Dietsche Warande. Jaargang 2

(1856)– [tijdschrift] Dietsche Warande– rechtenstatus



[pagina 403]
‘De Grimbergsche oorlog’
I. De ‘Maetschappy der vlaemsche Bibliophilen’, die zich door het in druk bezorgen van zoo menig oud nederlandsch dichten prozawerk, dat historische of letterkundige waarde had, heeft verdienstelijk gemaakt, heeft dezer dagen het andere deel uitgegeven van een meer beroemd dan bekend mnl. epiesch gedicht, of ‘ridderdicht’, gelijk men het met de uitgevers, zoo de zin niet te beperkt wordt opgevat, zoû mogen noemen, getiteld ‘De Grimbergsche oorlog’. Wij meenen het oogmerk der geachte uitgevers, de algemeener kennis en waardeering van dit hoogst belangrijke kunstwerk, niet beter te kunnen dienen dan door er van tijd tot tijd (te beginnen met het eerste deel) eenige fragmenten uit mede te deelen in onze ‘Warande’: daardoor zal bovendien de zucht om met het geheel kennis te maken zeer zeker bij die lezers worden opgewekt, wier middelen hen als het ware voorbestemmen de 12.300 vaerzen, waar het stuk uit bestaat (van hetwelk slechts honderd exemplaren in den handel zijn), in eigendom te hebben. Men zal opmerken, dat, al zijn er enkele gebreken in de form (als daar zijn de stopspreekwijzen, die het ontcieren), daartegenover dikwijls zoo veel levendigheid in de schildering der feiten, zoo veel goed en edel gevoel in de gesproken woorden, zoo veel wetenswaardigs in de beschrijving staat - dat er even min dichterlijke als historische en taalkundige waarde aan kan ontzegd worden. Men moet echter nooit uit het oog verliezen, dat men hier met een epiesch dichtstuk, niet met een trouw dagverhaal te doen heeft. De tijd der handeling van het stuk is de helft der XII^c Eeuw. Het gedicht-zelf, dat Bilderdijk de ‘Ilias van het moedig geslacht der Berthouds’ noemt, behoort blijkbaar tot de XIV^e Eeuw; de dichter komt uit de school van Maerlant, en heeft als deze een grooten weêrzin tegen de romanliteratuur, en toch staat de dichter niet zoo ver in de XIV^e Eeuw, of vele door hem ge-
[pagina 404]
bruikte woorden waren voor een afschrijver uit het laatst der XV^e geheel onverstaanbaar (als blijkt uit de varianten in het zoogenaamde Brusselsche Hs.) en zijn doorgaands door veel minder juiste, minder fijne en zinrijke, minder schilderachtige vervangen. De text, door de ‘Bibliophilen’ als hoofdbron gebruikt, is in der tijd bezorgd door den Heer D. Groebe, naar eene kopie, welke Bilderdijk gemaakt had van het Hs. (gelijk men meent), dat Prof. Matthaeus in bezit heeft gehad. Ongelukkigerwijze wordt Bilderdijks kopie in de Kon. Akadenie van Wetenschappen vermist, en wij hebben haar dus niet met den druk kunnen vergelijken. De overgangen in proza hebben wij aan het verslag der uitgevers, de Heeren Serrure en Blommaert, ontleend; van de wenken door Prof. Bormans gegeven, hebben wij vlijtig gebruik gemaakt: de meesterhand van dezen geestrijken Hoogleeraar valt in talloze onderdeden dezer uitrusting van het dichtwerk niet te miskennen. Op do zinscheiding hebben wij hier en daar wat meer nadruk gelegd, en van enkele vaerzen ons ook veroorloofd, door verplaatsing der scheiteekens, eene andere opvatting dan die der uitgevers aan de hand te doen. Wij hebben ons onthouden van het schrijven van verklarende aanteekeningen. Dat is een werk van grooten omvang, en wij wilden ons haasten, om het reeds in 1852 verschenen eerste deel dezes werks bij onze Noord-Nederlanders, die er nog te weinig van hebben hooren spreken, in te leiden. Bovendien, het vermenigvuldigen der bestaande glossariën van het Mnl. komt ons ijdel voor, als in die woordenlijsten slechts de meest voorkomende oude woorden gevonden worden; het gaat in menig opzicht onze krachten te boven zeldzame woorden toe te lichten - hetwelk trouwens met een voor 't eerst volledig gedrukt middeleeuwsch gedicht, waarvan men geen enkel gelijktijdig handschrift kan raadplegen, altoos eene hachelijke zaak blijft; en wij, voor ons, willen niet gaarne medewerken om onzen vriend De Vries een Tweede Deel in de pen te geven voor zijn geleerd en geestig boek ‘Proeve van Mnl. Taalzuivering’, zoo even doorlezen. A. Th.
