Dietsche Warande. Jaargang 2

[p. 213]

Schijnheiligh, spel, gevolght na 't Italiaensch van P. Aretijn,
door P. Cz. Hooft.

Personaedjen:

Rieuwert Rompslomp, man van vijftigh jaren ontrent.

Slockspeck, sijn dienaeren.

Quisttijd, " "

Daghdief, " "

Simon Rompslomp, sijn broeder tweeling.

Wouter, Simons knecht.

Schijnhailigh, panlicker.

Steven de Stille, vrijer van Alijt, bruidegoom met Dujf.

Dirk van Trouwenoort, verlooft aen Catrijn.

Wybrandt van Wydermeer, vrijer van Catrijn, bruidegoom van Machtelt.

Eelhart van Westen, vrijer en naebruidegoom van Jaquemijn.

Snoep, Eelharts jongen.

Lubbert Langhajr, man van Alijt.

Alijt, Catrijn, Dujf, Machtelt, Jaquemijn, dochters van Rieuwert Rompslomp.

Bely Beschix, hujsvrouw van Rieuwert.

Lamfert Loscop, doctoor in medicijnen.

[p. 214]

Hoofts Handschrift zijner bewerking van Aretijns Ipocrito is nog in het Kladboek zijner Poëzy (ter Amsterdamsche boekerij) bewaard gebleven, waar het echter, in spijt zijner rijmeloosheid, door Scheltema en anderen steeds voor een afschrift van het berijmde stuk van Bredero is uitgemaakt. Daar eene nadere kennisneming er van zoowel voor de Nederl. taalkennis, als ter vergelijking ook met de bekende berijming, veelsins belangrijk geacht mag worden, maken wij van de gelegenheid ons in dit Tijdschrift gegeven gebruik, het door den druk meer algemeen bekend te maken.
V.
D. 15 Oct. 1855.

[p. 215]

Voorreden.
Gesproken by twee.

EERSTE.

Omdat ghy wilt, dat jck eerst wtbrabbel wat jck wel willen soude, soo weet ten eersten, dat jck wel wilde dat de rijckeluy, die 't er niet afnemen durven, soo beroyt wierden datse met de billen door de boxen¹ liepen. Ick wilde, dat al de schryvers en de schrabbelaers, die 't beter weten als haer hooghe overheden, over 't banckjen souden leggen met de billen blootshooft, en dat al de jongens van 't grootschool haer elck een streek met de roe souden geven. Ick wilde, dat jck een hal worde, daer men voor en achter bouten vercoght van vrienden in 't oogh en vyanden achter de rug. Jck wilde, dat al de onbeschaemden geschrobt wierden als verckens in de troch. Jck wilde de leugenaers cloppen gelijck de bontwerckers de vellen doen. Jck wilde, dat die doctoren, die van alle ding weten willen en geen ding verstaen, altijts met een keten van urinaelen om haer hals moesten loopen. Jck wilde hutspot en friecadel gemaeckt hebben van die kaeckelaers, die 't altijdt op andere gelaeden hebben en selve vol gebreecken zijn. Jck wilde aen de paley setten de geesten van sommighe lujden, die schrijven datmen 't niet verstaen kan, om haer wt te pijnighen wat sy seggen willen. Jck wilde beuling stoppen van de darmen dergeene, die 't hart niet op haer voorhooft draeghen. - Segt ghy nu, wat ghy wel willen soudt.

TWEEDE.

Jck ben een soet saft hart en soud soo veel wreedthejds niet willen, maer jck soud wel willen, dat men raedt schafte om de bedillery wt de wereld te helpen, gelijck u en uws gelijck, die niet veelen meught, dat de wereldt haer gang gaet; want kleedt men hem² net en juist, 't is terstondt: dat's een kermispop. Past men op de voeghlijckheid van sijn persoon niet, 't is: siet, dat's een slodderhoos³, dats een sulfus. Gaet men stil en schickelijck, 't is: dats de bruidt. Gaet men

1 Broek.

2 Zich.

3 Slodderbroek.

[p. 216]

vaerdigh: hy loopt te post. Spreekt men weinigh: hy weet niet een woord aen de wereldt te brengen; spreeckt men veel: 't is een raffelaer. Gaet men ter kercken: 't is een pylaerbijter; blijf m'er van daen: hy comt in kerck nocht in klujs. Houdtmen ruim hujs: hy willer deur wesen; houdtmen sujnigh hujs: hy soudt sijn ejghen dreck wel eeten. Moeyt men hem met anderluj saken: 't is een beschickal, bemoeyal, onderwindtveel. Moejt men sich met niemandts swaerighejdt: 't is geen man van de vrienden. Sydy rijck en edel, yder benijdt u en lejdt u laeghen. Zijt ghy arm en oneêl, yder veracht en versmaedt u. Wat sal jck meer seggen? al wort het bedilt en berispt, jae, de middelwegh selfs; by exempel: gaet eens midden door 't slijck, midden door 't waeter, midden door de reghen, midden door 't vier, en midden door de popelency; en soo men niet en sejdt, dat ghy een grooten esel zijt, jck sal 't quijt wesen. Sulx, dat, mocht jck beleven, dat de wereldt eens gesujvert waer van sulcke bedillallen, neuswysen, en betweters, jck souder meer meê vermaeckt wesen, als met officiën, ampten, hooghheden, en sulck maxel van prullen, die de gemeene man meent, dat het altemael zijn. Nu gaet heenen daer 't gesejdt is, ende als jck een woordt vyf oft ses met dit volck gesproken heb, coom jck u daetlyck by.

(Tot de toeschouwers)

Mijn Heeren! dien man, die daer aen comt, heet Rieuwert Rompslomp, want hy is gewoon al sijn dingen by den hoop te doen sonder lichten oft swaeren. Naer veel tegenspoeds, die hy u sal vertellen, wordt hy van een seker Schijn-hailigh soo wijs oft soo mal gebroedt, dat hy sijn vertwijfelthejt verkeert in cloeckmoedighejdt. In veughen, hy niet alleen en lacht om 't ongeluck, dat sijn vijf dochters overcomt; van de welcke d'eene, met naeme Catrijn, in plaets van venijn in te nemen, drinckt sekeren slaepdranck (een lammery, die doch in vyftigh spullen comt); maer scheert oock de geck met het groot geluck, dat hem daer nae toecomt. Soo dat, wilt ghy nae sijn exempel 't geluck te vriendt maecken en nae uw handt setten, ghy mooght nae hem luisteren.

[p. 217]

Eerste bedrijf;

1^e Tooneel.

Rieuwert R.

Isser wel een by der handt, denck jck, van al dit gesnor van knechts? - somma sommarum, die belust is, om quaelijck gedient te zyn, die houde veel booden. Want dewijl zy 't d'een op d'ander laeten staen, soo comt de sorgh op het heerschap aen. - Slockspeck?

Sl.

Wat gelieft mijn Heer?

R.

Dat ghy gaet bursensnyden, ghy groote sulfes.

Sl.

Daer sijn sooveel ambachtsluj van dit gilt, dat het quaelijck droogh brood opwerpen magh.

R.

Nu, nu!

Sl.

Gelieft u yet anders?

R.

Gaet, seghtme Schijnhayligh, dat jck hem gacren een woordtjen sprack.

Sl.

Jck ken hem niet.

R.

Die man, die soo lancksaem en bedacht is in sijn spreken.

Sl.

Jck kan hem niet bedencken.

R.

Hy draeght een kael kasjack, dus lang; daer de helst van de knoopen wel af sijn.

Sl.

Jck beginner op te comen.

R.

Met een lange mantel met een opstaende bef en een hoedt met dussche¹ breê randen.

Sl.

Een maegher lang vent?

R.

Jae.

Sl.

Hy is soo groot met de klopsusters²?

R.

Daer hadje 't.

Sl.

Waer vind jck hem best?

R.

Op het hof, oft op de sael aen de boeckkassen.

Sl.

Ick gae 'r nae toe.

R.

Jck sal in hujs wachten.

1 Zulke.

2 Klopjens.

2^e Toonneel.

SCHIJNHAJLIGH.

Die den hujch niet nae den windt hangen kan, die en weet van de wereld niet; onder dus een deckmantel van devocy en schijn van nedrichejdt doet men met het goedt, met de eer, en met de harten der

[p. 218]

menschen al wat men wil. Gemeene panlickers en kakeeten moghen tegen ons niet op in de rijckelujhujsen, zy leggen te laegh met haer kaeckelen, de luj steeckter de walgh af, en met haer slempen en slocken, sujpen en spuwen, maecken sy infaem degeen die haer aenhouwen. Men soud zijn deur slujten, seg jck, voor sulck gespujs, en haelen mijns gelijck aen, die onder schijn van hajlighejdt my met alle gujtery behelpen kan. Weet de duivel abeler kujr te wercken, als dat hy voor den dagh komt als een engel des lichts? Jck leg niet en roep met een verwondring over de wijsheit oft geestighejdt, die de rijckeluj wt de mondt comt, maer jck prijs haer vroomicheidt, haer devocy, haer aelmoessen, ende, om haer te styven is 't slampampen, in 't woeckeren en in de overdaedt, soo treck jck mijn schouderen op met een manier van ginneken, of jck morghen lachen soude en seg: de brooshejdt van 't vleisch! 't moet over die boegh sejlen; die geen vriendt van de sonden wesen wil, wordt een vyandt van de menschen! - Maer wie heb jck daer? - neque in jra tua corripias me!

3^e Toonneel.

Slockspeck.

Jck ging rechts uw eerwaerdichejdt soecken.

Sch.

Wel?

Sl.

't Aersgat, jck soud seggen 't heerschap, wilde wat met u spreken.

Sch.

Gaeren.

Sl.

Hy sal terstondt voor comen.

Sch.

In nomine Domini!

Sl.

Daer staet hy in de deur.

Rienwert R.

Goeden dagh. Welckoom moet ghy wesen.

Sch.

Goên dagh, een goedt jaer!

R.

Uw Eerwaerdighejt moet het my ten besten houden, soo ick hem steur in sijn devocy.

Sch.

Den evennaesten gaet voor 't bidden en de liefde is beter als 't vasten.

R.

Ick steeck in een groote swaericheidt en soud gaeren wat met u raedspleghen.

Sch.

Al wat in mijner macht is.

R.

Mij comt veel over.

Sch.

Dominus providebit.

R.

Dat hoop jck.

Sch.

Vertrouwt er u op.

R.

Jck, dat ghy 't weet, ben een tweeling gebooren met noch een knechtjen; de krijgh quam in 't landt en een soldaet nam mijn

[p. 219]

moeder 't kindt van den hals, terwijl dat jek in de wiegh - soud jck seggen: aen de borst, lagh en mamde. Mijn broêrtjen heette Simon, en jck heb sint niet vernomen waer hy gestoven oft gevloghen is; maer als jck denck dat hy noch int leven magh wesen, soo wil jck my bepissen van anxt; want dat hy nog eens opdonderde en quam met my 't goedt deelen! wat sal jck u meer seggen - jck waer een bedorven man.

Sch.

Ghy sorght wie den laesten man ter kercken¹ brengen sal.

R.

Daerenboven heb jck vijf dochters: Alijt, Catrijn, o s'is soo resolujt! Dujf, Machtelt, en Jaquemijne. D'oudste is getrouwt met een jongman, die wildt hajr in de neus had, en woud met gewelt, wt broodronckenschap, meê deur strate Magellanes vaeren, en heeft nu seven jaer wtgeweest, dat wy er geen tijding af gehoort hebben. En naerdien van daegh haer tijdt om is, die se gehouden is te wachten, soo sal men t'avont het huwlijck met een ander slujten.

Sch.

Wel gedaen.

R.

De tweede heb jck verlooft aen een geestigh quant van haer sin; maer om ontslaeghen te wesen van een seker ander, die op haer verlieft was, heeft se hem belooft te trouwen, indien dat hy binnen sekeren tijdt haer wist, jck weet niet wat voor voghels-veeren te haelen. En soo sy hier in haer woordt niet en houdt, dunckt haer, dat het haer haer leven niet wel gaen sal; soodat sy niet by de bruidgoom te bed en wil. Maer 't is van daegh de laeste dagh, en comt hy nu niet, soo gaet het ander huwlijck oock voort.

Sch.

Oft den hemel viel, soo had de kerck een hujck! Waer mooght ghy voor sorghen?

R.

Maer, jck heb nu in de morghenstondt soo leggen droomen, dat jck beducht ben voor 't arghste. Wel is waer, dat jck het in de recht² sou connen brengen, met d'andere dochters in de plaats te geven.

Sch.

Seker, de droomen gaen voor mom met een backes, dat nae de waerhejt geconterfejt is, maer in der daedt sijn't valsche logenen.

R.

En opdat er immers aen mijn quelling niet ontbreeeken soud, soo isser hoopwerck, die my 't hooft breecken om de jonger dochters.

Sch.

Een teken van uw qualitejt.

R.

Nu soud jck u bidden, dat ghy, die kennis hebt met allerlej

1 In 't graf.

2 In orden.

[p. 220]

menschen, my raeden woudt aen wat slagh dat jckse best sal besteden.

Sch.

Och, jck heb de wereldt so lang gestorven geweest, dat jck er geen kennis meer in en heb; maer jck heb wel wat gelesen in Markus Aurelius en in de oudtvaeders¹, en jck heb wel eer mede by de menschen geweest, soodat jck u nae den plicht der liefden en mijn beste vermoghen gaerne berichten sal.

R.

Dat bid jck u.

Sch.

In consciëncy vermaen jck u, dat ghy se niet en hijlijckt aen soldaeten, want in plaets van éen die wat te boven lejdt, isser wel tien, die beroyt worden en van capitejnen herbergiers. Ay lieve! laet dat volck tuisschen en vloecken en vechten totdat se moê sijn.

R.

Dat dient me vooral niet.

Sch.

De hofjoncker, soo lang als by wel met sijn Prins staet, is seker een wereldt; maer, wat is 't? draegt de heeren te Roomen en setse eens onsacht neder, al uw danck is verlooren.

R.

Men moet wt sijn ooghen sien.

Sch.

De schilder en de beeldhouwer sijn anders niet als lichtmissery en grillery.

R.

Al gecken genoegh.

Sch.

Met den Alchimist waer 't goed ding, indien de losheit van sijn hooft den Mercurius con vastmaecken.

R.

Met dat volck is't: den elleboogh door de mouwen, het hayr al door den hoedt.

Sch

De koopman, die windt op de beurs maeckt, met het wispelen van sijn handtschoenen en met sijn vingers met brieven gelardeert, is gemeenljck Cuilenburgh oft een papieren harnas sijn voorlandt. Daerbeneven is 't een dol dingh, sijn capitael te vertrouwen op discrecy van de winden en belosten van de menschen.

R.

Dat wist jck niet.

Sch.

Een edelman met weinigh incomens lejdt gemeenljck en solliciteert soo lang om eenigh offici, dat, eer hy er an comt, is hy kael van middelen en midden in de kinderen.

R.

Hoe soud men 't te pas² vinden?

Sch.

Een gemeen man, al is hy welhebbende en van genoeghlijcker aerdt, hy magh 't hooft niet eens op steken, oft 't is strax: ziet van waer ghy gecomen zijt!

R.

Dat gaet vast.

1 Kerkvaders

2 Juist van pas.

[p. 221]

Sch.

De rechtsgeleerde leeft offer geen recht en waer, en geeft gemeenlijck de sentenciën nae de gevoelijckste¹ redenen en die best van alloy sijn.

R.

't Gaet soo wat heen.

Sch.

De doctoor in de medicinen, alhoewel hy een eerlijcke beul is, en dat hy, in spijt van de justicie, geldt met woorden windt, soo ie hy evenwel een pisbesiender en een kackbekijcker.

R.

Fy, fy! -

Sch.

De musiciën en de krekel, dat's al eenerley hutspot; windt sijnse, sy leven by de windt, en windt sullen se werden.

R.

Dat's niet de pijnewaert op te dencken.

Sch.

De poëet soud u leggen breecken 't hooft met de maet en de fransse sneê, en leeren al 't gesin kallen, oft uw hujs een tooren van Babiloniën waer: en, om u de waerhejdt te seggen, indien uw dochters verleckert zijn, om niet te eeten als mirtentacken, en sin hebben in tabbaerden en rocken van laureblaên, soo geeft er aen dat volck.

R.

Wy souden wel opgeschotelt wesen.

Sch.

De philosooph, die 't niet beuren magh zijn baert te kemmen, nocht sijn backes te wasschen, soud 't wijf leeren willen, dat Aristotiles soo veel mans is als Plato, dat het chaos is sonder form maer swanger van jdeën. Sy worden quaedt, als jck haer vraegh, wanneer 't op sijn rekening is om te baeren, en dat jck wel compeer² soud willen wesen.

R.

Ach, ach, ach! -

Sch.

De starrekijcker lejdse en leurt aen 't hooft met sijn Ariës, Leo, Sagittarius, en hondert naemen, die men de kinderen soud geven om speldens te leeren in steê van Oostersche brieven.

R.

't Hooft is haer opter loop.

Sch.

Jck seg't niet om yemandt te verachten, maer naeder liefden aerdt, om u te waerschouwen, dat doctoren, musijckers, poëten, starrekijckers, philosophen, en alchimisten, behalven dat haer de kay leutert, soo sijn 't sekere fatsoenen van menschen: maegher, hollooght, met bockebaerden en lang hajr; en sien er wt, men souwer jonge Nickers meê vangen.

