Dietsche Warande. Jaargang 1

[p. 493]

Floris ende Blancefloer:
een ander handschrift van het Dietsche gedicht.

Het lieflijkste der bekende verhalen, door onze middelnederlandsche dichters uit het Fransch in hunne moedertaal overgebracht, is ongetwijfeld de schoone roman ‘Floris en̄ Blancefloer’, welken Diederic van Assenede, in de XIII^e Eeuw, voor den nederlandschen adel,

‘die redene merken connen

Ende van minnen hebben ghewonnen
Beide bliscap ende rouwe,’

den vreemden meistreel heeft nagezongen. Men heeft de ‘wonderlieflijke zage van de roode en witte bloem’, althands gelijk de uit ‘louter bloesemgeur en kleurenglans gewevene stof’, zoo als Hoffmann zich uitdrukt, in ons tegenwoordig dichtstuk bewerkt is, wel eens tot den kring der kaarlingsche heldendichten betrokken; maar men heeft daarbij meer gelet op de lichte genealogische betrekking, die tusschen het minlijk paar gelieven en ‘coninc Caerle van Vrankerike’ wordt aangegeven, dan op den aard der gedichten die men met elkander in een niet genoegzaam gewettigd verband bracht. In ‘Floris en̄ Blancefloer’ is niets van het kenmerkende der epopee. Dit - het heldendicht - treedt, te midden eener natie, in velerlei toereeding op, vervuld van de elementen, die uit den natuurlijksten bloei en de bekendste voorstellingen van den volksgeestzelven ontstaan zijn. De heldendichter doet niets anders dan in geregelde vormen herhalen wat het volk door en door kent, wat het gevoelt, waar het éen meê is. De figuren van het epos zijn geene trekkasplanten, of tot dus verre ongeziene in

[p. 494]

gekleurde was kunstig gebootste vruchten, die op eene bepaalde plaats worden ten-toon-gesteld, met het doel om zin en ziel van den nieuwsgierigen bezoeker te streelen; het zijn rijke bosschaadjes, bloeyend veldgewas, die daar henen groeiden zoo lang den streekbewoner heugt, wier geuren hij als kind reeds heeft ingeademd, wier frissche schaduw of wier malsch en laauw tapeet hem reeds eene verkwikkende rustplaats strekten, toen hij nog een kind was, en de trotschheid van het woud en de verwonderlijke verscheidenheid en volmaakte bewerktuiging der minste heîplanten door hem niet werden opgemerkt. Zoo onderstelt het heldendicht nimmer, bij de geschiedenis zijner figuren, dat het vreemdelingen opvoert, die zonder geboorteakte niet zouden ontvangen worden. De helden van het epos zijn de oude bekenden der volken; het zijn de geïnkarneerde hoedanigheden des volks-zelven, en zoo min als ooit, bij den gewonen loop der zaken, in een huisgezin zich het oogenblik opdoet, dat aan het kind gezegd wordt: zie, dat is uwe moeder, en die heet zus en zoo, en deze vierkante ruimte, waarin wij ons bevinden, dat is een kamer, en de verzameling van kamers, die door de hellingen bespannen worden, welke men dak noemt, draagt den naam van huis, en hier zijt ge nu in ‘ons huis’ - zoo min als, bij de opvoeding, de rusteloos voort- en inwerkende historie wordt vernietigd en de voorstellingen, die zij langs ik weet niet welke talloze organen aan de geesten heeft ingeprent, worden te niet gedaan, om plaats te maken voor een logiesch (of onlogiesch?) onderwijs, dat het niets-weten, niets-voelen, en toch vatbaarheid-hebben, als beginsel aanneemt - even min is het levend heldendicht ooit een verhaal dat als iets nieuws wordt voorgedragen aan personen, die op dat verhaal geene andere betrekking hebben dan hunne belangstelling in het kunstwerk. Van daar, dat, als de tegenwoordige lezer bij het geregeld doorloopen van een epischen zang, uit het oud-germaansche, of karolingische of arthur-epos, meent, dat toch vrij geleidelijk de personen worden bekend gemaakt, en met kunstig effekt ten tooneele gevoerd, hij soms op eens toespelingen vindt op feiten of

[p. 495]

helden, die hij in 't geheel niet kent, en die hem doen denken, dat er hier of daar een blad aan het hoek ontbreekt; van daar, dat men, te midden der als eenheden beschouwde epopoeën, vaak brokken aantreft, die een volkomen geheel op zich-zelf zijn, zoo goed als de afgezonderde rots, die te midden der Alpenketen gevonden wordt, maar des niet te min door den grondslag, waarop hij rust, aan het geheele gebergte verbonden is.

Maar zoo is het met ‘Floris en̄ Blancefloer’ niet. Duitsche geleerden hebben in de keltische mythologie eene ter dezer zake zeer weinig afdoende herinnering gevonden van de namen onzer geliefden¹⁾; en ook in oude dagen, 't is bewezen, hebben jongelingen maagden bemind: maar mij dunkt, dat de wording van verhalen als ‘Floris en̄ Blancefloer’ eer is te verklaren uit den natuurlijken dichtgeest van onze middeleeuwsche vaderen, bij wie de voorstelling van het geval ontstaan was, dan dat er van overname spraak zoû kunnen zijn bij zoo geringe gelijkenis. Het charakter van volksoverlevering heerscht, buitendien, slechts in zwakken graad bij den ‘Floris’; blijkbaar was de zage den hoorderen van Diederic van Assenede niet gemeenzaam meer, en kenden zij beter ‘Ysoude’, die ‘minde haers mans neve Tristram’, ‘Pariis’, die ‘minde Helenam’, den ‘wisen Salomoen’, ‘Iuno, Venus ende Pallas’, en ‘uut Troien Eneas’, en andere epische figuren, dan ‘Floris ofte Blancefloer’. Zelfs klinkt zonderling aan het einde des gedichts, dat ‘Baerte metten breden voeten’ niet als volkomen bekend schijnt ondersteld te worden.