[pagina 405]
Met volle recht, zegt de Dichter in zijn proloog: God..... Moet my jonnen..... Dat ic dit dichte volmaken moet Dat ic beginne: want het sal goet Te horne sijn: ene rechte volrede Van striden en̄ groter vromichede, Van parlementen, van gedinghe, 10[regelnummer] Van sconen worde sonderlinghe, Van goeden ridderscappe mede! Daarop volgt een protest naar de mode der tijd tegen de romantiesch-epische kunst, ofschoon hij het zelf aan een zeer goede exorde, gelijk het kunst-epopee het tot kenmerk des heldendichts gemaakt heeft, niet ontbreken liet: My dunct, dat sy telcker stede Sere misdoen dese consteneren, Die hem met dichten generen, 15[regelnummer] Dat sy suffen brenghen voirt, Die noit ghesien noch gehoirt En waren, noch en gescieden niet, Daer sy die lieden (dat wel wiet) Versust met maken achter straten; 20[regelnummer] Ende sy te dichten hebben gelaten Vraye geste, die waerheyt was, Van den hertoghe (sijt seker das), Die Godevaert metten Barde hiet: Die ierste hertoghe, ic liege u niet, 25[regelnummer] Die in Brabant oit regneerde. Na dat my die cronike leerde, So hieten sine vorders graven Van Lovene: maer verhaven Wert dese hertoghe in Brabant 30[regelnummer] Van den keyser (sy u becant), Diene selve maecte hertoghe, Bi den rade der Heren hoge, Die bi den keyser waren daghelijc, Ende diene lief hadden sekerlijc
[pagina 406]
35[regelnummer] Overmits sire doeghet wille, Die in hem was lude ende stille. Selve die keyser minden mede, Dat toonde hi hem tot meniger stede, Gelijc ghy hooren sult hier nae 40[regelnummer] In 't oirloghe (als ic verstae), Dat tusschen den hertoghe Godevaerde Was end'oic den heren waerde Van Grimberghen, die sekerlike Machtich waren ende rijcke 45[regelnummer] Van grote lande in dien tyde, Dat omtrent hem wide ende side Met sconen beempden was gheleghen. Sy hadden menighen coenen deghen, Die Grimbergen hoirden toe, 50[regelnummer] Dair sy den hertoghe doe Met oirloghden, alse ic u sal Segghen, om dat hy woude van al Grimberghen overheere wesen, Ghelijc ghy hier sult horen lesen, 55[regelnummer] Eer dit boec compt ten eynde toe. Hoirt ende swyget, dat bid ic u; Dat u allen ghebenedie Gods moeder Sinte Marie! Daarop volgt eene soort van historieke inleiding, die de hoofdfeiten des gedichts voorbereidt: ‘De dichter zal den krijg bezingen, welk tusschen de heeren van Grimbergen en den grave van Leuven, Godevaert met den Baerd, ontstond, toen deze tot hertog van Lotharingen (Lothrike) door den keizer verheven werd. Godevaert met den Baerd stamde van de oude onafhankelyke hertogen van Lotharijk af, wier hertogdom zich tusschen de Schelde en den Rhijn uitstrekte, en waer onder als leenen behoorden het land van Brabant, dat van Gaesbeke, van Edingen, Hoorne, Grimbergen, enz. tot den tijde dal Karel van Lotharingen, wien de fransche kroon bij het overlijden van zijnen broeder Lotharius III, vervallen was, door Hugo Capet, dat boose
[pagina 407]
diet, verraderlijk te Louwen (Laon) gevangen werd en te Orleans in den kerker gedood. De keizer schonk dan het hertogdom van Lothrike aen Godevaert van Ardennen, en de zuster van den vermoorden hertog, Gerberga, behield slechts de graefschappen van Leuven en Brussel (Brabant) na de dood van haren oom Otto. Haer gemael Lambrecht met den Langen Hals sneuvelde by Florennes in een gevecht tegen den hertog Godevaert van Ardennen, t.j. 1015. ‘Godevaert met den Baerd was kleinzoon van vrouw Gerberga, en werd na de dood van zynen broeder Hendrik III, t.j. 1095, grave van Leuven en van Brabant. Deze Godevaert was een sterke ridder en vroome man; hy voer overal ter feesten en ten toernoyen, en handelde als een held. Hy was met den keizer bevriend en hy volgde dezen overal ten kryge, ook huwde hy door dezes toedoen, des hertogen dochter van Beijeren, geheeten Lutgarde, vrouw van Salsenburch, en zuster der keizerinne. Te dezer gelegenheid gaf keizer Hendrik V, t.j. 1106 het hertogdom Lothrike aen Godevaert, en zoo kwam het terug aan het geslacht, wien het voormaels was ontvallen. ‘Godevaert met den Baerd deed zich erkennen en huldigen door al de leenhouders van het hertogdom Lothrike. Te Leuven kwamen hem als opperleenheer houw en trouw zweren de heer van Horne, de heer van Gaesbeke en andere. Te Brussel kwam de heer van Edingen (Enghien) hem hulde biên; en hy ontving daer manschap van al zyne omzaten, uitgezonderd van den heer van Grimbergen.’ 475[regelnummer] Die hertoge Godevaert heeft saen Manscap overal ontfaen Van sine omsaten, wide en side, Also si plagen by keysers tiden. Nu waren lieden t'sinen radc 480[regelnummer] Ende bi hem vroech ende spade, Die hem seiden al te hant, Dat men van Grimbergen dat lant, Ende dat daer toe hoirende ware,
[pagina 408]
Te houden plage openbare 485[regelnummer] Van den hertoghe van Lotherike, Ende van Brabant dieregelike. Als die hertoge dat verstoet, Bepeinsdi hem in synen moet; Ende cort na al sijn versinnen, 490[regelnummer] Ontboet hi te Grimbergen binnen Met enen bode, die conste wale Gheven tale ende wedertale, Ane die heren, ‘dat si quamen, Ende ontfingen van hem te samen 495[regelnummer] Haer leen; ende hem manscap deden, Gheliker wijs dat t' aller steden Haer vorders den sinen hadden gedaen; Ocht neen - hy soude saen Met crachte comen in haer lant, 500[regelnummer] Ende stichten roof ende brant; Ende verwoesten, sonder sparen, Dat sy van hem houdende waren.’ Tesen tiden (wet al bloet), Dat die hertoge dit geboet, 505[regelnummer] Te Grimbergen was daar een stout Here, hiet mijn heer Arnout. Machtich was hi ende rike Van goede, van lande, sekerlike, Van vrienden ende van maghen met; 510[regelnummer] Want hem bestont (dat wel wet) Van Vianden die goede grave, Die hem ter noot niet en ginc ave, Ende die here (als ic versta) Die 't lant doen hielt van Breda, 515[regelnummer] Ende van Moy die edel here, Die mechtich was herde seere, Die 't lant hilt van Artois, [Die hem volghe]de met menghen Francois, Ende halp, ten achtersten orloghe, 520[regelnummer] Jegen den jonghen hertoghe, Die de derde Godevaert hiet. Sijn maech was oic (ic lieghe u niet)
[pagina 409]