R.

Ah, ah, ah! Jck moet er om lachen; ick had eens lust om een swaegher te hebben, die papier beschrabbelen con, als jck in de boeckwinckels sagh leggen: tractaet van sulcken oft sulcken autheur, met haer gracy en privilegie somtijts daerop.

1 Tastbaarste.

2 Gevader.

[p. 222]

Sch.

Jck seg u niet, dat de raedt het oogh is in toekomende dingen, omdat ghy die spreuck aentekenen soudt; maer jck vind niet goedt, dat ghy se besteedt aen een jonghen melckmuil, nocht aen een jongeling die op 't heftighst van sijn leven is, nocht aen een oudtman, daer eenigh schandael wt rysen mocht, overmits de brooshejt van 't vleesch.

R.

Ghy moeter wat naerder opletten.

Sch.

Die rekening maeck jck oock.

R.

Hebt ghy niet wat appetijts om een lutken¹ t'ontbijten.

Sch.

Wat weet jck het? -

R.

Ghy moet wat in de mondt steken in aller manieren. Komt, gaen wy naer achteren. Slockspeck, set wat ontbijtens.

1 Weinig.

4^e Toonneel.

Eelhart van Westen.

Naerdien jck versekert ben, dat Jaquemijne, leven, licht, ende siel van mijn siel, van mijn licht, en van mijn leven, my aenschouwt met goedertieren ooghen, soo pas jck niet op de onwetenhejt van vaeder oft moeder, die niet lijden en moghen dat jck er by coome en weten selve niet waerom; maer jck wil haer gaen schrijven een minnebrief, waerin jck haer mijn amoureuse passie te kennen geve. Ghy sult passen de camenier ergens om een hoeck van een straet waer te nemen, en stekense haer in de handt nevens een stuck gouds, dat zyse getrouwelijck bestelle.

Snoep.

Wat camenier, me Joncker! - wil je wat wtrechten, ghy moest ander lujden aen uw snoer maecken te krijghen, die niet alleen de Joffrouw maer d'ouwders wisten te belesen.

Eel.

Wat raedt daertoe? wat lujden souden dat sijn?

Sn.

De geestelijkheidt heeft verstandt van huwlijcken te maecken, sonderling onder de Catolijcken. Daer es een seker Heer Schijnhajligh, die dus met het hooft op d'eene schouder gaet; dat waer een man die ons diende.

Eel.

Dien ken jck wel.

Sn.

Hy is bekent als de bonten hond met de blaeuwe staert; op lijckmaeltijen, op slujten van huwlijcken, op bruiloften, op weerrejsen is hy overal Govert-in-'tvoorste; daer kan hy soo beschejelijck sijn bujck vol stuwen, dat hy sijn kasjack elcke quartier wrs een rifjen wtbinden moet; en van drincken, jck sagh mijn leefdaeghen geen mensch die sooveel laeden kan, sonder droncken te worden; 't is een groote konst.

[p. 223]

Eel.

Jae, die hem een koe wel nae soud doen.

Sn.

Duwt hem een half dousijn albertijnen in de vujst en laet hem met de saeck geworden. Jck verseker u, alle ding sal van een leyen dack afloopen.

Eel.

De man magh¹ zijn werck van sulcke saecken niet maecken, hy heeft al te veel met zijn devocy te doen, hy is veel te hayligh.

Sn.

Wat soudt hy? sijn geloof steeckt niet hoogher als de vlieringh van 't hujs. Besoeckt² het, ghy sult het in kort wijs worden wat hy doen kan.

Eel.

Wy sullen 't onderleggen. Ick gae daetlijck een brief dichten; gaet naer den perfumeur, dat hy u voor een pondt vlaems ambre doe, met civet gemengt naer den ejsch en muscus er onder om den brief te perfumeren.

1 Kan.

2 Beproeft.

5^e Toonneel.

Simon.

Men magh van de Italiaenen seggen wat men wil; maer Rodalosso Milanees, alhoewel hy my mijn ouderen ontroofde, soo heeft hy my nochtans veel goeds gedaen. Hy heeft my eerlijck doen opvoeden ende by Nederlanders doen verkeeren om mijn moeders tael te leeren, ende nae dat, zijn bannissement wt zijnde, hy sijn gratie ende goederen weder van den Coning becomen had, my eenigh erfgenaem gemaeckt van al 't sijne. Van mijn afkomst wist hy my nojt anders te seggen, als dat jck wt den Haegh gebooren was, ende dat hem, doen hy my greep, een majt³ quam naeroepen: och, daer loopt de soldaet met Simon door! och daer loopt hy met Simon door! Dat het bloedt nu trecken kon, gelijck men somtijts sejdt, soo mocht ick, yemand van mijn vrienden gemoetende, kennende werden, en eenigh van de naeste mijn goederen laeten erven; want daerom koom jck wt Italiën, mitsgaeders, om hier de reste van mijn leven te eindighen. Want daer men gebooren is, wil men toch altijt wesen, al waer 't oock in een quaedt landt.

Wouter.

't Is soo mijn Heer sejdt, maer dit is van de quaedste niet. Een schoon landouw, een vrye regering, een plaets vol heerlijcke gebouwen, bewoont met lieden van vermoghen; maer is 't een dorp oft een stadt?

Sim.

D'een maeckter een stadt af, d'ander het treflijxte dorp van Europe, omdat het geen mujren nocht graften en heeft.

3 Meid.

[p. 224]

Quisttijdt

(Die Simon voor zijn twéelingbroer Rieuwerl houdt).

Daer hoor jck het heerschap spreken.

Daghdief.

Hy is 't.

Q.

De beste vellen zijn aen, byget! men sal op 't huwelijck sitten.

W.

Wat wil dit volck hebben?

S.

Houd stil wat.

D.

De wijn is bestelt.

Q.

De ceelen¹ heb ick gehaelt.

S.

Tegens wien praet ghy lie?

D.

Tegens mijn Heer ende meester.

W.

Ghy raest, Gord beter 't.

S.

Gaet uwes weeghs.

D.

't Is seker een excellente deelwijn; mijn Heer heeft er coop aen.

W.

Soo sy niet droncken zijn, ten minsten zijn sy geck.

Q.

't Heerschap wil met ons boerten.

D.

Steurt de lieden in haer reden niet, daer komt ons Joffrouw aen.

1 Lijsten.

6^e Toonneel.

Bely

(Evenzeer Simon voor haar man houdende).

Man, hoe wel komt ghy hier te pas! jck koom van Mr. Andries de goudtsmit; daer sijn de perlen en daer is de keten van onse Alijt, neemt so eens meê t'hujs. Ghy en ghy, gaet meê herwaerts over de vismarckt.

Sim.

Geeft my.

Q.

Gelieft mijn Heer, dat wy Joffrouw volghen?

S.

Gaet in den naem des Heeren.

D.

Wat een kluchtighen baes! (Zij gaan heen).

S.

Men siet my voor een onrecht aen. Dit is een van de meeste² cluchten, daer men ojt af hooren oft lesen moght, de droomen selve en soudense niet geloven. Maer om de Haeghenaers niet voor pujr nesk te houden, jck magh dencken, dat het vermaerde Delfs bier die virtujten heeft, dat het de lieden verandert van godaente; oft soudet volck hier soo geestigh wesen, dat se sulcke sotteclujten wt haer hooft konnen spreken? tsy wat het wil, jck heb den aep hier onder den arm. Wat soud jck doen? 't is een ongeluckigh mensch, die 't geluck niet aennemen wil.

W.

Weet mijn Heer, wat jck denck?

S.

Wat?

2 Grootste.

[p. 225]

W.

Maer, om den Haegh.

S.

Hoe dat?

W.

Maer, 't volck isser alle gujtery meester.

S.

Wat is 't dan?

W.

Wie Droes! weet op wat moeder¹ dit spel lejdt? Quaelijck deedt ghy aen de juwelen te nemen. De lieden zijn hier versranst, verengelst. Weet jck er of?

S.

De Dujvel heeft my geblinddoeckt.

W.

Jck sorgh bygort, datse al nae de Baljuw toe zijn, om ons te vangen met het goedt in der handt, en dattet altemael een gemaeckte mouw is, om aen het Turx ende Spaensch paerdt te geraecken by accoort voor dese diefte.

S.

Ganslyden, 't sal soo wesen.

W.

Slaet er geen twijfel aen.

S.

Loopen we terstondt nae 't logijs.

W.

Wat is daer?

S.

Daer komt volck. (deur).

1 Schroef.

7^e Toonneel.

Snoep.

Me joncker, daer is 't perfuim. Mr. Boudan sejdt, dat het van deselve speciën zijn, daer de Palsgraef af gehadt heeft tot een kolder.

Eelhardt.

't Is goedt; en jck heb de brief al vaerdigh, gedicht met het verstandt dat de min my heeft bygeset, ende met hetgeene dat jck heb van natujren.

Sn.

Kan men door 't minnen soo goedt-koop aen verstandt geraecken, jck wil t'avont oft morgen uchtens goedstijds oock aen d'eene quijlbal oft d'andere gaen mijn sinnen te cost leggen, en wordem'er² soo amoureus op, dat jck barst.

E.

Luister.

Sn.

Jck heb altijdt hooren seggen, dat m'er af vergeckte.

E.

Luister toe, soo ghy wildt.

Sn.

Laet hooren.

E.

Jck dacht op een ander manier te beginnen, en jck begon op deze; want daer is overvloedt van stof, alsmen in die amoureuse materiën treedt.

Sn.

Ay, leest eens een regeltjen, soo 't u belieft.

E.

Jck ben te vreden:

‘Sedert dat mijn ooghen uw beeltenis in mijn harte trecken,

2 Voor: worden er mij.

[p. 226]

en heb jck noyt opgehouden van de min te bidden, dat hy my vergeven wil de goeddunckenthejdt, die my soo hoogh deed sien.’

Sn.

't Is wat meer als gemeen.

E.

‘Want men sondight niet alleen aen u te begeeren, maer oock aen u t'aenschouwen; aldermeest met de geneghenhejdt, waervan jck beweeght worde, die u aenbid niet naer uw waardye, maer naer het toelangen van mijn vermoghen.’

Sn.

Welcke woortjes!

E.

‘Al hoewel 't geen gebreeckt aen u eere te bieden naer behooren, te rechte gebracht wordt met u te willen dienen naer vermoghen; ende 't selve alsoo te rechte gebracht wordende, seg jck, dat, alhoewel niet volghen soude konnen, dat ghy u danckbaer soudt toonen tegens my, nochtans mijn getrouwhejt niet en staet af te slaen; dewelcke, om dat jck weet dat liefde is een begeerte tot het schoone, ende een wille van het goede, u beminne, die niet alleen van schoonheit ende goedtheit t'saemenhangt, maer met vlijt van de natujre geschapen sijt, opdat de menschen haere wonderlijckheden in uw aenschijn sien souden, ende om my stof te doen hebben, waerdoor jck de onwaerdichejdt van mijn slavernye moghte roemen.’

Sn.

Een fraey ding, wat te weten.

E.

‘Daerom verquickt my, eer dat jck sterve, oft dat in u mindere de glans van de jegenwoordighe behaeghlijckhejdt: gemerckt de groene tijdt vliedt, als een loopende stroom; ende alhoewel de tweede daeraen volght, soo isse nochtans niet te gelijcken by de eerste, nochte by 't comen van den stilswijghenden ouderdoom, dewelcke, hebbende altijts 't ooghe op de duisternissen des doods, niet anders weet te doen, als haer te beclaeghen over den tijdt, die verlooren deurgegaen is.’

Sn.

Sy magh dan sien, dat se wijs is.

E.

‘Jck stel u voor ooghen deese gelijckenisse, veeleer om u te eeren, als om my te vorderen, aengesien, sonder eenigh loon van mededoghen, jck uw slaef ben in sulcker veughen, dat, al gaeft ghy my selve wederom aen my selven, jck soude my wederom in uwen dienste geven, als degeene, die liever heb te leven uwe als mijne.’

Sn.

Onderteeckentse by uw handt met een diamantjen, indien ghy wilt, datse de kejselsteenen vermorwe.

[p. 227]

Tweede bedrijf;

1^e Toonneel.

Steven.

Swaegher.

Dirck.

Heet my noch geen swaegher; 't is wat te vroegh.

St.

Niet met allen; 't sal nu niet of gaen; ghy hoeft niet meer te vreesen, dat u tegenpartij t'hujs coomen sal, als jck, dat de man van Alijt wederkeere.

D.

Daer is wel eer soo nieuwen ding gebeurt.

St.

't Is doch wel geschiedt, dat een koe een haes ving, maer 't beurt evenwel selden. Maer siet, daer staet J^r Catrijn in de deur.

2^e Toonneel.

Catrijn.

Mijn moeder komt niet te voortschijn met de perlen en de keten, en Alijt krijt van korselheit, omdat sy soo lang wegh blijft.

St.

Godt verleen u goeden dagh, toekomende suster.

C.

Dat jck niet dubbel seker en ging in 't goedt hart, dat ghy my toedraeght, jck soude meenen, dat ghy 't hujs vyandt waert, Joncker Dirck; soo verandert uw spraeck, en soo bleek besterft ghy.

D.

Het beven is sulcken eigenschap van de vrees, dat m'er sich niet over behoort te verwonderen.

C.

Laet andere vresen, ghy zijt genoechsaem wt alle sorghen.

D.

Waer 't saeck, dat de fortujn in uw wil haer woonplaets had, het soud soo wesen, maer dewijl sy elders woont, soo vrees jck voor wat anders.

C.

Als 't geluck tegens mijn liefde, die jck u draeghe, sich dwars versetten ging, soo soud jck noch bestaen wat wt te rechten, daer 't heele landt af waeghen soude.

D.

Ghy spreeckt eenstemmigh met de groothejt van uw gemoedt, daerom verquick jck my met den aedem der woorden, die u wt den mondt komen.

C.

Zijt gerust, mijn hart, indien Joncker Wybrandt t'avont ten sessen niet thujs en komt van zijn vreemde rejs, soo beloof jck u daetlijck te troosten. Maer lieve, en schrejt doch niet.

St.

Hy die te gering houdt u soo grooten aenbieding met woorden te vergelden, bewijst met het vergieten van sijn traenen, dat hy u antwoort met de tong der sielen.

D.

Ghy ligt my in 't hart.

C.

Daer word jck geroepen.

[p. 228]

St.

Goeden dagh.

D.

Soo ras als de deur toeging, verscheen my mijn hoop weder in de gedachten, in schijn van een kaers die in de pijp brandt.

St.

Daer hebben wy 't weêr van de voorspoocken!

D.

Wel, adieu; jck gae mijn dingen voorts doen.

St.

Jck van gelijcken; adieu, (beiden af.)

3^e Toonneel.

Rieuwert R.

Als wy mannen beginnen, de vrouwen wat meer gebiedts als recht toe te laeten in de huissaecken, zoo worden wy terstondt, in steê van meesters, knechts; jck moet er een schut voor schieten, oft jck geraeckte wel voort heel onder de pels.

Slockspeck.

Prinsselyck staen u dese nieuwe kleêren.

R.

Jck ben heden morghen ten neghen wren wtgegaen en heb noch zedert niet t'hujs geweest.

Sl.

Ghy bent t'ongnaertigh eguirt, ghy lijckt wel tien jaer jonger.

R.

De vrienden tegens t'avont te nooden, dat moest zy self mondeling beschicken, en tot de goudtsmit te gaen, dat kon oock niemandt anders van haer sin doen.

Sl.

Jae wel, had jck nu een nieuwe dujt, ghy moest se hebben, O, de heeren sullen u niet kennen, jck laet staen ghy u selven.

R.

Wat hebje al quaedt snaps? wat staeje en kaeckelt?

Sl.

Ick seg van Quistijdt en Daghdief, datse verstandt hebben van wtblyven.

R.

Ick wil, dat ghy alle drie beter leven lejdt, oft, oft....

Sl.

Alsoo waer?

R.

Alsoo waer.

Sl.

Aj, maeckt my dan marcktganckster.

R.

Hoe dat?

Sl.

Maer, wilje dat we beter leven byden, soo moeten wy voor ons achter in de keucken al te met wat toestellen: een middelrifjen frujtieren, een mergschinkeltjen stoven, een hutspotjen overhangen, en een sChravesants kaesjen hebben, om de maegh te versegelen.

R.

Ick wil seggen, dat ghy u beter aen sult moeten stellen en uw oude quae manieren verwerpen, esels als ghy zyt!

Sl.

Laet ons in hujs gaen. De pocken maghse haelen, de knechts soo wel als de Joffrouw!

[p. 229]

4^e Toonneel.

Wybrandt (in reiskleeren).

