuwe wegen werden in den loop zijner carrière voor hem vereffend door groote geesten als Debussy, Ravel, Milhaud, Schönberg, Stravinsky en in eigen land door Malipiero en Respighi. Naar het voorbeeld van Verdi die op het laatst van zijn leven nog met iets geheel-nieuws: de onsterfelijke ‘Falstaff’ voor den dag was gekomen wilde Puccini in zijn Turandot ook als een herboren musicus naar voren treden. Is hem dit volkomen gelukt? We kunnen het slechts ten deele bevestigen. Er zijn in ‘Turandot’ vele nieuwigheden, het werk is bovendien veel bezonkener en gecompliceerder dan Puccini's vroegere opera's, des alniettemin duikt herhaaldelijk de componist van ‘La Bohème’ uit de partituur op en soms worden de reminiscenties zelfs zeer sterk (trio, 1^ste acte, 1^ste tafereel II, stervenscene Liu in III). Eigenaardig, het waren altijd juist

[p. 84]

die gedeelten welke ons het meeste pakten, juist die zangen waarin de ziel van den toondichter was te hooren. De rest van ‘Turandot’ komt ons voor hoewel technisch volmaakt en vol verrassende harmonische vondsten, toch eerder, met het verstand als met het hart geschreven te zijn. En dit kan niet anders dan een soort van leegte bij de toehoorders achterlaten. Puccini had een warm, nobel hart en wij voelen het voorzeker als een gemis als wij dit hart in zijn muziek niet hooren kloppen. Eén der meest opmerkelijke noviteiten voor Puccini is de gebruikmaking van het harmonisch bitonale beginsel (het tegelijkertijd aanwenden van twee verschillende toonaarden, hetgeen de exotische stemming van het werk op frappante wijze verhoogt. Trouwens, alle motieven in ‘Turandot’ doen echt typisch Chineesch aan. Velen dezer zijn oorspronkelijk en door Puccini uit oud-chineesche manuscripten in het Britsch Museum opgediept.

Laat ons tenslotte nog enkele woorden wijden aan de Turandot-opvoeringen in den Muntschouwburg te Brussel. Deze mogen in vele opzichten voortreffelijk heeten. Het was in onze hoofdstad dat Puccini, die aan een ongeneeslijke kwaal leed en als laatste hoop naar Brussel was gekomen om er een radiumbehandeling te ondergaan, voor het laatst de oogen sloot. De directie van den Muntschouwburg rekende het zich dan ook tot een vrome plicht de ‘Turandot’ nog vóór dat de Groote Opera te Parijs ze opnam, op waardige wijze voor het voetlicht te brengen.

Mej. Bonavia welke de titelrol vervulde kon ons niet geheel en al voldoen. Haar stem klonk vooral in het tweede bedrijf zeer schel; alleen haar gebarenspel (reeds eerder in ‘Tannhäuser’ viel dit op) was bewonderenswaardig. De heer Verteneuil ontpopte zich in de rol van den prins als een hoogst sympathiek tenor; deze jonge Belg belooft ongetwijfeld veel voor de toekomst. De heeren Boyer, Lens en Mandieu waren verdienstelijk respectievelijk als Ping, Pang en Pong, terwijl de heer Richard ons weer verrukte met zijn prachtig sonoor baryton-geluid. Beslist onvoldoende was de heer Lefèvre als de Keizer, zijn rol was gelukkig kort. Van alle medespelenden ontroerde ons het meest Mevrouw Talifert, wier vertolking van Liu alleen reeds een gang naar de Muntschouwburg waard is. Orkest en koor (hetwelk laatste in Turandot een rol vervult overeenkomstig met

[p. 85]

die van het koor in een Grieksche tragedie) kweten zich voortreffelijk van hun taak. Hun leiding was in welvertrouwde handen bij den Heer Corneil de Thoran. De meeste lof komt echter aan de heeren Delescluse en Thiriar, welke respectievelijk decors en costumes ontwierpen. Hun scheppingen waren zeldzaam-schoon. Dank zij deze groote en bescheiden kunstenaars werden de Turandot-opvoeringen een even groote lust voor de oogen als voor de ooren.