Die here Bosi uit Henegouwe, En̄ meneg ander here ghetrouwe, 525[regelnummer] Die vrome was ende stout, Oic hadde mijn here Arnout Menighen ridder ende knape In sijn lant, goet van ridderscape, Die van hem hilden goet ende leen; 530[regelnummer] Want sijn vriheyt ginc ghemeen Tot Postele, ende sijn heerscappie; Dan haddi, binnen in sijn baelgie, Menich dorp dat goet was, Ende menich huys (sijt seker das) 535[regelnummer] Dat sijn lieden hielden van heme; Tien tijt, als ic 't verneme, Hielt hy Mechelen die stede; Ende te Grimbergen, daer stond mede Een borch sterc ende groot; 540[regelnummer] Men wist haerre genoot In menich mylen verre no by. Twee sonen hadde dese ridder vry, Die vrome waren ende stout; D'eene hiet heer Wouter Berthout, 545[regelnummer] D'ander Geraert Drakenbaert, Na sinen ouder vader waert, Die alsoo hieten by namen. Sy waren scone van lichamen, Ende wel gemaect, van sterke leden, 550[regelnummer] Vrome, coene, hovesch van zeden, Metten goeden sere gemint. Mee so waren sy wel bekint Goedertiere, ootmoedich, milde, Goet ten spere ende ten scilde. 555[regelnummer] Dit was op Alder-Apostel-dach (Also ic u sal doen gewach) Dat mijn Heer Arnout was geseten In sijn borch, ende soude gaen eten Ende sijn lieden die by hem waren, 560[regelnummer] Diere vele was, te waren; Want hy hielt scone maiseniede,
[pagina 410]
Ridderen, knapen, andre lieden. Bi hem waren heren lofsam, Doen die bode gereden quam, 565[regelnummer] Die hem seinde die hertoge vry; Voere die brogge beette hy, Ende ginc in de sale te hant, Daer hi heer Arnout vant Ten etene ende beyde sijn sonen, 570[regelnummer] Ende noch vijff ridders hoordic nomen, Die vrome waren ende stout: D' een was van Oyenbrugge Arnout, D'ander Willem Tant (ic wane), De derde was Godevaert Screyhane, 575[regelnummer] De vierde was (in ware tale) Mijn heer Zegerman van den Male, De vijfde was die borchgrave Mijn heere Willem, daer men ave Spreken mach veel vromicheden. 580[regelnummer] Des vijf die saten (by waerheden) Ende beyde sijn sonen ter tafelen daer. Doe ginc die bode staen daer naer Vore die tafle, ende seide: ‘God, Die overal hevet gebod, 585[regelnummer] Hy moet houden in syne eere Van Grimbergen Arnout, den here, Ende daertoe alle de gene mede, Die met hem sijn teser stede, Ende beide syne kynderen vrome!’ 590[regelnummer] Heer Arnout sprac: ‘Sijt willecome, Comt sitten eten ter deser tijt, Dan segt wat gy begerende sijt.’ - ‘Here, danc hebt, maer hoeret my Waeromme ic hier comen sy,’ 595[regelnummer] Sprac die bode te hant; ‘My heeft hier tot u gesant Die hertoghe Godevaert Metten Baerde, die heere waert Van Brabant ende van Lotrike, 600[regelnummer] Ende ontbiet u sekerlike
[pagina 411]
Dat ghi u goet comt ontfaen Van hem, gelijc dat gedaen Heeft die ridder uytvercoerne, Die men heet here van Hoerne, 605[regelnummer] Ende selve die here van Adingen, Ende beide die heren sonderlinghen Van Gaesbeke al gemeen. Dese hebben haer goet, haer leen Al te saem van den hertoge coene, 610[regelnummer] Gelijc sy sculdich sijn te doene; Ende voort seldijt doen, Als u voorsaten hebben geploen. Comt ontfaen u lant, u goet Van hem ende u leen: het moet 615[regelnummer] Sijn met bedwange ofte met minnen! Ane d'oorloghe mochti luttel winnen. Ende doedi des nu niet, hi sal Comen met sinen lieden al, Ende salre u toe met crachte, 620[regelnummer] Ondancs uws ende uwen geslachte, Dwingen, ende dat lant afberren Dat ghi van hem hout, sonder merren. Besiet hoe ghi beraden sijt; Welc hebdi liever teser tijt - 625[regelnummer] Peys ofte onpeys? dat segt nu my, Dat ic 't mag seggen den hertoge vry.’ Alsoe heer Arnout verstont Altemalen des boden gront - ‘Dat die hertoge met gewoude 630[regelnummer] Manschap hebben wilt ende houde, Op dat hi soude in sijn lant Met crachte comen, ende brant Ende roof daer inne stichten’ - En conste u niet wel berichten 635[regelnummer] Die onweerde die hi hadde daerin; Want hem dochte in sinen sin, Dat hi metten hertoge coene Niet en hadde te doene, Al was hy rijcke man van lande;
[pagina 412]
640[regelnummer] Ende antwoorde den bode te hande Al onberaden: ‘Ic hebbe verstaen U boetscap; maer segt saen Den hertoge, uwen here, weder, Dat ic niet een spoerveder 645[regelnummer] En gave om hem noch om sijn daet! Des segt hem, dat's mijn raet, Dat ic van hem groot noch cleen En sal ontfaen lant noch leen. Ic en houde van niemant mere 650[regelnummer] Dan van Gode, onsen here, En ware of ic die strate hilde Te lene van den keyser milde, Tusschen Bruessel ende Grimbergen. Segt hem dit sonder verberghen, 655[regelnummer] Des biddic u op rechte trouwe.’ Die knape sprac, ‘by onser vrouwe, Hi soude wel die boetscap doen;’ Oorlof nam hi aen den baroen Heer Arnout, ende bevalnc saen 660[regelnummer] Te Gode, ende alle (sonder waen) Die hy mit hem liet in de sale. Te sinen peerde ginc hi ten dale, Daer hi al te hant op screet, Ende voer te Bruessel waert gereet. ‘Als de bode te Brussel de antwoord des heeren van Grimbergen overbracht, beriep hertog Godevaert eenen landdag te Cortenberg, van alle de leenheeren van Lothrike. De heer van Diest stelt aldaer voor dat men er den keizer kennis van geve, die den overheer des hertogen is, en nu te Aken verblijft; deze voorstel wordt goedgekeurd en aengenomen. De hertog vaert zelf naer Aken by den keizer, en geeft hem kennis van de weigering des heeren van Grimbergen. De keizer belooft zijne tusschenkomst en trekt met hertog Godevaert naer Brabant. Te Afflighem aengekomen zijnde, ontbiedt hy daer den heer van Grimbergen; de ziekelijke toestand van heer Arnout hindert hem derwaert te trekken;
[pagina 413]
Nu hoort dan voort mine tale: Van Grimbergen mijn heer Arnout, Hy sprac als een ridder stout; Tierst dat daer was gegheten, 1080[regelnummer] Ter taflen daer hi was geseten Stont hy op, ende riep saen Sijn twee sonen (sonder waen) Heer Wouter ende heer Geraerde, Ende sprac te hant als d'onvervaerde; 1085[regelnummer] Doen si vragheden wat hy ghebode, Hy sprac: ‘Kynder, by Gode, Ghy moet opsitten ongespaert, Ende varen ten keyser waert, Te Haffligem, ende vragen, wes hi nu 1090[regelnummer] T'ons weert wille (des bid ic u) Dat hy ons ontboden haet; Ende vernempt al sinen raet Heymlic al stillekijn.’ Heer Wouter sprac: ‘Heer, het moet sijn! 1095[regelnummer] Morgen willen wy, sonder beyden, Ick ende mijn broeder derwaert reyden.’ Hier na ontboden sy sekerlike Van Oyenbrugge heere Henrike, Ende heer Gerard Screyhane; 1100[regelnummer] Synen broeder (ic wane) Die geheten was mijn heer Jan, Wort oic ontboden; voirt an Twee kynderen, die waren gebroeder Eens vaders kynt, ende ere moeder, 1105[regelnummer] Mijns heren Arnout van Hombeke; D'een hiet Jan Waerbeke, Ridder goet, d'ander heer Arnout, Naer synen vader, den heere stout. Aldaer was ontboden nu 1110[regelnummer] Mijn heer Simon (dat seg ic u) Die men hiet van den Male; Dese ses ridders, wet wale, Als si die bootscap vernamen Tot Grimberghen dat sy quamen.