'T is loflijck en aensienlijck, dat men sich magh beroemen veel landen, steden, ende verschejden volcken versocht¹ te hebben; maer, wederkeerende tot de Minne, degeen die geen courage ende gedult en heeft, onderwinde sich niet hem te dienen; want hy wordt niet min gevoedt van cloeckmoedighejdt ende lijdsaemhejdt als van lachen en schrejen. Daer kan jck getuigenis af geven, dewelcke, om te volbrengen 't begeeren van Joffrouw Catrijn, wyder ben gereist dan de son selve doet; niet passende op de grimmicheden des zees, de schricklijckheden der bosschen, nocht de steilheidt der berghen. Ende onder soo veel becommeringen en heeft het gedacht noyt verlooren de gedaente van mijn beminde, maer gestaedigh geweest vol aller eerbiedichejdts t'haerwaerts. Daerentusschen de Min my lejdende van 't Woest Arabiën nae 't Steenigh, ende van 't Steenigh nae 't Geluckighe, soo heb jck niet alleen becomen sommighe vederen van goudt ende van purper van den voghel Fenix, maer oock van 't welrieckend ende costelijck hout, waeraf sy het vyer stoockt, daer se haer in verbrandt op haer ouderdoom. Alle welcke reliquiën jck hier in desen slujer heb gewonden. Maer waerom en bevalse my oock niet starren van den Hemel ende coolen wt der Hel te haelen, opdat jck boven ende beneden rejsende aldaer mede mocht gelaeten hebben de faem van haeren naeme ende van mijn getrouwichejdt, dewelcke jck heb wtgestrojt onder dien van Saba ende de Indiaenen. Nu wil jck gaen vercleeden my ende maecken wat moedts, ende daernae gaen vinden degeene in wien jck leve. (af.)

1 Bezocht.

5^e Toonneel.

Eelhart.

Jongen, blijft ghy achter; jck sie daer Schijnhailigh comen, dat jck hem alleen spreeck; hy mocht hem anders dezen handel schaemen. Hy begint kennis van ver te rekenen, met een gemaeckte lach, die hy my toont. O, den stucke schelms! Maer dewijl hy my schijnt te kennen ende soo groot ten hujse van Rompslomp is, wie weet oft hy my niet eenighe goede hoop comt geven? Jck denck dit, om dat Joffrouw Jaquemyne t'hans² aen de venster my toonde sekeren brief, soo 't scheen, en jck en wist doen niet, wat zy daermede seggen wilde.

Sch.

Liefde zy met u.

2 Daar aanstonds.

[p. 230]

E.

My is hartelijck lief dat jck u gesond sic.

Sch.

Dat's nae der Liefden aerdt.

E.

Jck mocht geen liever persoon gemoeten.

Sch.

Daer de Liefde is, is de vervulling der wet.

E.

Jck wilde dat jck het soo wel con bewysen.

Sch.

Jck geloof alles goeds van u nae der Liefden aerdt.

E.

Jck heb altijdt verlangt om kennjs met u te maken.

Sch.

Ende jck, beweeght, door geneghenhejdt van u te troosten, stel mijn siel in perikel; want soo veel als 't lichaem belangt, dat gaeter noch meê heen.

E.

Mijn Heere!

Sch.

Jck ben een arm aerdwormpjen van qualitejt, maer een grootmeester in de liefde.

E.

Op u rust jck.

Sch.

Een yghelijck weet schier, wat Joncker Rompslomp van my vertelt, en ghy mede denck jck wel.

E.

Jae.

Sch.

Sijn dochters sijn oock mijn kinderen nae der liefde; waerdoor Joffrouw Jaquemijn -

E.

Oïme!

Sch.

- beweeght is van die liefde die de leeuwen beweeght, ick laet staen de maeghdekens. In goeder consciëncy, jck heb medelijden met haer.

E.

O, vaeder!

Sch.

Ende om niet te gedooghen, dat sy verdwijne als de sneeuw op het veldt, soo com jck u desen brenghen van haerentweghen.

E.

O, geluckighe Eelhart!

Sch.

Het hartseer, dat jck aen haer sagh, heeft my hiertoe gebracht om desen brief te draeghen.

E.

Leeft er geluckigher man als jck!

Sch.

In consciëncy, soo is 't om de saeck.¹

E.

Desen ring schenck jck u tot een teken van hoeveel jck u gehouden² ben.

Sch.

'T geen wt liefden comt moet men met liefden aennemen.

E.

T'is nu goedt, dat jck mijn brief noch niet bestelt heb.

Sch.

Jck laet u in de liefde des Heeren; als mijnen evennaesten my te doen heeft, en kan jck niet laeten de werken der liefde te bewysen.

E.

Maer 't antwoordt?

Sch.

Wy spreken elckander wel naeder.

1 Zoo staat het met de zaak.

2 Verplicht.

[p. 231]

6^e Toonneel.

Eelhart.

Jck set aen een syde waer een vrouw toe komt, die verlieft is, ende overgeslaeghen in welcker manier soo een Schijnhailigh sich weet bekent te maecken, tot met de vrouwtjens toe, dien hy van haer nauwsten raedt is, wil jck gaen lesen desen brief. Maer sal jck wel soo vermetel wesen, dat, eer jckse opbreke, jck niet eerst en beken, dat jck onwaerdigh ben van u te lesen? d'amoureusse affectie, die my vermurwet tot in 't ingewant, doet my t'eenemael beven. Maer wat sejdt het opschrift? - ‘Sy gegeven in den Hemel in handen van mijn Engel.’ Nu van binnen. O, overgeven goedtheidt! wat schooner handt van schrijven! u lettren schijnen geprent te wesen. Maer laetse ons lesen: ‘Hart van mijn hart en siel van mijn siel! alle geluck, dat ghy wenschen condt, sy met u E.’ Wat soete woorden sijn dese! ‘Omdat jck wel heb hooren seggen, dat beter medicijnmeester is degeen die de siekte verhoedt, als die se geneest, soo heb ick willen voorkomen de cranckhejdt, die my misschien onder d'aerdt soude hebben geholpen, met U.E. desen te sejnden.’ Jck kan my niet houden van schrejen! ‘Maer gemerckt de heushejdt in u te boven gaet al uwe andere godlijcke begaeftheden, soo en hoop jck niet alleen, maer ben versekert, dat ghy niet sult laeten sterven my die u aenbidt.’ Dees is meer een Godin als een vrouw! ‘Alhoewel de doodt my 't leven sijn soude, als jck uwe moght sterven.’ Wat hart souden sulcke woorden niet ontroeren! Jck wil niet voortlesen, want jck behoor soo veel gelucx op éen stont niet te genieten. Seker, ick, die tot noch toe soo veel van my selve gehouden heb als de matjchejdt een jongman toelaet, ben gedwongen voortaen soo veel van my te houden, als degeene doen, dien het geluck gunstigh is. (af.)

7^e Toonneel.

Daghdief.

Den baes is een nuwelijck¹ mensch, maer met de baesin is langer geen hujs te houden.

Quisttijdt.

De popelency², die haer haelen magh!

D.

Daer is niet een hoeckjen in hujs oft sy snoffelt het duer, in kaemers, in keucken, in kelder, in bottellery; men magh niet een hoensbouwt of een pyntje wijns steken aen een sy, oft s'isser terstondt achter. Op straet, niemand magh haer gemoeten oft zy

1 Vreemdsoortig.

2 Verbasterd uit apoplexy,

[p. 232]

houter stil tegens. Js 't een soldaet, zy vraeght hem wat nieuws van de crijgh; ist een jonxjen, sy roept: wat heb jckje wel dujten wt je billen 'eklopt! Jst een meisjen: jck en uw moeder sijn sulcke cornujten! Heeft er yemandt een doeck om 't hooft: dit en dat seljer op leggen. Al de luj geeftse wat raedt, en diese niet doet, soo siet se se haer leven met geen goeden ooghen meer aen; sy wijst den landman, hoe hy sijn cool planten sal, de snijer, hoe hy 't op profijtelijxt overleggen sal met het laecken; den apteker leert se zijn crujden stooten en de weduw hoe sy voor haer man bidden sal, en de pocken hoe sy se opeeten sullen tot het been van den geest toe.

Q.

Al dese goeddunckenhejdt komt door den ouwden, die haer den toom soo rujm geeft.

D.

Wie sejt daer teghens?

Q.

De malloot is soo neuswijs en soo brooddroncken, datse self niet en weet hoe se wil.

D.

Den baes is oock geck.

Q.

Quaed is hy, dat erger is.

D.

Dat schut jck, beter quaed als mal.

Q.

Hy is 't waerachtigh allebey.

D.

Maer wat raed om excujs, waer wy soo lang geweest hebben!

Q.

Wisten wy soo goê raedt om geldt.

D.

Wat docht u van dat paer cappoenen, dat daer vercoft wierd?

Q.

Sy waeren schrickelijck swaer.

D.

Was 't goêcoop?

Q.

Half te geef.

D.

Hoe souden se best smaecken, gesoden¹ oft gebraeden?

Q.

Jck soudse laeten stoven, had jckse, met limoenen, sujcker, en kaneel, o, dat's een sop voor een graef!

D.

En jck soudse laeten bordujren met crujdnaeghden; ende dan aen 't spit gesteken ende wel goed gedroopt², sy smelten in uw mondt; ghy souter een jeuchd aen eeten.

Q.

Vermaledijt moet hy wesen, die goedt heeft en durft niet aen tasten.

D.

In hujs maer een houten backes voor en d'ooren dicht.

Q.

Daer is de scheuck³.

D.

Wegh, naer binnen. (af.)

1 Gekookt.

2 Met vet bedropen.

3 Varken.

[p. 233]

8^e Tooneel.

Bely.

Die hujshouden wil moet overal selve by wesen. Jck en ben van dat gemackelijcke volck niet, die de handen tot den elleboogh af zijn, die haer handen niet eens in koud water souden steken, die een helen tijdt sitten voor de traly oft op 't planchier de straet te bewaeren, en daer van daen roepen en gebieden met lujder stem over de booden; maer jck steeck self handt wt de mouw, jck slae self handt aen werck. Soo de vrouw er niet nae en siet, wanneer raeckt het vleisch over? Wanneer de sael geveeght, de bedden gemaeckt, de pottebanck opgeschickt? Daer heb jck self de vrienden wesen nooden tegens t'avondt; jck doese allegaêr even vol, om geen leep oogh te maecken. Wat wasser lestent een redjement¹ dat moejtjen Aechtjen door de knecht genoot was! het scheen in geen vaeten te koelen. Siet, het was nufje nichts schuldt, sy mochter² selfs gegaen hebben. De luy weten 't niet over te leggen; 't schicken is 't al, seg ick tegens onse volck. Jck heb daer sulcken hujs vol dochters te vrijen, elck quixer³ als ander; hoe soud jck het gemaeckt hebben, had jck niet geweten te schicken? - Slockspeck, waer zydy?

Sl.

Och! 't is goedt, joffrouw, dat je thujs comt; het heerschap is daer achter wtgegaen en berst schier van booshejt, omdat Quisttijdt ende Daghdief soo lang wtgebleven zijn. Sy comen daer effen eerst in.

Bely.

Wat rabauwen zijn dat! 't is ses uren geleden, dat jck haer mee op de vismarckt nam, ende siende niet⁴ dat mijn gading was, sondse terstont naer hujs.

Sl.

Joffrouw Alijt wordt desperaet, dat haer juweelen niet en comen.

B.

En 't is sulcken tijdt geleden, dat jck se mijn man gegeven heb.

Sl.

Sy sijn noch niet te voorschijn gecomen.

B.

Daer speelt den Jcker⁵ meê.

Sl.

Jck denckt 't Heerschap saller om gegaen zijn.

B.

Doet de deur toe. (af.)

1 Beweging.

2 Kon er.

3 Levendiger.

4 Niets.

5 Nikker, booze geest.

9^e Toonneel.

Lubbert.

In somma, die weet wat blijscap is, dat ben jck. Doen jck de roock van de schoorsteenen van Den Haegh sagh opgaen, jck meende te schrejen van beweghenis. In somma: Oost, West, thujs

[p. 234]

best. Treck jck mijn leven weer op vreemde vaerten, jck ben te vreden dat men my de kaeck gees¹ tot mijn welcoom als jck keer. Is dat door straete Magelanes vaeren! 't sel my heughen al leefd jck dujsend jaer. Gans lijden! niemandt weet, wat het is ander liën hooft waer te nemen, als die 't besocht² heeft. Nu, dat 's over. Als jck nu maer in genae genomen ben van mijn schoonvaêr en schoonmoeder ende van Alijt, mijn huisvrouw, soo weet jck van geen Heer als van de Kaisar.

1 Op de kaak, te pronk zet.

2 Beproefd.

10^e Toonneel.

Wybrant.

Noch heb jck best gevonden by mijn meestresse te gaen dus in de rejskleederen, opdat se my niet kenne ende jck haer harte beproeven moghe. Is sy 't niet, die daer aen de deure staet? Och jae, sy is't; jck worde het wel gewaer aen 't straelen van de ooghen, die my ontfonckt hebben. Och! jck, die van sooveel wilde monsters niet en ben verandert geworden van verwe, wat verschiet jck se nu om de tegenwoordichejt van mijn grootste goedt op aerden! Goeden dagh, me Joffrouw!

C.

Goeden dagh, vrient; begeerdy yets?

W.

Jae jck brengh u een boodschap wt verre landen.

C.

Van waer is de coomst dan?

W.

Wt Oostindiën; maer jck hebbe om sekere negociën op te doen, aldaer aen 't vaste landt te doen gehadt, ende gevonden eenen genaemt Wybrandt van Wijdermeer, die aldaer gestorven is ende op sijn wterste my gebeden heeft, dat jck aen u dit paxken bestellen wilde, soe jck emmermeer in Hollandt keerde.

C.

Is hy doodt dan? Van wat sieckt' is hy overleden?

W.

Maer, comende in Arabiën, ter plaetse daer de voghel Fenix besigh was met vier te stoken, om sich te verbranden, soo quam hy 't selve soo nae, dat, gelijck hy meestendeel oock niet dan hitte was, hy aen dat vujr ontstack ende verbrande tot asch toe, dewelcke jck hier in dit paxken overgebracht heb, in een doosjen, met sommige vederen van den voghel. Ende gelijck wt haer assche de verbrande Fenix wederom verrijst, soo staet hy oock wt sijn assche op ende hier voor uwe ooghen.

C.

Sijt ghy 't?

W.

Ick ben 't.

C.

En dit de vederen?

[p. 235]

W.

Dit sijn se. Maer waerom wordt ghy flaeuw? is't u leedt dat jck leve?

C.

Neen 't.

W.

Wat dan?

C.

Maer, dat jck niet doodt en ben.

W.

O, verlooren rejse, o vergeefs swerven!

C.

Zijt niet beducht, jck heb liever lijveloos te werden als trouweloos. Och, daer hoor jck vader ende moeder schreeuwen, daer is een groot getier. Gaet ghy naer hujs, jck sal t'hans¹ bij u comen. (af.)

W.

Ick duchte, dat den uitgang van mijn hoop ende 't loon van mijn verdienste wel uitcomen moght op een droevigh treurspel. Ende jck heb geen reden om anders te gelooven, dewijl zy haer niet ontsette in 't hooren van mijn doodt, maer in 't verstaan van mijn leven. (af.)

1 Aanstonds.

11^e Toonneel.

Rieuwert.

Weetje waerom jck soolang stond of jck stom geweest had? maer, omdat mijn krop soo vol was, dat het daer al t'effens wt wilde en soo den wegh stopte, gelijck het met de nauhalsde kannen gaet. Maer jck behoor dus te vaeren, omdat jck soo geck geweest ben, dat jck u de broeck liet draeghen².

Bely.

Schoon beschejdt.

R.

Waer hebt ghy my de perlen ende keten gegeven?

B.

Op straet, ten bywesen van bejd dese knechts.

D.

't Is alsoo, mijn Heer.

R.

Ghy rabauwt, ghy lieght het door al de halse van de wereldt³.

Q.

Mijn heer staet vry te seggen wat hem belieft.

B.

Denckt dat ghy een ander knecht bij u had, daer ghy meêstond en praete.

Q.

De plaegh op uw hals!

D.

Gewisselijck, 't is als zy seit.

R.

o Gauwe⁴ dieven!

Q.

Gedenckt mijn Heer niet, dat Joffrouw, doen zy se u gaf, tegens ons sejde, dat wy met haer gaen souden?

R.

o, schelmen!

B.

Uw hooft is opter loop.

Q.

O, o, o, o, o!

B.

Al saghjes seg jckje.

2 Den baas liet spelen.

3 Versterking der uitdrukking: door uw hals.

4 Looze; later met dief tot éen woord saamgetrokken.

[p. 236]

R.

Zijt ghy mijn wijf! ghy mooght mijn quaên engel wesen. Mijn goedt, mijn goedt!

Q.

Wie heeft het u ontnomen?

R.

't Wijf, om ('t moeter doch wt) het met haer laerysers en kaketen¹ te verslampampen.

B.

Wat blieft ghy al?

R.

Ghy verken, ghy sack², ghy flaers.³

B.

Ghy, onwetende raeskop!

R.

Selmen my dat spelen!

B.

Ghy, droncken fun!

R.

Bijtje by Gorts ackermenten?

Q.

Al hoogh genoegh.

D.

Niet, doet het quaedste niet.

R.

Och, jck ben doodt.

Q.

Laet hem op.

B.

Jck ben een vrouw met eeren.

D.

Al de bujren comen loopen.

R.

Dat salje gewaer worden!

R.

Slockspeck, helpt me.

(Slockspeck comt er by.)

Sl.

Wat schand, wat mallichejdt is dit? Staet op, staet op.

R.

Help, seg jck.

B.

Jck een slampampster?

R.

Dat booze pandt heeft my bestolen en mijn armen ende beenen wt het lidt geslaeghen.

Sl.

Ay, Joffrouw!

B.

Wat baerje al?

Sl.

Niet.

R.

Mijn fijne hujsvrouw steeltme mijn goedt en daernae bewijst se met u, rabauwen, dat zy 't my gegeven heeft.

D.

o my, o my!

R.

O, ghy eerloose stucke diefs!

Q.

Och, ick ben om den hals.

R.

Verscheuren wil jck u.

Sl.

Wegh in hujs.

R.

Ter spijt van dese sogh⁴

Sl.

Joffrouw, gaet doch binnen.

R.

Verslinden sal jck u.

1 Klappeyen en snapsters.

2 Vuilik.

3 Slet.

4 Zeug, varken (gelijk boven, bl. 232: scheuck.)

[p. 237]

Derde bedrijf,

1^e Toonneel.

Catrijn.

in dienstmaeghds kleêren.

De doolwegh, op den welcken mijn geest gebracht is, door het schielijck ende onverwacht wederkeren van Wijdermeer, is van sulcker nature, dat jck niet dencken en magh op de twist, die tusschen mijn vaeder ende moeder is; ende de resolucy die jck genomen heb, doet my wenigh achten wat mijn ouders seggen, doen, oft dencken sellen, soo zy verstaen dat jck in dusdaenighe clederen op straet gesien magh zijn. Ick was vol hoops, doen jck den vryer gewaer wierd, dat jck daetlijck soude gestorven hebben, maer die goede hoop verquickte my 't harte soo zeer, dat jck niet geraecken conde den geest te geven. Sulx dat jck in der daedt wel ellendigh ben, naerdien de doodt my niet hebben en wil, nu jck het leven niet houden en wil. Maer, ter spijt van doodt en leven, sal jck gaen haelen soo veel fenijns, dat het my in cort sal leven ende doodt doen vergeten; ende opdat niemand quaedt vermoeden hebben soude, soo heb jck my dus vercleedt, beducht zijnde, dat men my 't venijn anders niet vertrouwen soude. Daer comt de man, die my dient.

2^e Toonneel.

D. Lamfert Loscop.

Al seg jck het self, maer ab occasu ad ortum, al seg jck het self, wijster my noch een. Wijst me, al seg jck het self, noch een sulcken man als jck ben. Ego sum, al seg jck het self, Gallenistus el Paracelsistus allebej, al seg jck het self; et teneo, al seg jck het self, totam medicinam in pugno in mijn vujst, al seg jck het self. Laet se comen, al seg jck het self, wie dat willen; al de Doctoren van Leuven met haer grepen en met haer grillen, ego, al seg jck het self, illos tarto omnes ad unum, al seg jck het self. Jck ben philosophus, physiologus, physionomus, astrologus, astronomus, oculistus, al seg jck het self. Jck soud soo wel yemandt van de steen snyden als de best, al soud't noch vijftigh boeren costen, al seg jck het selver. Jck verstae my op de Alchymy, soud jck seggen, de Anatomy, al seg jck het self, trots al de doctoren van 't landt, en als 't met praeten te doen is, al seg jck het self, tantum est meus facundia, dat, al seg jck het self, als jck op mijn revelstoel¹ coom, jck verdwael schier in copiam verborum et rerum.

1 Praatstoel.

[p. 238]

Jck selje daer, op een stel oft een sprong, met krijt of met kool gaen beschrijven een boom van den oorsprong van de koortsen, al seg jck het self, en berekenen haer afkoomst van lidt tot lit, van aver¹ tot aver; die is haer vaer, die haer bestevaer, die haer overbestevaer, die haer broer, die haer susterling, al seg jck het self. Jae, dat men de koortse, al seg jck het self, verdaghvaerde door de pedel, al seg jck het self, om getuighenis der waerhejdt te geven, al seg jck het self, ter requisitie van den rector magnificus facultatis medici van Leuven, doctor Gratianus Grimbeck, al seg jck het self, zij zouden moeten bekennen ende belijden niet anders, al seg jck het self, al gaefjer oock stroppelecorde, al seg jck het self, als dat docter Lamfertus Loscopius Amersfordensis Stichtius Ultrajectinus sulcken kennis heeft van haer afkomst, staet. qualitejt, gelegenhejdt ende stirredomdantiën², datter, al seg jck self, geen houwen aen is, al seg jck het self.

C.

Jck dien hem niet te steuren in sijn propoost; de man maeckt sijn sinnen bijster veel te doen. Siet, dese Paracelsisten sijn doctoren ende aptekers van bejds.

L.

Jck laetse kakelen die willen, al seg jck het self. Hoe sullese staen al deze professoren, al seg jck het self, als jck me doe drucken, voor den dagh ende in't licht coomen; de schoone tractaten, al seg jck het self, de venae sectione, de lotione, de gestione, en de pulsu. Jck argueer, al seg jck het self, en debateer en kloof, al seg jck het self, al die materiaelen, al seg jck het self, tot een hayr toe, al seg jck het self.

C.

Goeden dagh, domine doctor.

L.

Et te salvere jubeo; quis es?

C.

Jck verstae niet, heer. Jck ken geen Latijn.

L.

En jck geen duitsch. Ego sum solitum, al seg jck het self, cum uxore cum pueris; cum ancilla, cum rusticis in villa, al seg jck het self, anders niet als Latijn te spreeken, al seg jck het self. En konnen sy 't niet verstaen, sy moghen 't laeten, al seg jck het self.

C.

Sijnse niet wel beraeden, die 't leven by dit volck soecken ende gesontheyt? Soecken magh men se, maer 't geen, daer 't my om te doen is, namelijck de doodt, die mochtenser vinden.

L.

Quis es tu? Hoc est: waer komje van daen? waer woonje? ende

1 Ouder.

2 voor: circumstanciën.

[p. 239]

wie heeft je gesonden, al seg jck het self? ende wat is uw begeeren, al seg jck het self.

C.

Jck ben de dienstmaecht van Juffrouw.... dats alleens, en had gaeren een weinichjen venijns.

L.

Quid faceres cum? Hoe est, al seg jck het self, wat souwjer meê doen?

C.

Maer, wy hebben sooveel ratten t'onsent, datter geen eindt aen is; dat schelmsche goedt heeft my een gat in mijn beste hujck gebeten, en een paar fluweelen mujlen van onse joffrouw heel aen stucken gecapt. Wat we doen, wy kunnen se niet vangen; soo datwe ander raedt moeten soecken.

L.

Wat gebrabbel heb jck hier? al seg jck het self, die elementse meer¹, al seg jck het self, siet me voor een rottecruydsman aen, al seg jck het self; 't is by gort! de croon-pileum soud' jck seggen - van de facultejt te nae, al seg jck het self, maer qui nescit simulare nescit regnare. Jck sal me houwen, al oft jck het my niet aen en trock, al seg jck het self, en in plaets van rattecruyt haer tarwenmeel geven, met slaepcrujdt gemengt, dat de rotten wel groeyen en toenemen moghen, al seg jck het self, en kappen, by Gort! al haer beste kleeren aen stucken, al seg jck het self. Sy moghen, al seg jck het self, leeren respectum draeghen, al seg jck het self.

C.

Ay lieve domine, geeft me doch wat, daer ze lang aen moghen gaen quijnen eer se sterven, dat se wat lijden de dieren voor al de schae en tweedracht, diese ons gedaen hebben. Gy moght anders dencken dat het voor my waer.

L.

A morte repentina libera nos!

C.

Wats dat gesejdt, domine? sulje't gaen haelen?

L.

Ita.

C.

Slujten sijn Latijnsche redenen niet beter als zijn duitsche, zy waeren genoegh om katten en honden te vergeven, jck laet rotten en muysen staen.

L.

Siet hier, meisjen.

C.

Hoe sal men 't moeten gebrujcken?

L.

Ghy sult het mengen, al seg jck het self, met schoon claer regewater, al seg jck het self, en setten't dan in een schotel, al seg jck het self, in loco, hoc est: ter plaetsen ubi, al seg jck het self, de rotten haer daeghelijxschen burgerlijcken ommegange, con-

1 Merry.

[p. 240]

versationem civilam, handel en wandel hebben, al seg jck het self.

C.

Hoeveel moetje hebben, domine?

L.

Een schelling voor de consultacy, al seg jck het self, en vijf stujvers voor 't venijn: facit, laet sien, vijf en ses is twaelf, al seg jck het self, jck schelje met een paer schelling quijt.

C.

Ist heel fijn dan?

L.

Van 't aldersijnste, datter gemaect wordt, al seg jck het self.

C.

Daer is u geldt, goeden dagh.

L.

Gaet heen. Tu venies matrem tuam bene domum. Hoc est, al seg jck het self: ghy sult uw moer wel thujs coomen. Nunc tempus est, al seg jck het self, dat jck gae visiteren mijn patienten, hoc est, den advocaet Grillestein, al seg jck het self, Kaeyendijck en Nescenhujsen. Ego habeo tantam practicam, al seg jck het self, dat jck wel een muilesel van doen had, al seg jck het self, als de liberalitas van de lujden, al seg jck het self, het afwerpen moght, al seg jck het self.

3^e Toonneel.

Schijnh.

(die Simon voor zijn tweelingbroeder Rieuwert houdt).

De Heer starck' u in liefde, me joncker! ontmoet jck u hier?

Simon.

Goeden dagh, vrient, geliefd u yet?

Sch.

Jck heb u te spreken van een saeck van groot belang, ende bid den Heer nae der liefde, dat hy uw verstandt verlichten wil.

S.

Wat magh dat zijn? -

Sch.

Maer, dewijl ghy me doch brujloft van twee dochters, te weten Alijt en Catrijn, sult houwen, soo soud jck u raeden met eenen t'accordeeren het huwlijck van Jacquemyne; 't soude nu met een moejte doorgaen.

S.

Wat Alijt? wal Catrijn? wat Jaquemijn? 't is van de geck met u; al meê droncken! al meê droncken!

Sch.

De liefde dringt mijn gemoet om u ten besten te raeden; voorwaer, Joncker Eelhart is een edelman van goedt getuighenis; al heeft hy weleer wat wildt geloopen, hij is nu heel bedaert ende gelijck het spreeckwoordt zejdt: niet gekoot best, beter eerst als lest.

S.

Hij is wel gequelt die met gecken gequelt is.

Sch.

Hoe dus vreemdt, me Joncker?

S.

Jck seg, dat je deur gaet, of jck maeckje voeten.

Sch.

De man maeckt hem selven soo veel becommerinx, datter hem

[p. 241]

't hooft af ommeloopt. Jck sorgh van sijnentweghen seker, dat hy nog eens in een doodkist raecken sal; sijn peetooms dolhujs hangt hem noch aen 't oor. Wat sijnder oock al geslachten, daer de kaey¹ in 't bloedt is! 't is evenwel periculeus werck met dat volck; zy comt altemet eens opdonderen, principaelijck alsse met brandewijn oft spaensche wijn begoten wordt, soo wortse in weinigh uren wel soo groen, datje een heelen somer voor geen verdorren sorghen durft². Maer dees js juist op sijn quaedste, niet wijs genoegh om alleen te gaen en niet mall' enoegh om te slujten. Maer wil hy sijn dochter niet aen Eelhart geven met sijn danck, jck sal wel maecken, dat hy blijdt toe is, dat hy se neem tegen sijn danck; jck sal haer gaen oprockenen³, dat se met de vrijer deurgae. Hy heeft me byloo, mooye hondert daelers belooft, soo 't hylijck voort gaet; 't is geen brock om te vermujlen⁴. (af.)

1 Gekheid.

2 Behoeft (naar de oorspronkelijke beteekenis).

3 Opstooken.

4 Versmaden.

4^e Toonneel.

Duif.

Hoe naeby oock, dat de dagh om is, noch ken jck my niet gerust stellen; 't hart tujght, datter noch een swarte kat sal comen in 't hylick van my en van joffrouw Catrijn.

Wybrandt

Hoor jck daer joffer Catrijn niet noemen?

D.

Niettemin, jck laet alle ding gereedt maecken als brujdegoom.

W.

Wat praet hy van brujdegoom!

D.

En jck toon een vroolijck gesicht.

W.

Jck mach hier wat staen Iujsteren.

D.

Jck denck vast om 't geen dat sy sejde in de tegenwoordighejdt van de Stille.

W.

Jck ducht.

D.

Als de fortujn haer dwars ging versetten tegens mijn liefde t'uwaerts, soo soud' jck yet aen rechten, daer 't heele landt af waghen soude.

W.

Jck weet niet, waer 't vast is.

D.

Als jck sejde dat het quaelijck overgelejdt was, dat zy den anderen sich had doen op rejse geven om sulcken vreemden boodschap!

W.

Hy heeftet van my voor⁵.

D.

Soo swoerse me, dat sy 't gedaen had wt medoghenhejdt ende niet wt liefde.

5 Hij is over mij doende.

[p. 242]

W.

Wat sal jck beginnen?

D.

Achtende dat den tijdt, de lanchejdt van de rejse, ende d'onmoghelijckhejdt van 't volbrengen hem sijn hete liefde vercoelen souden.

W.

O wee!

D.

Ende dat niemant haer genieten soude als jck.

W.

Jck ben verlooren.

D.

Daerom, soo ras als de bestemde uur verlopen sal sijn, sullen wy 't huwlijck slujten.

W.

Moght jck het niet wel dencken thans¹, doense soo verschoot mits zij hoorde van mijn leven, datse my uitgesonden had om my ontslaghen te wesen! Daerom sonder veel beschejds te geven, vaerdighdse my af, seggende: daer is groot gerucht in hujs; gaet heenen, jck sal by u comen, want jck ben liever lijveloos als trouweloos. Nu, jck magh thujs gaen vertoeven. (af.)

1 Straks.

5^e Toonneel.

Lubbert

Wat lejder maer² verstae jck daer wt mijn vrienden? mijn hujsvrouw de brujdt met eenen de Stille!

Steven.

Wat heeft hy my daer te noemen?

L.

Maer alsser geen recht in Den Haegh en waer, soo soud jck noch willen sien, wie my mijn wettighe hujsvrouw onthouden soude.

St.

Het hart klopt my.

L.

Neen, alsoo niet.

St.

Jck sweet het main³.

L'

En oft een jongman een fantasy crijght om wat te besoecken, soude men hem daerom van sijn vrouw setten?

St.

Jck wil hem aenspreken. Goeden dagh, mons^r.; my dunckt jck u wel meer gesien heb.

L.

Dat moght wel.

St.

Zijt ghy hier van daen?

L.

Jae jck, in trouwen, en hebbe goedt, vrunden en een hujsvrouw, met dewelcke jck hoor dat eenen de Stille rekening maeckt te trouwen; en jck hebse wel over dertien jaer getrouwt.

St.

Wat avontuur!

L.

Dat mooghdy wel seggen.

St.

Wat komt my over.

L.

Degeen, diese meent te trouwen, jck sweer hem dat hyse laeten sal, oft een van ons bejden saller 't leven inschieten.

2 Droeve tijding.

3 Voor: mijn.

[p. 243]

St.

Ellendigh man!

L.

Jck seg, 't waer tegens alle eerbaerhejdt en billijckheidt.

St.

Jck heb veel gehoort, dat seker Rieuwert Rompslomp....

L.

Segt me niet meer, dats de man.

St.

Indien de tijdt om is, ten ejnde van dewelcke de vrouwen vrystaet, soo sy geen tijding van haer man gecreghen hebben, een ander te trouwen, soo mooght ghy er uw muts nae werpen. Want in sulcken geval en soude hof provinciael nocht hooghen raedt met al haer mandementen, interdicten, nocht relieven niet konnen helpen.

L.

't Hof magh doen soo 't de saeck verstaet, en jck zal doen soo jck verstae; ghebreeckt het my aen 't recht, jck sal't met gewelt uitvoeren, al soudt mijn craegh¹ costen.

St.

Jck hebber meer geweten die de vlag voerden, maar als sy voor de justitie quamen, och! sy leerden soo cleen singen.

L.

Jck weet waer ghy heen wilt; ghy wilt staen op de seven jaer en drie daeghen; maer al waeren se dubbeld om, jck passer niet op-En indien dese nieuwe vryer van mijn hujsvrouw uw vriendt is, segt hem van mijnentweghen, dat hy quaelijck ende oneerlijck gehandelt heeft.

St.

Degeen die 't is, is evenveel oft jck het self waer, daerom jck gae 't hem terstondt alles te kennen geven.

L.

Jck wil dese saeck niet anders nedergelejdt hebben, als met rappier en pognard; alhoewel jck bewijzen kan, dat jck verschejden brieven geschreven heb wt Japan en anders. Wel, hy comt wederom.

St.

Hoort.

L.

Wat isser.

St.

Niet met allen, niet met allen.

L.

Ghy sult my altijt gereedt vinden, om te staen dat jck gesejdt heb.

St.

De tijdt sal leeren.

1 Hals.

6^e Toonneel.

Slockspeck.

(singende):

't Moest een langhe waeghen zijn,
't Moest een langhe waeghen zijn,
Daer men s'al op souden voeren.
Knechjens, die den elleboogh roeren.
Majsjes, die geen maeghden zijn.

Wat seghjer toe, Quistijdt?

[p. 244]

Q.

Fala, sala, falale, lale, lale, lale la.

Lubbert.

Hij sal sonder sijn waerdt gerekent hebben.

Sl.

Wel, en wanneer sult ghy tot M^r. Pieters gaen?

L.