[pagina 414]
1115[regelnummer] Die heren gingen aenstonden Daer sy mijn heer Wouter vonden, Ende synen broeder, heer Geraerde, Ende vraechden hem ter vaerde Wat sy begerende waren. 1120[regelnummer] Doen antwoorde, sonder sparen, Mijn heer Arnout, ende seide: ‘Ghi Heeren, het heeft ontboden mi Van Almangien die keysere milde, “Dat hi my spreken wilde, 1125[regelnummer] Of mijn kynderen te samen, Ende dat wy tot hem quamen, Ende wijs en lieten niet;” Wi saghen gerne, of dat gy 't rict, Dat ghy daer met woude varen, 1130[regelnummer] Ende vernaemt, sonder sparen, Des keysers wille ende sinen raet.’ Doen antwoorde (dat verstaet) Van Oyenbrugge heer Henric, Hy sprac: ‘Here, sekerlic, 1135[regelnummer] T'uwen ghebode so sijn wy: Waer ghy wilt, verstaet my, Daer selen wy vaeren geerne, Dies en staet ons niet te ontbeerne.’ Heer Wouter seide: ‘Des hebbe danc!’ 1140[regelnummer] Hier met sciedense, sonder wanc, Ende gingen te rasten na dien Tot 's morgens dat men mocht sien Ten venstren den sconen dach. Elc stont op so hy yerst mach 1145[regelnummer] Voor anderen, fier ende stout; Ende doen heer Wouter Berthout Ende sijn broedere gereet waren, Ontboden sy, al sonder sparen, Die gesellen al te samen, 1150[regelnummer] Die ic u noemde by namen, Die met hem souden varen. Sy ontboden, sonder sparen, Heer Willemme, den borchgrave,
[pagina 415]
Dair ic u mach seggen ave, 1155[regelnummer] Van der Thomen den ridder vry. Haestelic so quam hy, Ende die ander ridder mede. Oec so quamen daer ter stede Knapen, knechten, die met eren 1160[regelnummer] Varen souden mitten heren; Ende doen sy vergadert waren, Satense op, sonder sparen, Ende reden te Haffligem waert. Soe lange waren si op de vaert 1165[regelnummer] Dat si voere den cloester quamen, Daer si beeten alle te samen. Die peerden namen die garsoene. Doen ginc heer Wouter, die coene, Ende sijn broeder die hem was by, 1170[regelnummer] Met haren geselscape vry In den cloester, daer sy vonden Den keysere te dien stonden Met menighen man in de sale, Daer sy ontfaen waren wale. 1175[regelnummer] Vore den keyser boech mettien Mijn heer Wouter op sijn knien; Ende sijn broeder, heer Geeraert, Ende alle d'andre heren waert, Die met hem comen waren. 1180[regelnummer] Heer Wouter sprac, sonder sparen: ‘Die selve God, die een werf Doer ons aen den cruce sterf Om de misdaet van den sondere, Hy moet den keyser, minen heren, 1185[regelnummer] Behoeden ende al sijn gesinde Dat ic hier nu met hem vinde!’ Die keyser sprac: ‘Dat lone u God, Die over al hevet gebot, Ende sijt ooc groot willecome, 1190[regelnummer] Ghi, en̄ u geselscap vrome.’ Doen nam hine metter hant, Ende deden opstaen ter hant,
[pagina 416]
Ende al dat geselscap sijn. Hy dede by hem den ridder fijn 1195[regelnummer] Sitten met snelre vaerde, Ende sinen broeder Geraerde. D' ander ridderen, die daer quamen, Ginghen by een sitten te samen; Van herde misseliken dinghen 1200[regelnummer] Spraken si daer onderlinghen, Van wapenen ende oic van minnen, Also hem 't herte ruerde binnen, Ende corten daer mit haren tijt. Mer heer Wouter, des seker sijt, 1205[regelnummer] Die daer sat mitten keyser milde, Het was anders dan hi wilde; Want hy begeerde lude ende stille Te weten des keysers wille, Waeromme hise ontboet aldaer. 1210[regelnummer] Ten keyser sprac hi, sonder vaer: ‘Here, en stont u niet t' ontbeerne, So soudic weeten herde geerne Waeromme ghi ontboden Ons hebt met uwen boden, 1215[regelnummer] Ende wat ghy t' onswaert begeerende sijt.’ Die keyser sprac ter selver tijt: ‘Bi Gode, ghi heren, ic segge u, Op dat ghy 't wilt weten nu Wes si, 't si u becant! - 1220[regelnummer] Hertoge Godevaert van Brabant, Die hem beclagende is algader Van u ende van uwen vader, Die hem ontboet bi boden toen Dat hi hem quame manscap doen, 1225[regelnummer] Also uw vorders hebben geplogen Te doen manscap den hertogen Van Brabant oit ende ie; Ende wilt dat, also ic lie, Betonen wale, eest te doene, 1230[regelnummer] Met ridderen ofte met baroene. Alse u vader die bootscap vernam,
[pagina 417]
Die u van den hertoge quam, Antwoerde hi onweerdelike, Ende sprac: “metten hertoge rike 1235[regelnummer] En hadde min te doene als niet; Oic en dede, wats gesciet, Dore hem een quade not,” Ende hilt met hem sijn spot, Dat hi hem des ghewaghen dorste, 1240[regelnummer] Ende bad den bode, sonder vorste Dat te seggen den hertoge boude; Die antwoerde dat hy 't doen soude, Ende seide den hertoge onverholen De bootscap, die hem was bevolen, 1245[regelnummer] Gheliker wijs, clein ende groet, Dat se hem u vader ontboet. Ende als[t] die hertoge verstoet, Wert hi gram in synen moet; Mer hine wouts nits daer toe doen 1250[regelnummer] En ware bi rade van sine baroen, Die hi al te hant ontboet. Men vertelde hem, clein ende groet, D'antwoorde van uwen vader, Doen riedense hem alle gader 1255[regelnummer] Dat hi met haeste tot mi rede, Ende vertelde my der waerhede Van hem na [ende] voere; Dus quam hy te my om dese orboere Al tot Aken in de stad, 1260[regelnummer] Daer hi mi vant, ende seyde my, dat Hy my bade om goeden raet, Ende om hulpe, dat verstaet, Alse sinen gerechten here, Ende dat icken hilde in de ere. 1265[regelnummer] “Ic holpe hem gherne,” seidic doe, “Haddire enighe redene toe, Die hi wel mochte betonen.” Siet, ghi heren, om dit becronen Ben ic comen te deser stat, 1270[regelnummer] Ende ontboot u, om dat