Sulcken Rompslomp heeft mijn schoonvaer al zijn leven geweest, soo weet hy de saken over te leggen.

Sl.

Wat snoeshaen komt daer aen? Wel, hy heeft het hier gemunt.

L.

Laet me deur, jck moet in sijn hujs wesen.

Sl.

Mons^r., ghy sijt in een onrecht hujs.

L.

Eh! laet my deur.

Q.

Ghy sijt verdoolt, ghy sult hier niet wesen.

L.

Ghyliê soeckt het en ghy sult het vinden.

Sl.

Al soetjes, vriendt; wie past op uw quae kop?

L.

Jck ben van den hujs.

Sl.

Waert ghy een gouden keten, jck soud u geloven, maer nu ghy een mensch sijt, soo geloof jck u niet.

L.

Jck seg u, dat jck Langhaer ben, de man van Juffer Alijt, swaegher van Joncker Rompslomp.

Sl.

Quistijdt, treck van leêr, byget! sal hy hier tegens onze dank in hujs comen!

L.

Sal men my dit spelen?

Sl.

Staet af, seg jck, of dat gaeter door.

Q.

Toeft soo lang, totdat den ouwen thujs komt en segt dan wat ghy te seggen hebt.

L.

Roept me d'ouwde Joffrouw.

Sl.

Sy heeft het te drock, sy magh¹ niet voorcomen, al waerder Sijn Excell. selve.

L.

Joffrouw Alijt dan?

Q.

't Comt haer ongeleghen.

L.

Een van de maisjens.

Sl.

Lapt de deur toe.

Q.

Staet er bujten, soo waejt u geen roock in de ooghen.

1 Kan.

7^e Toonneel.

Lubbert.

Ganslijden, wat dartele overgeevende gespujs van knechts! Dit komt altemael door dat men haer soo veel toegeeft. Kort moet men dat geselschap houden, by den duim, oft men doeter geen deegh mee. Nu, jck magh gaen sien oft jck mijn schoonvaeder op 't hof oft in't bos kan vinden, dat jck genaede van hem vercrijghe ende in sijn hujs ontfangen worde. (af.).

[p. 245]

8^e Toonneel.

Schijnh.

Daer staet Joffrouw Jaquemijne aen de poort.

Jaq.

Welcoom, mijn heer.

Sch.

Den Heer der Heeren sterck' u in liefde.

J.

Is de brief bestelt?

Sch.

Al bestelt. Och, wat hebt ghy daer een serviteur! de liefde, die ghy hem toedraeght, wordt cent per cent by hem vergolden.

J.

Och, is 't waer dat ghy segt!

Sch.

't Is soo, en 't kan niet anders wesen; want 't is een perl van een knecht; dat de natujr noch sulcken man scheppen wilde, zy zoude genoegh te doen hebben.

J.

't Is wel te geloven.

Sch.

De zedighejdt, de gevoeglijckhejdt schijnt¹, dat hem alleen toecomen.

J.

Ach, lieve!

Sch.

Sijn trouw, sijn oprechtighejdt winnen't hart van al de wereldt....

J.

Mijn bloedt!

Sch.

Soo weet hy heen te vlieghen naer tijdt en gelegenhejdt; hy can over een klooft² rietjen gaen, soo men sejdt; hy kan lichten en swaeren.

J.

Wat een beschejdenhejdt!

Sch.

Hy is deftigh met de deftigen, vroolijck met de vroolijcken, lieflijck met de sachten, vermaeckelijck met de boertighen, openhartigh met de vryen, en eerlijck met de treflijcken.

J.

Haelt vry al sijn godlijcke begaeftheden op.

Sch.

In 't korte, hy denckt, hy wenscht, hy begeert, hy spreeckt, hij doet niet als dat met sijn geschickthejdt overeen comt.

J.

Och, hoe geluckigh ben jck!

Sch.

Hout hier, kindt! oudeliên sijn oudeliên, en jongeliên, jongeliên; dat ghy lie te wacker zijt, zijn zy te traegh; de ouderdom, die haer afgemat heeft, is niet te gelijcken by ulieden, die van quick-silver sijt. Daerom, soudt ghy soo lang wachten, totdat uw vader u wttrouwen soud, ghy mocht licht eer komen te sterven.

J.

Wat raedt ghy my dan best?

Sch.

Maer, dat ghy hem uw hart in der daedt bewijst, gelijck ghy 't hem in papier hebt bewesen.

J.

Kond jck slechts.

Sch.

O, ghy kondt soo veel.

1 Schijnt het.

2 Gespleten.

[p. 246]

J.

In wat manieren?

Sch.

Maer kom, gaet met my; jck sal u in sijn caemer leveren, ende dan voort; somma sommarum, ghy sult het wel t'saemen maecken, dat uw vader blijd is, dat het huwelijck voortgaet hoe eer, hoe liever.

J.

Och, jck ben niet getojt.

Sch.

Wat lejdt daeraen?

J.

Jck soud wel een geckin gelijcken.

Sch.

Niet met allen, men moet de gelegenhejt waernemen.

J.

Laet ick mijn hajr een weinigh optoyen!

Sch.

Komt dan ras weder.

J.

In een ommesien.

Sch.

Soo my desen aenslagh welgeluckt, jck sal den hondt slachten, die aen enckele lapjens leer eten leert, en claeren er soo veel als my voorcomt; en wordt yemandt de rancken gewaer, jck sal hem betaelen met de spreuck van den propheet: septies cadit justus in die.

J.

De knechts sijn in de kelder, de maisjens in de keucken, mijn moeder is in de kamer, ende mijn susters by haer; hier is niemandt van kennis ontrent, gaen we; niemant sal weten waer jck gestoven oft gevloghen ben.

Sch.

Volghdme wat van veere, dat het niemandt en mercke.

J.

Daer comt volck.

Sch.

Komt, slaenwe dit om.

9^e Toonneel.

Rieuwert.

Is dat justicy? 't magh zijn, dat jck niet seggen en wil. Jck heb 't den Procureur-Generael van stuckjen tot beetjen vertelt, hoe jck met het wijf gevaeren ben. Doe hy my altemael had laeten wtkallen, sejdt hy: eele man, houdt uw rust; 't is uw hujsvrouw; snydy uw neus af, ghy schent uw aensicht; denckt datje kinderen te vryen hebt; vergeten en vergeven is 't alder-best; men doet over dusdaenighe misverstanden tusschen man en vrouw geen recht; daer blijven saecken genoegh ongedecideert hangen, al moejt hem 't hof met sulcke beuselmarten niet. Nu, laet sien; patiëncy! Maer by Gort! doe jck mijn mondt eens op! doe jckse eens op, jck sal, by Gorts elementen! hiele monden vol t'effens kallen. Daer komt Slockspeck. Wel, hoe dus wildwaejigh? waerheen?

[p. 247]

Sl.

Gans duisendt duickers! heerschop; jck koom hier met duisendt quae tijdingen t'effens.

R.

Hoe nae, is 't wijf in de put gesprongen?

Sl.

Neen, mijn heer, waer 't anders geen noodt!

R.

Oft isser noch meer goeds verlooren?

Sl.

Al ergher.

R.

Slaet me de kop af.

Sl.

Ten eerste, soo is Catrijn desperaet geworden en krijt en slaet de handen in 't hajr, dat het een steenen hart beweghen soud.

R.

Wydermeer sal wedergekeert wesen.

Sl.

Daer nae is Jaquemijn op de been getegen, men weet niet met wien.

R.

Sy mocht de donder doen!

Sl.

't Ander is, dat we daer aan de deur gehadt hebben een vreemd snoeshaen, seggende dat hy Langhajr heet ende de man is van Alijt, en hy woud met gewelt in hujs wesen.

R.

Wat komt my al t'effens over!

Sl.

Met gewaepender handt heb jck hem moeten keeren.

R.

't En waer, dat jck het te vooren te gemoet had gesien, 't waer om sijn sinnen te missen.

S.

Jck meende van den avont over maeltijdt beschickal te wesen, en daer komt de booze Satan en stremt ons al de vreught.

R.

Jck weet niet te seggen.

Sl.

Waer wildy heen met my?

R.

Daer my niemandt vinden kan.

10^e Toonneel.

Snoep.

Och, 't heerschop is soo in u gehouden, soo in u gehouden; hij wil u niet alleen de hondert dalers geven, maer hondert pondt vlaemsch.

Sch.

Danck heb sijn goedhejdt!

Sn.

En uw behendichejdt, raedt en belejdt.

Sch.

Jck en kan niet laeten de wercken der liefde te oeffenen.

Sn.

Dan seggen de Geusen noch datter niet meer mirakel schiedt!

Sch.

De liefde gaet het al te boven.

Sn.

Ghy hebt mijn heer van den doodt verweckt.

Sch.

En haer het leven gegeven.

Sn.

Dat zijn twee.

Sch.

Nu wil jck gaen sien de baen klaer te maken met de vaeder, en hoop het wel afloopen sal, want de brooshejdt des vleesch, de

[p. 248]

jonckheidt van jaeren, ende sachtichejdt van natujr hebben altijdt de reden op haer syde.

Sn.

Wat schooner parablen!

Sch.

Daer benevens ist een eer voor de vaeder een dochter te hebben die eel van hart is, gemerckt de Schrift nergens anders van en spreeckt als van liefde, ende die geen liefde en heeft, gaet in ignem eternum.

Sn.

Goeden dagh, domine.

Sch.

Tabula est in lupus.

11^e Toonneel.

Rieuwert.

Sy mocht het haer wel schaemen.

Slocksp.

Wie?

R.

De fortuin.

Sl.

Waerom?

R.

Maer, datse haer komt versetten tegens een man van vijftigh jaren.

Schijnh.

Mijn heer Rompslomp, zijt gegroet.

R.

Onse lieve heer sejndt u tot my: want jck weet niet wat aengaen, soo heeft my het ongeluck wtgestreken.

Schijnh.

Hebt goeden moedt.

Sl.

Met goê moedt en purgatiën geneest men de Spaensche pokken.

R.

De man wt Arabiën is thujs gecomen en die van door Strate Magelanes oock.

Sch.

Wat meer?

R.

De dochters opter loop en alleding in 't wildt.

Sch.

Daer veel ramps is, is veel raedts.

R.

O, o, o, o!

Sch.

Met een recepjen, dat jck u geven sal tegens 't ongeluck, sullen wy alles terecht helpen.

R.

Jck hael mijn adem wat.

Sch.

Jck heb weleer oock fantastijck geweest en quelde my selven met de slangen, de ketens, de gloeyende ovens, en de peck en 't sulfer van 't helsche vier, en elcke rejs, als de tentatiën des vleesch my overquaemen, soo schrickte jck van Lucifer en voor Heintjen Pick, maer soo haest als jck een moedt greep, soo had jck er Lejdsen dril af, jck verclaer 't in der liefden.

R.

Laet ons tot de recepten koomen.

Sch.

'tGeen dat ghy te doen hebt, is: nergens op te passen¹.

1 Om te geven.

[p. 249]

R.

Of men kan of niet?

Sch.

't Is al te mael daerin geleghen datm' er sich na set.

Sl.

Daer houdt jck het oock voor.

R.

Houdt ghy uw mondt, ghy bock.

Sch.

Dat ghy 't verstaet, de fortuin is van éen aerdt als de hoeren, dewelcke alsse sien, datse een goên sul van een pol hebben, die op haer verslingert is, daer springense meede om, als de kat met mujs; maar alsse een lidsert voor hebben, die voor éen gat niet te vangen is, en die'r altemet met een ejndt houts achter her sit, jck versekerje dat se klein singen.

Sl.

En was my't spreken niet verboden, jck soud' den lof van uw geperfumeerde gelijkenis ten hemel toe verheffen.

R.

Zij gaet my oock ter harten.

Sch.

De diefsche fortuin is min nocht meer als een wijnverlaeter, die gewaer wordt, dat sulcken voeder, oft sulcken pijp, oft die aem, oft dat oxhooft leckt, soo steeckt hy se terstond op een ander vat, dat dicht is, en de verloren droppelen gaen hem van 's hartsen bloed af. Alsoo wil jck seggen, dat de fortuin niets anders en doet als opvullen met ramp, met ongeluck, en met tegenspoedt; maer als sy een man raeckt, die een van die lecken vaeten slacht, daer't niet in en blijft, soo wort haer de kop kroes en sy giet haer schelmery op een ander.

Sl.

Of je een propheet hoorde. Waer magh 't de man van daen haelen!

R.

Jck word een ander mensch.

Sl.

Als een man, gaeter meê voort.

R.

Wat sal jck meer seggen, jck crijgh een nieuw hart in mijn lijf.

Sch.

Indien ghy u houden wilt aen mijn vermaeningen, jck set de verdienste van twintigh vasteldaeghen tegen éen sprengsel wijwater, dat al uw hartzeer ten lachen en te singen vergaen sal.

R.

Jck ben deselve man niet.

Sl.

't Is u wel aen te sien.

R.

Jck ben hondert pond gelicht.

Sch.

Gaet t' hujs, tot jck coom sien, hoe de medicijn gewrocht sal hebben; miserere mei secundum -

R.

Jck sal u verwachten.

Sch.

Jck sal komen, soo ras als jck wat van mijn getijën gelesen heb; - magnam misericordiam tuam.

[p. 250]

IV^e Bedrijf,

1^e Toonneel.

Steven.

Doet ghy 't woordt.

Dirck.

Hebdy wel gehoort van Langhair?

Rieuwert.

Jae'ck.

D.

En van Joncheer Wybrandt?

R.

Oockal.

D.

Wat sult ghy'r in doen?

R.

Niet.

D.

Houdy't voor geckspel?

R.

Jck verstae's my niet.

D.

Wat wilt ghy, dat sy de dochters trouwen, die ons belooft sijn?

R.

Die 't lust breeker sijn hooft meê.

D.

Wat een spreken!

R.

Wat een swijghen!

D.

Wy begeeren de vrouwen.

R.

Siet dat je se krijght.

D.

Wy sullen u gehoorsaem sijn, als ghy uw woordt houdt.

R.

Mijn woordt was het niet.

D.

Wiens dan?

R.

Mijn tongs.

D.

Een schoon antwoort.

R.

Ic hoor gaeren, dat se u behaeght.

D.

't Is een schand.

R.

Dat magh het wesen.

D.

Ons toecomende schoonvaeder!

R.

Mijn toecomende swaeghers¹.

D.

De droefheidt oft de blijschap van haer t'hujskomst heeft hem 't hooft ontstelt.

R.

Nocht 't een, nocht 't ander.

D.

Waertoe dit spotten?

R.

Die 't weet, seg 't u.

D.

Waerheen, Jonker Steven?

St.

Jck gae door om geen straetgerucht te maken.

D.

Wy sullen elckander spreken; sy moghen wacht houden, hoe 't haer becomen sal.

1 Schoonzoons.

2^e Toonneel.

Slocspec.

't Volck sal niet weten, hoe sy 't met u hebben.

[p. 251]

Rieuwert.

Ah, ah, ah!

Sl.

Past op den haspel.

R.

Die doorgegaen is, sijn schae; en die weêrgecomen is, ter goeder uren.

Sl.

Sietdaer Daghdief aen komen grijnsen.

D.

Catrijn!...

R.

Wat heeft se?

D.

Sy is....

R.

Wat?

D.

Wegh geloopen.

R.

Waer?

D.

Och, 't moejt me soo!

R.

Waerheen?

D.

Men weet niet.

R.

Jck wil een stuck aenrechten om in de Cronijck te setten.

Sl.

Waermeê?

R.

Met de fortuin 't hooft te bieden.

Sl.

Ghy sult haer den beck breecken.

R.

Jck wilse levendigh raebraecken.

Sl.

Sy sal haer rechte loon hebben.

R.

Vat ghyse?

Sl.

Ah, ah, ah.

R.

Meen je niet, dat het in de druck gaen sal.

Sl.

Wat weet jck het?

R.

Waerom niet?

Sl.

Omdat haer sentency niet eerst gelesen is?

R.

Loop kacken, Wlespieghel.

D.

Wel, wat spel is dit?

Sl.

Siet ghy niet, hoe't heerschap, omdat hy een man van verstandt is, den brits heeft van de fielteryen, die hem de fortuin speelt.

D.

Moy, heel mooy, seker.

R.

Gaet in hujs en komt degeen, die'r thans¹ met geweld in wilde wesen, wederom, laet hem loopen; komt Steven, doet oock soo; komt Dirck, aleveleens; komender andre, min nocht meer.

Sl.

Een resolucy van een Coning.

1 Aanstonds, straks.

3^e Toonneel.

Rieuwert.

Wie soudt² gelooven, dat dien hejlighen man my soo in een

2 Voor: zoude 't.

[p. 252]

oghenblik had connen opschicken al de pottebanck van becommeringen in mijn hart? O fortuin, jck acht u niet meer als een appelteef, een vlasteef, een asschevijster¹, een sletvinck, en een senghat.

Wouter

(die R. voor Simon houdt.)

Daer is 't heerschap. Mijnheer, den ring daer biedt my een goudtsmit vijf en tnegentigh pond vlaemsch voor, 't sal op de hondert aencomen, soo ghy se vercopen wilt. Daer isse en daer sijn de hondert pistoletten mede; jck kanse niet gewisselt crijghen als met tien ten hondert schaede; jck gae nu naer een lijnwaet-winkel sien, oft jck craeghen gemaekt kan vinden, die u dienen.

R.

Gaet, waer't u lust en gelieft, 't hejlig crujs achter u. Wat seg dy daer af? Vrouw fortuin begint alreê van angst in haer pack te pissen. Daer seintse² alreê een van haar boden om my te paeyen en te vreê te stellen. Maer dit sulje weten zy-varcken, dat jck u geenen danck weet voor ketens nocht voor pistoletten; jck acht se niet meer als slijck en dreck. Nu magh jck in hujs gaen.

1 Asschepoester, blaaster.

2 Zendt ze.

4^e Toonneel.

Dirck.

Jck en de Stille sijnder evel aen, wy en weten niet oft wy voor oft achter gaen. Hy is vervoert door de liefde, dien hy tot Alijt draeght ende door gramschap op Langhajr; ende jck van gelijcken door de liefde tot Catrijne. Wat sal er nu werden van my, die denck hetgeen jck wel niet dencken wilde, ende gedacht heb op 'tgeen men minst denckt. Jck denck vertwijfelt te werden, 'twelck een ongeoorlooft dencken is, ende jck heb gedaght op sterven, 'twelck men ongewoon is te dencken. Daernae heb jck altijdts seer gewenscht om de heughnis te behouden, omdatter de naem in bewaert wort van degeene die my nu doet wenschen, dat jckse quijt waere, want had jck geen heughenis jck had geen smarte.

Catrijn.

Jck ben gesint een eeuwighen naem nae te laeten van de liefde, die jck Joncker Dirck, en van de trouw die jck Joncker Wybrandt bewijzen sal.

D.

En ter meerder deerlijckheidt soo sal mijn lijden eeuwigh sijn, want daer geen leven is, kan geen doodt komen.

C.

O, me Joncker!

[p. 253]

D.

O, me Joffrouw, voortgebraght van de natujr, om van de werelt verwondert¹ te werden!

C.

Ojme!

D.

Heeft het my niet op mijn leden geleghen?

C.

Jck heb besloten, dat een behoorlijcke wreedheidt wraecke doe over de onbehoorlijcke medogenheit, dewelcke my gebracht heeft tot het einde des oorsaex van mijn doodt.

D.

O, Godt!

C.

Jck soude wel willen, dat jck coste niet willen een saecke, die ghy wenscht, dat jck niet en wilde.

D.

Ajme!

C.

Al is't dat jck niet achterhaelen en kan de glorie van sooveel befaemde vrouwen, die door minne ter doodt gebracht sijn gelijck jck, soo ben jck nochtans van wil en cloecmoedighejdt niet minder als sy, sulx jck hem, mijnen vryer, niet behoor te leur te stellen, ende u, mijn brujdegom, te vreden.

D.

Waent ghy dat jck beholpen ben met uw doodt?

C.

Jck seg het om dieswille, dat het ejndt, 'twelck u wtden ooghen nemen sal uw geschonde brujdt, u voor ooghen stellen sal een eeuwighen lof.

D.

Dat soudt ghy moghen seggen, indien, daer geen toestemming van wil is, sonde wesen conde.

C.

Het schijnen is een half wesen.

D.

Beter is de kujshejdt des harten als de mijdenthejt² des lichaems.

C.

Dat is wel waer.

D.

Is 't zoo, men gaeder dan nae te werk.

C.

Men kan niet, want de alleropperste schelmery begaense, die overtreden de belofte aen een man gedaen, voor God ten getuigenisse van 't selve geroepen zijnde.

D.

Laet straflijden degeene, om wiens wille ghy waent te sondighen, ende laet het vonnis, dat ghy over u selven geeft, gaen over my die die man ben.

C.

'tGeen dat men met woorden seydt, moet men naecomen met wercken, ende 'tgeen daer men sich toe verbindt by rede, daer behoort men sich af te quijten metterdaedt oft met de doodt.

D.

Och, welcken vreughde ist my weleer geweest, tot mijn brujdt verworven te hebben soo wtnemenden Joffrouw!

C.

Mijn lesen en betrachten van de schriften der voortreffelijcke ver-

1 Thans: bewonderd.

2 Onthouding.

[p. 254]

nuften dient my wijder niet, als om beter te sterven, dan jck heb geweeten te leven. Ende omdat my bekent is, dat de onwetenhejdt het leven acht ende de omsichtichejt de doodt veracht, soo sal jck met onverandert gelaat, onversaeght gemoedt, ende gewillighe handt innemen dit venijn.

D.

Ghy sult niet.

C.

Men moet des Hemels wil gehoorsaemen.

D.

Indien ghy dat glas drincken wilt, soo suldy mijn deel doods daerin laeten, oft niet drinckende gedoghen dat jck nevens u des levens deelaghtig zy.

C.

Nu, mijn rampsaligh lot hebbe sijnen wil!

D.

Onthouwt u van woorden terwijl jck 't inslicke.

C.

Ojme!

D.

Gemerckt jck, minnende u die doodt waere, soude haeten my selven die levend bleeve, soo heb jck de quellingen willen beroven van 't kortswijl dat se aen mijn hartseer hebben souden.

C.

Waer 't dat ghy niet en leedt, jck soude niet lijden.

D.

Immers sal jck u nu geselschap houden in de eeuwighe duisternissen, ende u toelichtende met mijnen brandt sal jck u lantaerenvoerder wesen op de schrickelijcke rejse, ende u versekeren in de vreesselijcke plecken des middelpunts. Maer indien 'er eenigh God is, dewelcke de getrouwicheden der minnaeren ter harten neemt, diens medoghenhejt bid jck dat hy onse geesten bestel ter plaetse, daer se elckander gestaedelijck mogen hanteren.

C.

De tijdt is gecomen, mijn lief, die geen tijdt en heeft om tijdt te verbeyden. Ende daerom wil jck, onbekende vrouw, onder de exempelen der doorlughtighe namen stellen 't werck van de trouwe, die jck in soo korten stondt van leven moet bewijsen aen J^r Wybrandt. ...................... ¹⁾Naerdien wy onse uitvaert met geen schreyen hebben gehouden, nocht onse doden vereert met traenen, laet ons voorts d' wterste deughd des kloeckmoedigheids gebrujcken, opdat jck door middel van dezelve mijn wterste oorlof van u verwerve, ende ghy van my de heushejt van 't laeste schejden.

1) Hier laten wij een paar regels uit, welke in Hoofts opstel te lezen staan, en waarvan de zin des noods kan worden nageslagen in de meermalen gedrukte berijming. Wij meenden, dat ook zelfs in een wetenschappelijk tijdschrift de vrijheid der reproduktie van het zede- en smakeloze hare grenzen heeft.
Red.

[p. 255]

D.

Soo veel als my belangt, jck geefse u, op voorwaerde, dat uw geest, op sijn verscheiden, de mijne aenspreekt, want jck saller op wachten.

C.

Dat sal niet anders gaen, want mijn siel verbejdt in uw borst, om t'saemen met d'uwe te vertrecken ten tijde toe dat jck volbraght hebbe mijn doodlijcken arbejdt.

D.

Gaet heenen.

5^e Toonneel.

Quisttijdt.

Waer hebt ghy geweest?

Daghdief.

By Lijsjen Leuterpels.

Q.

Magh 't u beuren in bordeelen te loopen, nu 't hier soo drock te doen is?

D.

Waarom niet?

Q.

Hoe soo?

D.

Wel, 't heerschap sejde, dat hem alleding alleens was. Jck vraeghd hem, oft¹ jck een deel slockers in de kelder broght, wat hy doen soude? Hy seide: niet. En oft ick in 't hoerhujs liep en liet u hier staen? niet. Wel, wit soud' jck nu doen als beproeven, oft de man standvastigh was, en sijn wercken overeen quaemen met sijn woorden?

Q.

Wel gedaen. Maer Langhayr is achter in gekomen.

D.

Wel, hoe is hy ontfangen?

Q.

't Heerschap keert hem aen geene saecken.

D.

De basin?

Q.

Die is soo blyde, oftse haer selve gevonden had.

D.

En Alijt?

Q.

Sy weet niet, wat vriendschap dat se hem doen wil.

D.

Wel, hy was immers een mallen bloedt, een field, een lichthooft, een cranckop en een wispeltujr.

Q.

Nu is 't de liefste swaegher.

D.

Gort schen d'oude meer!

Q.

Alijt wild hem niet weer onder haer ooghen lijden.

D.

Die de wyven lest spreeckt, heeft se eerst.

Q.

Korts was 't Joncker de Stille altemael; zy lonckte, zy wenckte, sy kuste de handtschoenen die hy haer gegeven had.

D.

Nu vlooghse Langhayr terstondt om den hals, en d'ander is een dronckert geworden, een tujscher, een bordeelbroeck.

1 Zoo.

[p. 256]

Q.

Al éen ding: een wijf en een weêrhaen.

D.

Ghy spreeckt Evangely.

Q.

En den anderen, die in Abbenaers geweest is om pisdieren te hael, wil Catrijn voor 't recht roepen.

D.

Dat hoor jck.

Q.

Jaquemijn is haes op¹.

D.

Aen een zy, daer komt Joffrouw.

Q.

Wat droes, oft zy 't oock geluistert heeft?

D.

We sullen 't thans gewaer worden.

1 Op de loop.

6^e Toonneel.

Bely.

(tot Lubbert.)

Gaet heenen, gaet en siet oft ghy Rieuwert kondt vinden; ende hem vertoghende, hoe dat onse dochter uw getroude vrouw is voor God en voor de wereldt, siet oft ghy hem kondt beweghen om te gedooghen, dat ghy weder tsaemen in hujshouding treedt. Ben jck oock geck? - niet; gaet niet by hem, my komt het toe in de saeck te doen, als jck het verstae en goedt te vinden dat jck goedt vind, en te willen dat jck wil.

7^e Toonneel.

Alijt.

(tot Lubbert).

Waer wilt ghy gaen?

L.

Hier dichte by, troosjen.

A.

Jck sal krijten, krijten sal jck.

L.

Jck koom op staende voet weder.

A.

Uh, u!

Bely.

Maeckt haer niet aen 't schrejen.

L.

In een ommesien sal jck weêr hier wesen.

A.

Jck wil niet.

L.

Jck ook dan niet.

B.

In hujs dan.

8^e Toonneel.

Wouter.

Jck heb mijn heerschap seven jaer lang gedient, soo getrouw als moghelijck is; en nu komt hy en scheldt my voor een dief en loochent dat hy den ring en de pistoletten weder van my ont-

[p. 257]

fangen heeft. Seker, jck soud dencken, dat jckse aen een ander in sijn plaets gegeven had, gelijck aen hem de perlen en de keten gegeven zijn in plaets van een ander; en jck soud het recht wtbelijen, en had jck hem soo claerlijck niet gekent aen troony, hajr, baert, spraeck, en klederen. Maer evenwel, hy heeft me mijn sack gegeven ende de perlen met de keten vergeten af te eischen; jck wilse hem wederbrengen tot een bewijs van mijn getrouwichejdt. Oock weet jck wel, dat hy berouw hebben sal, hy magh my niet ontbeeren. Daght jck het niet, daer komt hy my naetreên.

9^e Toonneel.

Slockspeck.

(tot Rieuwert.)

Wilt ghy dat jck naer hujs gae, he?

Rieuwert.

Jae, maer jck beding, oft er de brandt in quaem, dat ghy 't sult staen aenkijcken en komen my een oratioen doen, hoe 't er meê gegaen is.

Sl.

Alreê man; daer gae jck heen.

R.

Wat heb jck er meê te doen, oft my yemandt in hujs wacht, oft er bujten, oft nerghens, en ofter meer ten achteren als te vooren is?

W.

(Tot Rieuwert, dien hij voor Simon houdt.)

Omdat jck u niet begeer t'onthouden 't geen 't geluck u verleent heeft, houdt, daer is 't al.

R.

Jck seg, fortujn, dat je een doorslepen arghe trijp¹ sijt.

W.

Belieft het u niet, my mijn afschejdt met vriendschap te geven? soo moet jck patiency hebben.

R.

Ick gae door.

W.

Daer gaet hy heen, en wil men² niet eens adieu seggen; o bloedt, is dat dienen? - heeft men sulck loon te verwachten voor 't behartighen van sijn meesters saecken? -

1 Bedriegster.

2 Voor: mijn, mij.

10^e Toonneel.

Simon.

Wouter.

W.

Js't moghelijck dat de lieden schaemt noch eer in haer lijf hebben,

S.

Hoort hier.

W.

Neen, jck wil mistroostigh werden.

[p. 258]

S.

Ghy hebt het spreeckwoordt wel gehoort: die steelt doet een sond, en die hem laet besteelen doet er duysendt.

W.

Nu heb jck u altijdt den ketten ende perlen wedergegeven.

S.

Wanneer?

W.

Hier terstondt.

S.

Jck word schier aêrs.

W.

Kond men my mijn sack niet geven sonder mijn eer te nemen?

S.

Jck denck vast en herdenck, en al denckende en herdenckende sal u een goê tijding brengen.

W.

Doch, de lieden te cruyssen en dan haer wonden te kussen.

S.

Mijn verstandt, schietende met den pijl des overlegs wt den boogh des gedachts, heeft het wit getroffen.

W.

Hebt ghy eenighe andere pottery bedacht, die ghy seggen wilt dat jck u gespeelt heb?

S.

Neen.

W.

Wat dan?

S.

Dat jck mijn broeder gevonden heb.

W.

Dat waer wel een saeck om mijn gramschap te doen overgaen.

S.

Jck ben thans een man gemoet, die my soo wel geleeck van aensight, hayr, baert, lengte, dickte, spraeck, gelaet, en dat oock te verwonderen is, van klederen, dat jck dacht: waeren de lieden spieghels hier in Hollandt, jck soud meenen, dat jck my selven in een ander sagh. Dees sal voorseker mijn broeder wesen en d'oorsaeck van dese brabbelingh¹; 'k en weet niet wat bottigtighejdt gedaen heeft, dat jck 't niet eer bevroedt heb.

W.

't Moght² wel.

S.

't Gaet vast; let eens op dat wandelen van die perlen met de keten, en op dat weergeven van den ring en de pistoletten.

W.

't Sal soo wesen.

S.

In somma, ghy sijt een knecht met eeren.

W.

My dunckt schier dat jck het waert ben, dat ghy 't bekent.

S.

Nu moeten wy vernemen naer de man, naer sijn naem, sijns vac ders naem, en sijn geslacht, en oft hy oyt een broeder gehadt heeft.

W.

Soo't mijn heer gelieft.

S.

Komt, gaen wy naer de herbergh.

1 Verwarring.

2 't Kon.

[p. 259]

V^e Bedrijf,

1^e Toonneel.

Wybrandt.

Verlangen magh wel verlangen heeten, want het doet den tijdt seven mael langer schijnen dan se inderdaedt is.

Catrijn.

Jck sweet en ben soo coud als ijs.

W.

My docht, dat de wr noyt omkomen soude, en nochthans slaetse daer.

C.

Goedt voor Joncker Dirck ende voor my mede, gebrack my sooveel trouws als my overvloejt.

W.

Jck hoor haer.

C.

Jck vreesser voor.

W.

De nuchterhejdt van mijn begeerte hongert soo zeer nae u, me Joffrouw, datse my doet in uw woorden vallen.

C.

Eer my de straffe overcome, die jck selve heb weten op mijn hals te haelen, soo doet uw believen met my, want jck beken d'uwe te wesen, volghens mijn gegeven woordt ende beloften van u te believen.

W.

Een groote strijdt is tegenwoordigh in mijn gemoedt, want de gulsigheidt van mijn begeerte wil, dat jck u ontfange, ende de heuschhejd van mijn gemoedt, dat jck u wejgere. Sulx jck bekenne dat het groote vermetelhejdt is u te houden ende overgroote beleefthejdt u te laeten. In veughen, dat jck wel wilde 't geen jck niet en wil, ende wil 't geen jck niet en wilde.

C.

Spoejt u met uw beslujt.

W.

Dewijl ghy de mijne sijt, soo laet u niet mishaeghen, dat jck u geniete door 't aenschouwen.

C.

Gebrujckt het recht, dat ghy op my hebt, aengesien het venijn, ingenomen van my ende Joncker Dirck, het u haest sal t'onbrujck maecken.

W.

Wat hoor jck!

C.

Hoort: Catrijne, uwen arbejdt niet connende beloonen met het leven, datse quijt was, soo comt haer dwaeshejdt u beloonen met haer doodt.

W.

De saeck sulx zijnde, soo houdt ghy my niet, dat ghy my schuldigh zijt.

C.

Ben jck in uw gewout¹ niet?

W.

Jae ghy.

C.

Wat hebdy dan te claeghen?

1 Macht.

[p. 260]

W.

Maer, dat ghy u niet en quijt.

C.

Jck heb my gequeten.

W.

Dat moght ghy seggen, waerdy levendigh ende niet doodt tot my gecomen.

C.

Ojme!

W.

Soodat de trouw veeleer door u verkloeckt is als verheerlijckt.

C.

My, ellendighe!

W.

Sedert de doodslagh in menschenhart quam, en was noyt looshejt te gelijcken by dese, daer ghy my mede komt moorden.

C.

Minnende een ander, cond jck u niet minnen.

W.

Ghy hebt my, dewijl er geen ander wegh was om my den geest te doen wtaedemen, wel connen vergeven met het venijn dat ghy in hebt genomen.