[pagina 418]
Ic hoopte, dat ic soude Dit so bewaren, om dat men woude Dat ghi goede gevriende sout bliven, Vortwert meer niet soudet kiven, 1275[regelnummer] Ende woude hooren uwen raet.’ Doe antwoorde (dat verstaet) Mijn here Wouter Berthout, Ende seide: ‘Mijn here keyser stout, Dese redene en es u 1280[regelnummer] Niet te rechte geseit nu, Noch die waerheit laten verstaen; Doch was 't waer, sonder waen, Dat van Brabant de hertoge rike, Ende oic mede van Lotrike, 1285[regelnummer] Sinen bode met ghenende Tot ane minen vader sende; Die hem seide dat hi quame saen, Tot Bruessel sijn leen ontfaen Van den hertoge van Lothrike, 1290[regelnummer] Oft hi soude eyntelike Met crachte comen in mijn lant, Ende stichten roof ende brant, Ende sout al sl[e]chten in den gront. Als mijn vader dat verstont, 1295[regelnummer] Dat hy sijn goet soude berren, Hine worde sijn man, sonder merren, Den ghenen, dies noit en bestoet, Wert hi erre in sinen moet, Ende troc groote onweerde in, 1300[regelnummer] Ende hi seide: “Hy hielde, meer no min, Van hem leen, te ghenen kere, Noch en soude nemmermere.” Hier met sciet die bode doe, Ende reet te Bruessel toe. 1305[regelnummer] Oec en is niemant die leeft, Die in hondert jaer gesien heeft, Ochte die leefde in twee hondert jaren, Dat hi seggen mochte te waren, Dat hi van den heren van Grimbergen geen
[pagina 419]
1310[regelnummer] Noyt sach houden lant oft leen Van den hertoghe van Lothrike, Ochte van Brabant gelike; Ende dese hertoge, dat seg ic u, En vermanet ons noyt, dan nu 1315[regelnummer] Sinder dat hi (sijt's gewes) Hertoge van Lothrike worden es, Ende hem ghewassen es sijn goet. Heer, sijt des seker ende vroet, Wine willen niet om sijn heerscappie 1320[regelnummer] Iet gemindert worden daer bie, Noch doen, des wi noit en daden; Wi souden eer genieten [der] scaden, Die ons allen te na soude gaen.’ Doen antwoorde de keyser saen, 1325[regelnummer] Hi sprac: ‘Wouter, wat mocht deren, Dat u vader worde des heren Tshertogen man, te mids dat hy Hem hilde van eygendomme vry, Ende hi hem beterde gemeen 1330[regelnummer] Sijn heerscap ende oic sijn leen?’ Heer Wouter sprac: ‘O keyser, here, Ic weets wel om mijn ere, Dat mijn vader dat niet doen en soude, Om een tonne vol van goude; 1335[regelnummer] Want so oneerdi hem al op, Ende men sou seggen, sonder scop, Overal by caritaten, Het dade bedwanc, hine dorst laten. Men mochte dan met hem wel spot 1340[regelnummer] Maken, end houden over sot.’ Die keyser sprac; ‘Dat soude niet sijn; Want vele liede vorwaer sijn, Die seggen, dat u vorders plaghen Haer goet te houden, in oude daghen, 1345[regelnummer] Van den hertoge van Lotrike, Ende van Brabant dies gelike: Oec en waer 't hem geene onere; Want het hout menich here,
[pagina 420]
Die groet, mechtich is ende rijcke, 1350[regelnummer] Van enen anderen sekerlyke. Doet dan dit my algader, Ende biddet oic uwen vader, Dat hi blive te minen wille; Ic sal so doen lude ende stille 1355[regelnummer] Dat's uwer geen sal berouwen; Dat wet wel in goeder trouwen.’ - ‘Here,’ sprac her Wouter weder, ‘Noch doere hoghe, noch doer neder En doet mijn vader, ic weet te voren.’ 1360[regelnummer] Die keyser sprac: ‘Doch moechdi horen Sinen wille, ic bid u, Eer ghijs my meer weret nu; Laet my sijn antwoorde weten.’ Doen sprac die ridder vermeten, 1365[regelnummer] Heer Wouter sprac: ‘Sint gy 't so seere Begheert te weten, heere, Soe sel ic 't hem te voren leggen Van uwen weghen ende seggen, Ende hierop met staden 1370[regelnummer] Met sinen lieden laten beraden, Ende met sinen maghen mede, Sonder enighe haestelichede.’ Hier na namen sy orlof Aen den here in dat hof, 1375[regelnummer] Ende sijn beide opghestaen: ‘Ghi heren,’ sprac die keyser saen, ‘God moet u allen geleiden; My es leet, dat ghi wilt sceiden Dus haestelic en dus saen; 1380[regelnummer] Ghi en wert niet bat ontfaen, Ghi ende u geselscap te gader. Groet my sere heer Arnout, u vader, Dies bid ic u beide seere.’ Heer Gherart sprac: ‘Wi selen, heere!’ 1385[regelnummer] Te Gode bevalen sine hier naer, Ende scieden uten clooster daer.