C.

Waerom wacht jck met dees ooghen te slujten?

W.

Om de lust die ghy hebt aen my te sien sieltoghen, en omdat jck my niet wreken en soude over de wreetheden tegens my gepleeght, met de waepenen der heushejdt. Hoe? was het u niet genoegh, dat ghy my gesloten hadt den wegh om u te besitten, sonder mijn grootmoedighejt te nae te doen, alleenlijck met u te goedt te kennen, om te schenck van haer te eischen, 'tgeen ghy in my gehouden waerdt? maer jck wil u straffen over u wantrouwen en ondanckbaerhejdt met de goedighejdt ende met de heusheit; ende over sulx herstel jck u in den staet, daer ghy waert voor 't doen van soo loosen belostenisse; ende dees kus, denwelcken de kujsheit van mijn begeerte u op den wang plant, bevestighe d'ontslaeckinghe, die u gaen laet, daer ghy van daen gecomen zijt.

C.

Nu jae, dat my de dood smart, niet omdat jckse vreese, maer omdat jck stervende u geen geduirighe menichte van dancksegginge sal konnen doen. Maer de siel sal op den dienst passen, die de tong behoorde te doen; dese, verstendighende den onderaerschen den aerdt van uw heushejdt, sal uwen lof soo by haer wtbrejden, als by de levenden soo eedelen daedt eeren waerdigh is.

W.

Overmits my soeter sal zijn dien lof wt uwen mondt te hooren, als wt des werelds, soo wil jck deselve rejse naer beneden mede aennemen, ende met dit beslujt schejd jck van u.

2^e Toonneel.

Catrijn.

(tot Dirck.)

Met groote verwondering sal den afgrondt onder

[p. 261]

haer vujren sien verschijnen de brandende schimmen van drie minnaers.

D.

Binnen blijven verveelt my ende bujten comen verdriet my -

C.

Daer is hy.

D.

- alhoewel de quellijckhejdt van den tijdt ende de traeghejdt van de quelling haest met my ejnden sal.

C.

O me Joncker, het conincklijck gemoet van Joncker Wybrandt levert my u weder ongerept ende vry.

D.

Wist jck woorden te bedencken, die bestaen mochten by sijn ongemeten goedertierenhejdt, jck soudt hem roemen in sulcker veughen, dat de naecomelingen gedwongen souden sijn hem nae te volghen ende te benyden.

C.

De genaedighejdt syner minne heeft haer gepaejt met een kus alleen.

D.

Godt geve, dat hetgeen onsen daeghen afgaen sal, aenwasse aen de zyne, sulx dat hy, levende sijn eighen natuirlycke jaeren ende degeene die wy noch hadden moghen leven, aen alle minnaeren getuighenisse geven moghe, hoe hy ende wy gemint hebben.

C.

't Gesicht beswalckt my.

D.

Gaen we in hujs.

3^e Toonneel.

Wouter.

Dat's er altijdt een van den hoop, die mijnheer aengesien hebben voor een onrecht. Dit is de man, die hem aen 't hooft quam leumen van een hylick.

Schijnheiligh.

Jck moet eens gaen sien, oft Rompslomp mijn les onthouden heeft.

W.

Domine, heught u wel, dat ghy mijn heerschap thans quaemt aenspreken van een hylick, meenende dat hy een ander man was?

Sch.

Wat vraeght ghy daer nae?

W.

Om sekere goede redenen.

Sch.

Wel?

W.

Maer, 't zijn broeders.

Sch.

In der liefden, dat sal waer wesen

W.

Hy is de minnemoeder van den arm genomen door een soldaet.

Sch.

Jck heb genoegh, zy zijn gewisselijck broeders ende tweelingen, gebooren in 't begin van den oorlogh.

W.

Een crijchsman heeft hem opgevoedt als sijn eyghen soon -

Sch.

Dit's seker wat nieuws.

[p. 262]

W.

- en erfgenaem gemaeckt van al sijn goedt.

Sch.

Daer leggen de mosselen.

W.

Hy magh teeren tegens een graef.

Sch.

Dat gaet wel; want de liefde sonder 't goedt is gelijck een dove kool.

W.

O, de schoone landtgoederen, die hy heeft in Lombardiën, en etlijcke duisenden aen baer geldt.

Sch.

Gebenedijt moet hy wesen!

W.

Simon is zijn naem; -

Sch.

Al littekens¹ genoegh, daer de baere penninghen spreken.

W.

- die naem heeft hy op het front gecreghen.

Sch.

Gaet al uw best en haelt hem. Ick begeer degeen te wesen, die haer onder des anders ooghen brenge.

W.

Daer gae jck heen.

Sch.

Rieuwert had geen sorghe voor sijn t'huyscomen, maer voor de beestighejdt van deelen van 't goedt; want de helft van sijn middelen te missen, is om heel desperaet te worden. Gelijk het, ter contrariën, een heerlijcken troost is, twee treffelijcke boedelen in éen te moghen smelten. Jck wil nae Rieuwert gaen, en sien oft hem dese boodschap benuchteren kan van de philosophie, die jck hem heb doen in 't hooft loopen.

1 Kenteekenen.

4^e Toonneel.

D. Lamfert.

Daer heb jck voor 't bed van meester Claes van Kaeyendijck, al seg jck het self, sitten arguëren van de prima materia van de koortsen, al seg jck het self. En jck heb al die elementse fleersen, meeren, scheucken, en prijen van onderkoortsen, bovenkoortsen, opperkoortsen, bujtenkoortsen, binnenkoortsen, en slujpkoortsen over de hekel gehaelt, dat het een lust was, al seg jck het self. En jck soudse 'm allemael van d'eerst tot de lest opgetelt hebben; maer dat jck er in bleef steecken, quam daerby, dat jck vingers te kort quam om te rekenen. Sonder dat, al seg jck het self; et interim (interea Aeneas sejdt Virgilius) dum divido, subdivido, distribuo et distinguo (quia qui bene dividit bene docet, per parenthesin) omnes febres et febriculas et febricitationes et febricitatiunculas, al seg jck het self, ego accipio een inval, veluti alleveleens, al seg jck het self, oft daer een gecomen had en gesejdt had: clarissime Domine Doctor Lamferte Loscoppie

[p. 263]

Amersfordiënse Medice, Phisice, et Naturalisti, al seg jck het self, dat wijf, dat het venijn van u coopen wilde, al seg jck het self, wil daermee haer man oft haer moêr oft haer suster oft haer broêr vergeven, al seg jck het self. Ende alhoewel, hoc est: quamvis, dat ghy haer gegeven hebt som niferum, slaepcrujdt, tamen nochtans, de persoon die 't inneemt, coomende in slaep te vallen, mocht het gebeuren, al seg jck het self, dat haer wijf, die swanger is, oft haer mayd, die met kinde is, oft haer suster die groot gaet, al seg jck het self, daerin soo seer mocht verschieten, datse, al seg jck het self, een storting¹ oft een misdraght, kreghen, al seg jck het self; quod, hetwelcke, u moght geweten worden, al seg jck het self, et commaculare claritatem nominis famae et reputationis tuae, al seg jck het self; quod, hetwelcke, een punt is om op te letten, quia omnia si praedas famam praedare memento. Jta ut ego sum resolutus te bevraeghen, waer dat wijf gegaen, gestaen, gegeten, oft gedroncken heeft, al seg jck het self. Et miror, al seg jck het self, admirandam, stupendam, et incredibilem meam prudentiam singularem, al seg jck het self.

1 Miskraam.

5^e Toonneel.

L.

Daer staet er een in de deur. Fijnman, hebt ghy niet een vrouwpersoon, al seg jck het self, hier sien voorby gaen, die senijn gecoft had, al seg jck het self, van mea claritate al seg jck het self?

Wybrandt.

Ach, Domine Doctor, vertrouwt ghy soo aen een onbekent persoon venijn toe? Jae, jck hebse wel vernomen t'mijnen grooten leedtwesen.

L.

Ghy mooght van geluck spreken, al seg jck het self, quia ego dedi, want jck heb dat wijf slaepkrujdt gegeven, om vast te slaepen, al seg jck het self, ende geen venijn, al seg jck het self, quamvis pharmacum accipitur in bonum et malum partem apud Graecos, al seg jck het self.

W.

O, wonderlijcke voorsichtighejdt!

L.

Hoc est quod dico. Denckt broer, dat Eva quaelijck een paer uren in de wereldt geweest had, of zy bedroogh haer man; wat wonder is 't dan, dat de wyven schelms loos zijn, die soo veel jaeren lang op de wereldt geweest hebben? al seg jck het self.

W.

In de wanhoop is noch hoop.

L.

Laet de hoeren loopen, laetse loopen, seg jck, want, al seg jck

[p. 264]

het self, sy sijn niet anders als boevery, pottery, schelmery, popelsy, pestilency, oorlogh, ende dujren tijdt, en al den eenen preutel metten anderen, al seg jck het self; et bonus dies, hoc est: goên dagh! (af.)

W.

Een goedt jaer voor soo goeden boodtschap.

6^e Toonneel.

W.

Daer is de brujdegoom van degeene die meendt ellendigh te zijn, ende is geluckigh.

Dirck.

Daer lejdt de schoone nu, en mijn eenigh genot is geweest, dat jck haer de ooghen heb geloocken.

W.

O, eenigh man ter wereldt, die u beroemen mooght van trouw bemint te wesen.

D.

Dit is Joncker Wybrandt. O, bloem van alle heushejdt ende beleesthejdt.

W.

Verdrijft de quellijckheden ende laet uw swaermoedighejdt vaeren.

D.

Dat is geschiedt mits dat jck u gewaer wierd.

W.

't Geen jck gedaen heb, is niet te gelijcken by 't geene jck nu koom doen.

D.

O wtnemend edel gemoedt!

W.

Alle jalouzye ter zijden, ende laet ons te saemen gaen nae Joffrouw Catrijn, dien jck altijdt kuisschelijck bemint heb. Daerentusschen ontslaet u de banden van de vreese des doods, want de dranck sal u doen slaepen ende niet sterven.

D.

Ach, comt binnen, oorsprong van mijne vreughden. (Beiden af.)

7^e Toonneel.

Rieuwert.

Jck lach om mijn lachen.

Slocspeck.

Gaet ghy soo voort met uw leven, ghy sult mettertijdt weêr aersling¹ gaen en allejaers een jaer jonger werden, soo dat ten ejnde van veertigh jaer nae desen dagh, en sult ghe'r maer tien oudt wesen.

R.

Ah, ah, ah!

Sl.

My dunckt dat ghy bequaem soudt wesen om school te houden voor degeen, die wilden leeren jeughden.

R.

Meenigh beest soudt vertwijfelt worden.

1 Achterwaarts, terug.

[p. 265]

Sl.

Waerom?

R.

Om de dochters dic weghgeloopen sijn.

Sl.

Dencter niet om.

R.

Die er meê opter loop zijn moghen er om dencken.

Sl.

Die biddense aen.

R.

Sijn 't dan santinnen geworden?

Sl.

Jae, voor soeveel als haer aen gaet.

R.

En t'hujs blijvende blevense dujvelinnen.

Sl.

Voor my, jck houdt de eerbaerhejdt voor een nufje neuswijs.

R.

Wat is eerbaerhejdt voor een dier, wat maxel heeftet? en wat officy te hoof?

Sl.

Geen met allen.

R.

Soo isse dan niet met allen; want, waer sy wat, sy soud duysent officiën hebben, sy soudt hofmeesteres, staetjoffer, secretarisin, schildknaepin, boel en mignonne wesen.

Sl.

Jae s' trouwen, heerschap.

R.

't Proffijt is van éen soort als zy.

Sl.

Dat's mijn seggen en mijn wijfs seggen meê.

R.

Dese twee esellinnen meenen de wereldt te brillen met haer eerbiedicheden, mijdentheden, sorchvuldicheden, en becommertheden.

Sl.

Ghy hebt my soo gepromoveert met uw discoursen, dat in 't stuck van philosophiën my dunckt, jck soudt al de mutsen¹ van Lejden wel te raên geven, hoe scharpkantich datse ooek sijn.

R.

Daer komt Schijnheiligh.

Sl.

Dat's een patriarch.

1 Doctorale nam. en professorale.

8^e Toonneel.

Schijnh.

Hoe springt het gemoedt al met u om?

R.

Gelijck als jck met hem.

Sl.

Nota.

Sch.

In der liefden, het is my lief.

R.

Het bejegent my gelijck jck het bejegen.

Sl.

De saecken gaen d'een als d'ander.

Sch.

Nu seg jck u, dat de gunst des fortuins stiefmoeder is van onze saecken, ende de genaede Godsmoeder, et sic de singulis.

R.

Ah, ah, ah!

Sch.

De gewoont van dit lachen sal uw tweede natujr werden.

[p. 266]

R.

Sy is 't al.

Sch.

't Is my lief, als ghy der maer middelmaet in kunt gebrujcken.

R.

Mijn ooren hebben geswooren nemmermeer yets het hart te boodschappen daer 't behaegen oft mishaegen in heeft.

Sch.

Wilt ghy niet, dat sy overdraeghen, dat Joncker Eelhart van Westen uw dochter Jaquemijne getrouwt heeft?

R.

Ghy mooght dencken, dat 't geen, daer ghy my van spreeckt, een roos is, ende jck een verkoude neus.

Sch.

Daernae, de Stille, in plaets van moejte te maeken om Alijt, is te vreden, dat hy Dujf trouwe.

R.

Dit gaet my ter harten, gelijck een die sit en slujmert, wtgewaeckt zijnde, de rede van een ander doen, daer hy in plaets van jae, neen, ende in plaets van neen, jae op antwoordt.

Sch.

Joncker Rieuwert, weet ghy niet, dat hoewel de lujden meest geneghen sijn tot het wterste, nochtans de middelwegh meest te prijsen is, als daer de deught op bestaet?

R.

Domine Schijnhejligh, weet ghy niet, dat die de steen wt der hand geworpen heeft, canse niet terug doen keeren, als zy in de lucht vliedt¹?

Sl.

Dat's een man.

R.

Wil hy Dujf hebben, hy maghse nemen; wil hy niet, hy maghse laeten.

Sl.

Wel geantwoordt.

Sch.

Maer hoort, de vaeder moet sorghe draeghen in der redelijckhejdt voor sijn kinderen, gelijck een prins voor sijn ondersaeten.

Sl.

Toont, u standvastigh.

R.

't Is onmoghelijck, dat ghy my anders maeckt dan gelijck ghy my gemaeckt hebt.

Sl.

Soo moet het gaen.

Sch.

En sal u, naer² de kinderlijcke liefde, de broederlijcke niet ter harten gaen?

R.

Wat hoor jck van broeder? -

Sch.

Hy is in 't leven, rijck, sonder kinderen, ende hier in Den Haegh; sulx dat ghy eenigh erfgenaem van sijn goedt sult wesen.

R.

Jck ben, die jck was; en die jck was, die ben jck.

Sl.

Dat het my niet quaelijck en paste, mijn heer, u te willen raeden, jck soud seggen, nu hy rijck en sonder kinderen is, dat ghy hem daetelijck gingt in den arm nemen met een afgrijsselijcke fury van stujpen³ en kniebujghen.

1 Het oorspr. vlien gaf zoowel vlieden als vliegen.

2 Na.

3 Buigen.

[p. 267]

Sch.

Hy sal niet in gebreecke zijn van de wereken der liefden te bewijsen.

Sl.

Rijck en sonder kinderen, he!

R.

‘Een ruiter en een maisjen jong’

Sl.

Ah, ah, ah!

R.

‘Op een riviertjen, dat zy saeten.’

Sch.

Waer soud men beter heerschap vinden?

R.

‘Hoe stille maer dat dat water stondt.’

Sch.

Exultant justi in Domino.

R.

Wat raffelje?

Sch.

Canticum Canticorum.

R.

Is hy rijck en sonder kindt, soo is hy 't; en is hy 't niet, soo is hy 't niet.

Sch.

't Is die man, dien wy voor u aengesien hebben.

Sl.

Weet ghy niet? heught het u niet?

R.

Het heught my en 't heught my niet.

Sch.

Hebt ghy my desen morgen niet gesejdt, dat uw verloren broêrtjen Simon geheeten was?

R.

Oft jck jae seg oft neen, dats evenveel; want het zy niet oft het zy, jck raeck niet wt mijn fantazy.

Sch.

Gaen we in hujs. Jck ben versekert, dat het geluck u soo bedroopen sal, dat Schenckenschans niet soude konnen wederstaen tegens de scheuten der soetighejdt van kinderen, broeders, swaeghers, en 't goedt.

Sl.

't Lest was 't best; 't goedt is de brujdt, daer 't al om danst. (Allen af.)

9^e Toonneel.

Simon.

Wel, wat sejdt die persoon, die my van 't huwlijck quam te praeten? dat hy mijn broeder is?

Wouter.

Dat seg jck niet.

S.

Wat dan?

W.

Maer, dat den anderen, die u soo wel gelijckt, uw broeder is.

S.

Soo meen jck het.

W.

Soo ist oock, mijn heer.

S.

Ach, welcken vreughdt!

10^e Toonneel.

W.

Siet daer den man!

Schijnh.

Domine, labia mea aperies!

[p. 268]

W.

Och, hy is soo devoot.

Sch.

Al wetende dat u. L. Joncker Simon is, ken¹ jck niet laeten te gelooven, dat ghy Joncker Rieuwert zijt.