[pagina 421]
‘De heer Arnout van Grimbergen, voor aleer antwoord aen den keizer te geven, roept zyne leenhouders en verwanten byeen om ze daerover te raedplegen. Daer kwamen: de grave van Vianden, de here van Breda, Geeraert van Assche, Arnout van Oijenbrugge, Godevaert Screihane, Arnout van Hombeke, Willem Tant, de burchgrave Willem van der Tommen, Arnout van Cobbenbosch, Peter van Imple, Alaert van Beighem, Zegher van den Male, Walter van den Damme, Willem van den Bogaerde, Jan van Caelmont, Hendrik Hoesten, Paridaen van Eppinghem, Paridaen van Massenhove, Geeraert van Ophem, Geeraert van Herlaer en Geeraert van Lier. Wouter Berthout sprak en legde de rede voor der byeenroeping. De heer van Breda zegde dat hy liever lijf en goed zou te avonturen zetten dan Godevaert als overheer te erkennen. - De grave van Vianden dacht dat de weigerende antwoord moest behouden blyven; dat de heer van Grimbergen overigens machtig genoeg was om den hertog te wederstaen en dat de keizer te verre was gezeten om hem krachtige hulp te brengen. Maer Arnout van Oijenbrugge sloeg een voorzichtigeren vredehandel voor; hy zou den keizer de gansche zaek doen kennen, hoe Grimbergen vroeger onder Lothrike stond, maer nu sedert lange jaren als eigen wordt bestiert, hem verzoeken de zaek op den bestaenden voet te laten, en door zyne tusschenkomst vrede en rust te behouden. Na eenige verdere tale en wedertale, werd men het eens om Arnout van Oijenbrugge als gezant naer den keizer te zenden, opdat de vrede behouden blyve.’ Doen sprac van Oyenbrugge heer Arnout: ‘Sint ghy 't begeert, ghi heren stout, Soe doe ic die bootscap geerne Ende pines mi niet te weerne. 2000[regelnummer] Ic salse doen, so ic best can, Ende dat laten dor ghenen man, Dien ic vinde te hove dair.’ Hier met sciet hi van daer, Ende ginc te sire herberghen toe,
[pagina 422]
2005[regelnummer] Daer hi hem verclede doe Met sconen clederen ende met goeden, Diene hem wale cierlijc stoeden. Hy was vrome, scone van leden, Ende hadde ridderlike seden, 2010[regelnummer] Diere cierden uter maten; Oec wiste hi hem wel gelaten Als hi den helm hadde ghebonden, Ende die banieren sach ontwonden. Te Grimbergen in dat lant 2015[regelnummer] Was hi van den vroomsten genant; Getrouwe was hi (wet ic wel) Den vrient, ende den viant fel. Doen dese ridder hoofsch ende coene Was bereit na sinen doene, 2020[regelnummer] Sat hi op een tellende peert, Ende voer alsoe ten keysere weert, Ende met hem een knecht alleene: Geen ander geselscap groet noch cleene. Alse heer Arnout met dese maren 2025[regelnummer] Te Haffligem quam gevaren, Beete hi voere den cloester op d'erde, Ende ginc met groter werde Ter poerte vragen den poertier: ‘Es mijn heer den keyser hier?’ 2030[regelnummer] Die poertier sprac: ‘Neen hi, here, Hy voer gisteren (sem mijn ere) Met sinen gesinde te Lovene in de stat.’ Als mijn heer Arnout hoerde dat, Nam hi orlof ende ginc daer 2035[regelnummer] Te sinen peerde (sonder vaer), Daer hy al te hant op screet, Ende voer te Lovene weert ghereet, Daer hi quam, als men hadde gheten; Ende bat den lieden (sem mijn weten) 2040[regelnummer] De hy yerst vant, ‘dat sy hem dat Seiden, ochte in de stat Van Lovene die keyser ware.’ Doe antwoerde hem een aldare
[pagina 423]
‘Dat hine in de borcht mochte 2045[regelnummer] Vinden, op dat hine sochte, Ende met hem dies gelike Den hertoge van Lothrike; Dair mochte hine sien ende spreken.’ Heer Arnout voer haesteleken 2050[regelnummer] Met sinen knecht ter borcht toe, Daer hi vant den keiser doe Ende den hertoge, ende menigen man, Dien ic ghenoemen niet en can Ende met hem was in de sale, 2055[regelnummer] Heer Arnout hi beete te dale Haestelic van den peerde neder, Ende ginc in de sale weder Tot dat hi den keyser sach, Ende seide hem: ‘Goeden dach 2060[regelnummer] Gheve u God ende al den gesinde, Dat ic hier ten hove vinde!’ Die keyser sprac: ‘Willecome Moetti sijn, ghi ridder vrome, Segt wanen ghy compt ende wat ghy 2065[regelnummer] Hierna begeert van my? Brenghdy my eenighe nieumare?’ - ‘Ja ic, heer, dat wet wel voerware: U doct groeten die ridder stout Van Grimbergen her Arnout, 2070[regelnummer] Ende beide sijn sonen met; Ende doen u weten ongelet, Dat sy niet en vinden in rade Dat sy willen vroech ofte spade Haer goet houden van den hertoghe, 2075[regelnummer] Noch dienen in enigen orloghe; Want haer vrienden ende haer maghen En willen 's te ghenen daghe Ghedogen, wat gescien mach! Si hebben liever op enen dach 2080[regelnummer] Alle te bliven voer 't swaert.’ Doen antwoerde die keyser weert: ‘Sone weet ic er wes seggen toe,