S.

Die schijn heeft my heden veel moejtens gecost.

Sch.

't Geluck heeft u door ommeweghen aen den andren² willen helpen.

S.

Ach, een wr duurt my een jaer, soolang jck hem niet en sie.

Sc.

Het bloedt, dat treckt.

S.

't Hart is by hem.

Sch.

Gierighejdt is een schandelijcke sonde.

S.

Hij spreeckt in sich selven.

Sch.

Die geeft daer 't besteedt is, eer heeft hy er af.

W.

My dunckt, jck verstae u.

S.

Hy verblijdt hem in sijn eighen geest.

Sch.

En 't geen men geeft aen degeene die 't waert is, dat is overwinst.

W.

Die ooren heeft om te hooren, hoore.

S.

Laet ons t'saemen vroolijck wesen.

Sch.

De milthejdt is een deught der grootmoedighen.

W.

Hebt geen sorgh, dat het heerschap sal ondanckbaer zijn.

Sch.

Hy dujde doch de wercken der liefde ten besten.

W.

Dat doet hy oock.

S.

Jck ben my selve niet.

W.

Betaelt hem sijn maeckelgeldt en gaen we met hem.

S.

Houdt daer, tot een nieuwen mantel.

Sch.

Liefde is liefde.

S.

Ghy sult by my te cost gaen.

Sch.

Sijns naestens moejten te vergelden is van den geslachte des goeds; d'ellendighe te helpen, de tongh te bedwingen, 't ongelijck te vergeven, ende de waerdighe te eeren, is van den afcoomst des goedertierenhejds.

W.

Ghy sijt een geleerder man.

Sch.

Och, jck ben een jdioot, een jdioot ben jck.

S.

Heeft hy kinderen?

Sch.

Een hujs vol.

S.

Soonen oft dochters?

Sch.

In den eersten een hujsvrouw, Noach souder meê bewaert geweest hebben, sulcken hujshoudster is 't, soo wetende en soo deughdelijck; vijf dochters, elck fraeyer als andere, van dewelcke desen avondt, favente Deo, de huwelijcken sullen gesloten werden.

1 Geweestelijk voor: kan.

2 Elkander.

[p. 269]

S.

Hoe jujst coom jck te pas!

Sch.

Maer hoort. Jck wil u gewaerschouwt hebben, dat, om redenen van sekere tegenspoedt, jck uw broeder heb geraeden ende in 't hooft gehangen, de fortuin t'eenemael te verachten, sulk dat hy niet en doet als lachen om geluck en ongeluck.

S.

Seer wijsselijck.

W.

Dat sal jck hem niet naedoen.

S.

Draeght respect, alsser een man spreeckt gelijck dit is.

Sch.

Daer lejdt niet aen; maer jck soude niet gaeren hebben, dat ghy 't u belghde, indien uw broeder u wat oubolligh¹ bejegende en met luttel vriendschaps bewellecoomden. Kom, gaet met my.

W.

Ghy zijt heel bestorven.

Sch.

Een teecken der broederlijcke liefde.

W.

Beswijmt niet.

Sch.

Siet daer het nest, daer ghy wtgenomen zijt, eer uw leven vlug was.

S.

O vaedershujs, welgevonden! welgevonden, o vaedershujs!

Sch.

Laet ons ingaen en verbaesen 't hujsgesin met de schielijcke vreughdt. (Af.)

1 Dwaaslijk.

11^e Toonneel.

Slockspec

(tot Wouter).

Hoort hier, laet haer lachen en ginnegabben, en hujlen als hofhonden, soo 't haer best aenstaet. Jck sie u voor een eelen baes aen.

W.

Jck u meê.

Sl.

Sullen wy broêrs wesen?

W.

Jck ben te vreên.

Sl.

Dit's éen van die hujsen -

W.

Het staet my wel aen.

Sl.

- eten en drincken is van 't swaerste werck dat m'er doet.

W.

Hy kan immer zijn broêr niet ontkennen.

Sl.

Alhoewel dat hem een sekere gril overgecomen is, dat hy nergens nae geeft oft het wel oft quaelijck gaet.

W.

Dat hoor jck.

Sl.

Ghylie hebt ons van daegh op een lutjen nae geck gemaeckt.

W.

En ghy ons.

Sl.

Speelje?

W.

Alte met, jae.

[p. 270]

Sl.

Dat troeven is een geneught van duysendt galghen!

W.

Jae, wierdm' er niet kael af.

Sl.

Dat roemsteken!

W.

En landsknechten!

Sl.

Dat het aen u stondt, wat tij soudt ghe slaepen gaen?

W.

Te sevenen.

Sl.

En wanneer opstaen?

W.

Ten elven.

Sl.

Wy sijn een paer.

W.

Dat warmen van 't bed 's winters confijt u de leên.

Sl.

Wat houdt ghy van de croegh?

W.

Niet wejnigh.

Sl.

Drinckt ghy liever een licht wijntjen oft starcke?

W.

Geeft me vry mannewijn.

Sl.

Ghy hebt verstandt.

W.

Die andere sijn voor maeghjens van Camerix doeck.

Sl.

Keunje wel van 't grootjen scheyen?

W.

Jck seller geen landt om koopen.

Sl.

Leght ghy wel een vechtwerckje meê alte met, oft houdt ghy 't met de pais en vreê?

W.

Jck heb al te met al schrap gestaen.

Sl.

Die my soeckt, vint my ook.

W.

Jck plagh een Droes te wesen.

Sl.

Twee alleens klapmuts.

W.

Daer is 't al gekalt.

Sl.

Daer word jck geroepen.

W.

Gaen we binnen. (af.)

12^e Toonneel.

Schijnh.

(tot Bely.)

Onse lieven Heer sejndt u dus een swaegher tot vergelding van de liefde.

Bely.

Jck ben soo vol blyschaps, soo vol, dat jck niet en weet wat jck doe.

Sch.

Wel magh men seggen: meer gelijck als eighen.

B.

Rieuwert met sijn lachen gelijckt beter crancksinnen als by sijn verstandt.

Sch.

Hy doet wel ende hy doet quaelijck; hy doet wel, dat hy hem niet laet verwinnen van 't geluck, en hy doet quaelijck, dat hy

[p. 271]

't niet aenneemt. Niettemin sijn neus wijst wel wt, dat hy verheught is.

B.

Dat's goedt te sien.

Sch.

Uw dochters, die haer oom gelijcken, oft zy wt sijn aensicht gesneên waeren, doen hem al de vriendschap, die sy bedencken konnen, en hy sit en schrejt van blijschap.

B.

Gaet doch en siet eens, oft ghy Joncker Wybrandt vinden kunt; Catrijn sejdt, dat hy onse Machtelt wel in haer plaets ten huwelijck begeeren soude, segt hem dat jck te vreden ben, laet hem comen om 't huwlijck te slujten ende te teeckenen. Ende brengt doch Jaquemijn met haer vryer mede om 't selve te doen. 't Is mijn mans schuldt, dat hy 't met vrundschap niet toelaeten wilde. 't Is een deughd van de jongman, nu hyse in sijn macht heeft, dat hy se noch trouwen wil, hy hadse moghen beswangeren en ons weêr t'hujs senden; en wy hadden noch al gedult moeten nemen, meê.

Sch.

Een kleene saeck; sy soud al evenwel een vryer gecreghen heb-heb; de liefde tot den evennaesten is nu soo groot, dat men hem langher niet en stoot aen sulcke beuselingen; welverstaende, alsser geldt is. De wereld is verlicht.

B.

Wy sullen u wachten, domine.

Sch.

Noch een woordtjen.

B.

Gaerne.

Sch.

Was 't niet gesejdt, dat Steven Joffrouw Dujf trouwen soude, ende niet alleen in de pekel blijven steecken.

B.

Jae 't, trouwen, jck hebber in geconsenteert.

Sch.

Jck sal sien oft jck hem met een kan vinden.

B.

Domine, noch wat. Laet Jaquemijne achter in comen om d'opsicht van de gebujren.

Sch.

Dat wijst hem selven.

B.

De poort sal open wesen. (af.)

13^e Toonneel.

Snoep.

Och, domine, hoe heb jck u loopen soecken!

Sch.

Wat isser dan te doen?

Sn.

Mijn Joncker heeft my om een siecketrooster gesonden, want hy is van meening te nacht den geest te geven, tenzy dat ghy hem sijn pais weet te verwerven van d'ouders van Joffrouw Jaequemijne; soo hardt valt hem, dat se in schande soude komen.

[p. 272]

Sch.

Alle ding is van een leyen dackjen afgeloopen; gaet, segt hem, dat hy brujgom is; laet hem achter inkomen, tot haer vaeders, en hy my wachten in de kerck, jck sal daer datelijck koomen.

Sn.

Jck vliegh; by get, wat sal hier een slempery op loopen!

14^e Toonneel.

Sch.

Daer is hy; jae, hy is 't.

Wybrandt.

Het spreeckwoordt zejdt: men moest Kay oft Coningh gebooren wesen, maer die Kay nocht Coningh is, werd een geveinsde heyligh, en hy sal daer verder mee komen, dan oft hy Kay oft Coningh waer.

Sch.

Di daer achter hem komt, dat's Joncker Steven; sepertjens mijner liefden is, oft jck de seilsteen van de menschen waer, soo sneeuwen sy my op het lijf.

Steven.

Als 't soo lucken wil.

Sch.

Joncker Wybrandt, Joncker Steven.

St.

Domine.

W.

Hoe gaen de saecken?

Sch.

Al voor windt. Ghy sult Joffrouw Machtelt, en ghy Joffrouw Dujf trouwen, met vrienden wil, ende Joncker Eelhart Joffrouw Jaquemijn. Hy sal in de kerck by ons koomen. Komt, gaen wy derwaerts, om t'saemen nae 't hujs van de brujden te gaen.

W.

Gaen we.

St.

Jck volgh. Zedert dat jck vernomen heb, hoe Alijt met de man gevaeren is, is 't alleens gelijck oft zy my met een nijptang wt mijn hart getrocken was; en jck heb al mijn sinnen aen Joffrouw Dujf gehangen, om aen 't selve hujs te huwelijcken (Af.)

15^e Toonneel.

Simon.

(tot Rieuwert.)

Jck sal voortaen min nocht meer zijn, dan u believe dat jck zy.

R.

Soo sult ghy dan nocht luttel nocht veel zijn.

S.

Hoe dat?

R.

Omdat my niet belieft, dat ghy luttel zijt oft veel.

S.

O, broeder!

R.

Wat mach hier al dit gedrocht van hoeren en jongens voor door¹ doen? Isser dus veel aen een brujdegoom vier of vijf te sien? 't sijn immers menschen.

1 Deur.

[p. 273]

S.

O, mijn broeder!

R.

De deun¹, die wy van daegh in hujs gehadt hebben is al² Den Haegh over, dunckt my.

S.

Jck ben opgetooghen.

R.

Jck leg de Amsterdamsche Comedianten hier een spel af te speelen, maer jck passer niet op.

S.

Och, wat een ding is 't vrienden te hebben!

R.

En oft jck er al op paste, soo moght jck er my meê troosten, dat het niemand verstaen soud, als de man die 't gemaeckt had, trouwen.

S.

Wat schooner nichten heb jck daer! Een hujs vol schoone kinderen hebt ghy, broeder.

R.

Todos es nada, sejdt de Spagnardt.

S.

Siet, daer komt Schijnhayligh. O, wat schooner jongmans sijn daer by hem!

R.

Vanitas vanitatis et omnia vanitas!

1 Pret.

2 Geheel.

16^e Toonneel.

Sch.

(tot de 3 vrijers).

Volght ghylieden my al, voetjen voor voetjen.

S.

Welcoom, domine.

Sch.

De liefde zy met u.

St.

Maer lieve, siet eens hoe zy den anderen gelijcken.

Wyb.

Die 't niet en saeghe, soude 't niet gelooven.

Eelh.

't Is seker soo.

Sch.

De swaeghers, die ghy crijght, sijn vijf leliën, gewossen in den hof der beleefthejdt. O bloeyende jeughdt! o, groene jaeren! o vermaeckelijcken ouderdom! o edel bloedt! Hoe helder blinckt ghy in dese persoonen! Den Heere sy lof en danck! Soli Deo gloria!

R.

Nada es todos, todos es nada. Vanitas vanitatis, sejdt de wijseman.

Sch.

Joncker Simon onthaelt haer persoonen gelijck zy waerdigh zijn.

S.

Och, mijn Heeren! een vriendt en bloedoom sal jck ulieden verstrecken.

R.

Et omnia vanitas.

Sch.

Daer komen de brujden aen. Och, het schijnt een legioen Engelen!

17e Toonneel.

Bely.

Och, mijn hart is soo vol van vreughden, dat het bynae beswijckt! o gezegendt lichaem, dat sulcke dochters gedraeghen

[p. 274]

heeft! gesegende borsten, die haer gesooght hebben! Want het sogh, dat zy trecken wt de borsten der minnemoederen, ontsteelt ons de quintessentie van de kinderliefd in sulcker maniere, dat zy haer nauwlijcks en voelt trecken van haer eighen bloedt.

Sch.

Die Sibilla Erythrea, Delfica, ende Cumana, t' samen in den anderen gesmolten, en conden niet meer wijsheit te voorschijn brengen.

R.

Ah, ah, ah!

Bely.

Kinderen, nu geef jck u mijn benediccy met de mondt ende metter harten, ende consenteere Alijt, Catrijn, Duive, Machtelt en Jaquemijne ten huwelijck aen Joncker Lubbert, Dirck, Steven, Wybrandt, en Eelhart.

R.

Todos es nada.

S.

Jck heb soo veel vreughdt, dat mijn hart se niet en weet te berghen.

Sch.

Gaet en begroet de broeder van uw toecomende schoonvaeder, die God hem op heden weder heeft doen vinden.

S.

Mijn is leedt, vrienden, dat jck my selven niet en kan verdeelen in soo veel persoonen als ghylieden zijt, opdat jck, in 't hujs van elcke nichte, éen in persoon moght tegenwoordigh wesen.

B.

O, waerde swaegher!

R.

Ah, ah, ah!

S.

Maer d'een van ulieden sal mijn gedachten hebben, de tweede mijn gemoedt, de derde mijn sin, de vierde mijn hart, en de vijfde mijn geest.

Sch.

O, philosophie der liefden!

S.

Sulx dat jck by u wesen sal, al ben jck er niet, ende er niet wesen, al ben jck er.

R.

Ah, ah, ah!

S.

Ende alsoo sult ghy wesen d'wtspanning van de sorghen mijns ouderdooms, de verquicking van de swaermoedichejdt der jaeren, ende de soetichejdt van mijn rust; ende door u L. sal de pijnlijckhejdt des tijds my verkeeren in spelen gaen.

B.

Ach, komt alt saemen binnen; gaet voor, dochters ende ghy brujdegooms. Domine Schijnhailigh, comt binnen.

Sch.

Jck sagh nae Wouter, die comt daer met de bagagie.

W.

De paerden worden achter in de stal gebracht. Comt in, maets; laet u eens schencken, jck sal u aen geldt helpen.

Slocspec.

Komt binnen, maets.

Daghdief.

Komt, jck sal u de kamer wijsen, daer 't goedt moet wesen.

Quistijdt.

Kom, Lijsbet, waer zyje? de sleutel van de kelder. (af.)

[p. 275]

18^e Toonneel.

D. Lamfert.

Wel, dat loopt wel af, al seg jck het self, nae 't quaelijck geschooren was, al seg jck het self.

Rieuwert.

Wel oft quaelijck, todos es nada.

L.

Sal m'er soo vijf hylijcken teffens slujten, hoe wil m'er t'avent bancken, al seg jck het self.

R.

Nada es todos.

L.

Ego praeservavi filiam et socerum tuum contra venenum.

R.

Hebje soo hebje; hebje niet, soo hebje niet.

L.

Ego volo dicere, quod ratio honestatis, al seg jck het self, dat de eerbaerhejdt wil, vereischt, flagiteert, ende medebrengt, al seg jck het self, dat mijn claritas t'uwent mede op het bancket behoort te wessen, oft te bruiloft, oft, al seg jck het self, ten eersten om een voetjen genoodt, al seg jck het self.

R.

Ah, ah, ah!

L.

Non propter Slemp sluris, sed ego sum adhuc galiardus weeuwenaer al seg jck het self; een gladdert, een gladdert.

R.

Wilje komen, ghy meught; wilje niet, ghy mooght het laeten.

L.

Satis habeo, al seg jck het self, ago gratias als jck het heb, al seg jck het self. -

Rieuwert

(tot de toeschouwers).

Mijn heeren toekijckers, de poeet die 't spel gemaeckt heeft, heeft al alleens grillen in de kop als jck; daerom weet jck wel, dat jck een sonderlinge dienst doe aen u te seggen, dat soo 't u wel behaeght heeft, 't is hem lief, en soo 't u niet behaeght heeft alderliefst; want hy houdt al sooveel op lof als op laster, op laster als op lof. Want al is't niet, en daerom die sterft magh sterven, die gebooren word, werde gebooren; ende, sonder meer werck te maecken van sonneschijn oft van reghen, die afbreken wil, breeckt af, en die timmeren wil, timmere. Want todo es nada, al is niet, behalven Godt die al in al is. En wilje klappen, klapt, wilje het laeten, laet het.