[pagina 424]
Dan dat elc sijn beste doe, Als 't daer toe comt, ende neme 2085[regelnummer] Dat van rechte behoirt heme! Dit dunct my dat beste sijn.’ ‘Heer Arnout van Oijenbrugge... meldde den keizer, dat het geslacht van Grimbergen nooit leen hield van de voorouders van Godevaert van Leuven. Indien het tegengestelde echter... bewezen werd, de heer Arnout zou den hertog gewillig als leenheer huldigen... Maer hertog Godevaert schoot in gramschap op en zwoer dat Arnout hem zoude erkennen, al moest hy hem door geweld hiertoe dwingen en het hem duizend lieden kosten. De keizer raedde den hertog aen de zaek te onderzoeken, en byaldien gevonden werd dat Grimbergen als leen onder Lothrike behoorde, dat hy dan tot de wapens zynen toevlucht name, en beloofde hem in dit geval onderstand. Welhaest toog de keizer henen en hertog Godevaert begeleidde hem tot in Maestricht, waerna hy te Brussel terugkeerde. - Toen men deze dreigende antwoord van den hertog te Grimbergen vernam, werden al de kasteelen en sterkten met manschappen bezet en met levensmiddelen voorzien, vooral de burcht Grimbergen. ‘De hertog deed welhaest kooplieden van Grimbergen te Brussel vastzetten. Heer Arnout zond eenen bode opdat deze kooplieden gelost werden; maer vruchteloos. Op deze weigering trekt de heer van Grimbergen met een talrijk krijgsvolk tot by Brussel.’ Heer Willem, borchgrave van der Thomen riep: ‘Laet ons varen te Bruessel waert, Ende vaen al ongespaert 2490[regelnummer] Wat wy vinden in ons gemoet!’ Heer Arnout sprac: ‘Ic wille men 't doet.’ Sy saten op al ongespaert Ende reden doe te Bruessel waert. XL scutters voerden sy met bogen; 2495[regelnummer] Woudse iemant orloghen, Ochte weren, ochte slaen, Dat sy hen by souden staen.
[pagina 425]
Dus sijn sy in 't lant getoghen Godevaerts des hertoghen, 2500[regelnummer] Ende gingen panden ende roven; Dus meughdi my geloven, Ende namen 't goet dat sy vonden, Ende deden 't aen corte stonden Te Grimbergen binnen driven. 2505[regelnummer] Oec vinghen sy, sonder bliven, Wat sijs alomme consten betrapen, Ridderen, knechten, clercken, papen, Ende voerdense te Grimbergen in, Ende daertoe haer gewin. 2510[regelnummer] Ende alse die hertoge (dat verstaet) Seggen hoerde dese overdaet, Die hem die Grimberchsche heren Hadden gedaen ende die oneren, Sant hi liede vrome ende stout, 2515[regelnummer] Die wachten souden met gewout Beide weghen ende straten, Dat daer en lede rike noch mateGa naar voetnoot1), Sine vingen 't, also sy deden al, Beide groot ende smal. 2520[regelnummer] T'ierst dat si quamen in 't lant Van Grimbergen (sy u becant) Bereden si heiden, hage, ende velt, Bosschen ende straten met gewelt; So dat niemant gaen noch riden 2525[regelnummer] En mochte, noch hem ontvlieden, Sine vinghen of sloegen doot, Ende roofden 't al, cleen ende groot, Dat hem ter were niet en dede; Dat hem weerde slogen sy mede. 2530[regelnummer] Sy roefden 't volc, ic liege u niet, Ende als si hem ontsagen yet, Vloen sy achterwaert algaer In de borch te Nettelaer, Die tshertogen was sekerleke,
[pagina 426]
2535[regelnummer] Ende aldoen stont by Strombeke. Daer waren sy seker voer elken gast; Het was een huys sterc ende vast, Daer en mochte messchien niet; Ende als sy hier stade saghen yet 2540[regelnummer] Voeren si roven ende berren, Ende vinghen't sonder merren, Daer sy toc consten comen. Oec deden hem groote onvrome, Die van Grimbergen desgelike, 2545[regelnummer] Sine spaerden arm noch rike, Waer dat sire quamen toe. Oec geviel dicke alsoe, Dat d'een te gemoete quam Den anderen, alsoe ic vernam, 2550[regelnummer] Van hem, die wachten achter straten, Ende vochten sere uter maten. Dus hadden sy vele pongise; Maer sy en consten in geenre wise Comen t' enighen staende stride; 2555[regelnummer] Die minste hoop weec t'allen tide Den meerren (also ic las) Tot hi van lieden riker was. Het komt ons niet onbelangrijk voor, hier te laten volgen de afbeelding en middelnederlandsche beschrijving der wapens van de Edelen, die in de tegenwoordige fragmenten van het dichtstuk optreden. Wij beloven ons, dit ook met sommige der later meê te deelen stukken te doen. 't Zal eene bijdrage wezen tot de kennis der blazonneermethode van de XIV^e Eeuw. 1. Brabant. 2. Arnout, Here van Grimbergen: Sijn wapen was rikelike Van goude, al te ridderlike Gemaict, met ere vaeschen blau; Sijn ors dat was appelgrau. (I^e D¹ v. 4656.)
[pagina 427]
3. Zijn oudste zoon, Wouter Berthout, voert tot breuke (onderscheidingsteeken der jongeren) drie Koeken (anders ‘bezanten’ genoemd) van sabel: Een scilt droech hi min no mere Ghelijc dat was sijn baniere, Die was van gout ende diere, Met ere vaesche van lasuere, Met drie coken, goet ter cuere Van sabele: twee boven, een beneden; Schacht in hant van behagelheden, Een pinceel daer ane van siden. (II^e D¹, v. 3415) 4. Zijn jonger zoon, Geeraert Drakenbaert, voert een kelen S^t Andries-kruis tot breuke: Voer alle de andre, des sijt vroet, Quam van Grimbergen her Arnout, En neven hem sijn sonen stout. Voren voerde men den staendaert Van Grimbergen, ....... ........ van goude ..... Met vaeschen wel verclaert Dair ingaende van lasuere; Des her Arnout was wel ter cuere Gewapent ende rijckelijc: Scilt, wapenroc al gelijc Sinen standaert, dat wet, Ende des ors covertuere met, Daer die here van Grimbergen op sat; En sijn twee sonen, verstaet my dat, Her Wouter ende her Geraert, Waren gewapent ende wel bewaert Metten selven wapene, Sonder dat si droegen teykene: Heer Wouter, d'ouste, also ic lie, Boven die vaesche twie Coeken van sable, ende een onder; Her Gerart de jonxste besonder Hi droech een sautore van kelen In sterker wapen, sonder helen. (II^e D^l, v. 2710-2714, 2724-2742.)
[pagina *4]
Dietsche Warande.
[pagina 428]
5. 6. Van Oyenbrugge her Heynric By her Arnoude, den vader sijn. Syne scilt was scone, dat wel wet Van goude en̄ van cinople met Van vj. stucken wel gesneden, Met enen rande van rijclicheden, Getandeert van roder kelen, (D^l II, v. 3000, 3001, 3005, 3009). 7. Heer Willem, die Borghgrave coene, Op een ors van goeden doene, Met sinen wapenen overtoghen, Die van goude scone, ongelogen, Ende van kelen waren ondersneden, Met die keperen vol van schierheden Van selvere ende van lasuere. (D¹ I, v. 3443-3448.) 8. Een[en] hiet Godefried Screyhane; Hy voerde den scilt, ic waene, Van keelen, met eenen hoede wit, Met dry merlen, verstaet dit, Van keelen, in 't hooft van silvere boven. Hy reet op een ros Met syne wapenen wel verdeckt. (D^l II, v. 3637-3643.) 9. Doen quam heer Geraert Screyhane, Die vrome was ende coene, Op een ors van Arragoene, Dat sprongen groot springende quam. Sijn scilt, als ic vernam, Was al te male van kelen root, Met een hoede van silvere groot, Drie rode meerlen, meer no min, Met enen rande [stonden] daer in, Van lasuere al geheel. Sijn wapenroc, sijn tornekeel, Sijn coevertoere, wet wale Was van den selven al te male: Hi riep ‘Grimbergen’ sinen cri. (D^l I, v. 3477-3490.)
[pagina 429]
10. Nochtan reet in den strijt ter stede Her Gerart ende sijn broeder mede Her Jan, die men hiet Screyhane, Al eens wapen hadden sy ane: Van kelen met drie meerlen daerin, Met enen rande, meer no min, Van lasuere, die dair ommeginc. Mijn heer Jan, waerlike dinc, Droech sinen rant getandeert. (D^l II, v. 4143-4151.) Var.: Haer schilden die waeren van keelen, Met enen hoofde van silverijn, Daer inne van kelen dry meerlen fijn, Daer een rant omme ginck van laseure; Maer heer Jan droech ter selver euren Synen rant ghedanteert. 11. 12. 13. Twee kynderen, die waren gebroeder, Eens vaders kynt, ende ere moeder, Mijns heren Arnout van Hombeke; D'een hiet Jan Waerbeke, Ridder goet, d'ander heer Arnout, Naer synen vader, den heere stout. (D^l I, v. 1103-v. 1108. Sijn banier was gescapen Wit, met ere vaeschen van kelen, Gefreteleert, sonder helen, Van goude al te rickelicke; Sijn tornekeel was gelike. D'outste droech, als 't wel scheen, Van sinen sonen, een palesteen Van lasoere, d'ander een rant; Dese waren twee ridderen genant. (D^l II, v. 4838-v. 4846.) 14. Sijn wapenroc, die hy hat ane Was van rikeliken gedane, Al van sinopre, dat wet, Met een hode van silvere met, Gecasseleert harde wel.
[pagina 430]
Sijn ors was dapper ende snel, Ghedect met enen groenen samite. (D^l I, v. 3552-3558.) 15. D'een was her Segherman van den Male, D'ander her Simoen, wet wale, Sijn sone, dien hi hadde weert. Elkerlijc sat op een peert Was verdect met enen samite; Haer wapenroc, seit die vite, Was van cynopre gemaelgeert Met enen hode gecasseljeert; Maer sijn sone droech sonder smette In 't hoet van selvere een molette. (D^l II, v. 4753-4762.) Wij vinden hier, voor-eerst, drieërlei soort van breuke, ter onderscheiding van de genen, die niet tot het voeren der volle wapenen (of ‘sterke’? bij N^o 4, v. 2742) gerechtigd zijn. Vooreerst (N^o 2. 3. 4.) Heer Arnouts oudste zoon van Grimbergen voert in schildhoofd en schildvoet sabelen koeken in het wapen zijns vaders; in plaats van die koeken, voert de jonger zoon een kelen S^t-Andrieskruis over alles heen; dit bedekt het wapen veel meer dan de breuk des oudsten broeders. Men mag het er voor houden, dat de vorm der figuren van het oorspronkelijk schild voor een goed deel de keuze der breukvormen bepaalde. Bij voorbeeld, bij Screyhane zouden de koeken of het lambel de meerlen bedekt hebben; Geeraert Screyhane schijnt dáarom de orle of rand verkozen te hebben; dien zelfden rand voert de jonger zoon getandeerd. Door deze breuke onderscheidt zich ook Henric Oyenbrugge van zijn vader. De oudste zoon van Hombeke daarentegen voert den lambel of ‘palesteen’ (baarnsteel), de jongere den rand. Symon van den Male onderscheidt zich van Segherman eenvoudig door het plaatsen van een spoorwieltjen in het schildhoofd zijns vaders. Onder meer, verdient ook opmerking de uitdrukking ondersneden (parti), bij N^o 7, en gesneden (coupé), bij N^o 5 en 6.	voetnoot1) Mate lieden, gemeene lieden (Bormans).

Vorige Volgende

Dietsche Warande. Jaargang 2

‘De Grimbergsche oorlog’

I.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

auteurs

plaatsen