Men heeft hier dus te doen met een voortbrengsel van kunst-poëzie, in tegenoverstelling van natuur-poëzie; hier is meer individueel genie dan nationaal genie; en het stuk is er niet te minder voortreffelijk om, niet te minder geschikt om in het Dietsch uit den vreemde te worden overgebracht.

Het eerste dichtverhaal in doorloopende vaerzen, met vier klemtonen (de gewone form onzer middelnederlandsche epiek),

1) Zie mijne ‘Karolingische Verhalen’ (thands bij Van Langenhuysen), bl. 323 en volg.

[p. 496]

waaraan de eerste aesthetiesch gevormde bearbeider onzer dietsche poëzie, D^r Hoffmann, zijne krachten als uitgever beproefd heeft, is de ‘Floris’. Aan den eenen kant moet hij hiertoe gebracht zijn door de aantreklijkheid van het onderwerp; aan den anderen kant door de reaktie, welke de zinneloze uitspraak van Witsen Geysbeek over de kunstwaarde van dit stuk, bij hem moest opwekken.

De geachte uitgever betreurde (‘Horae Belgicae’, III, XII), dat ‘sich von diesem schönen Gedichte nur eine einzige Handschrift erhalten [habe] und nicht einmal in ihrer ursprünglichen Gestalt’. Sedert werd, zoo ver mij bekend is, van geene ontdekking eeniger andere handschriftelijke overblijfselen des gedichts melding gemaakt. Zeer onlangs echter had een mijner vrienden in 's Hertogenbosch het geluk eenige op pergament geschreven brokken van een middelnederlandschen roman uit de keuken te redden, waartoe zij reeds verwezen waren, en bevond alras, dat zij tot een afschrift van den ‘Floris’ hadden behoord. Het zijn vier pergamentblaadtjens, breed 8 rijnl. duimen, hoog 6 1/4 duim, die in het midden gevouwen, aan elkander gehecht en met verloren blaadtjens in katerns zijn verdeeld geweest. Drie onzer blaadtjens zijn aan de bovenzijde, éen is aan den onderkant ruw afgeknipt, waardoor enkele vaerzen zijn wechgesneden of geschonden. Op ieder blaadtjen, vier bladzijden, staan of hebben gestaan 112 vaerzen. De fragmenten komen over-een als volgt met Hoffmanns uitgave:

1^e fragment, v. 449 - v. 532, waarop onmiddelijk volgt, op de zelfde bladzijde: v. 537 - v. 562;

2^e fragment, v. 1645 - v. 1653; dan volgen 18 vaerzen, die niet met de uitgave van Hoffmann over-een-komen, dan v. 1691, voords 3 vaerzen, die weêr eenigszins afwijken, en met v. 1693 loopt het tot 1715 weêr geregeld voort;

3^e fragment, v. 1829 - v. 1855, v. 1857 - v. 1883.

4^e fragment, v. 2606 - v. 2620; dan volgt (op nieuw) v. 2615 - v. 2618, dan v. 2625 - v. 2632; daarop heeft v. 2623 gevolgd, en v. 2624 blijft niet uit; onmiddelijk daaronder vinden wij v. 2645 - v. 2670.

[p. 497]

5^e fragment, v. 2780 (afwijkend), 2781 - v. 2806, v. 2808 - v. 2832.

6^e fragment, v. 3171 - v. 3226.

7^e fragment, v. 3339 - v. 3396.

Het komt mij voor, dat deze fragmenten wel verdienen ter kennis onzer letterkundigen te worden gebracht. Sommige afwijkingen, die Hoffmann zich van het door hem gebruikte Leidsche Handschrift¹⁾ veroorloofd heeft, worden er door gewettigd, weêrleid of verbeterd: dit is het geval met zijne opgegeven korrektuur van v. 540, v. 483, v. 505, v. 603, en dan ook v. 3968, v. 2652, v. 2784, v. 2793, v. 2797, v. 3172, v. 3198, v. 3204, v. 3370, v. 3380, en v. 3390. Voords geven deze fragmenten onderscheidene gelukkige, maar ook minder goede varianten, en de ‘Lücke’ op bl. 95, v. 3370 - v. 3373 wordt er in zeer ‘hovesche’ wijze door aangevuld. Men zal ook opmerken, dat onze fragmenten overal ‘soe’ voor ‘si’ hebben, en dus het rijm ‘soe’ in v. 3349 hier geen disparaat meer oplevert, zoo als in het Leidsche Handschrift.

Ik vermeen, dat het schrift ons minstens tot de eerste helft der XIV^e Eeuw te-rug-leidt. Ik heb de theorie van ons nederlandsche letterschrift nog niet tot volledigheid kunnen brengen; maar mij dunkt, dat de vergelijking met het Leidsche Handschrift geen twijfel overlaat aangaande den hoogeren ouderdom aan het mijne toe te kennen. In zonderheid acht ik deze meening gestaafd door het formaat der a-s en s-n. Nog moet ik mededeelen, dat de meeste letters in dit handschrift, ter te-ge-moet-koming aan de verbleeking van het oorspronkelijk schrift, door eene insgelijks middeleeuwsche hand overhaald zijn. Het faksimilee, dat de Heer lithograaf Tesson hier bijvoegt, is tamelijk wél voldoende. Belangrijk schijnt het mij ook toe, dat wij hier, als blijkt uit de fonografische bijzonderheden van dezen kodex met een west-vlaamsch handschrift te doen hebben (soe voor si, cam voor quam), een handschrift dus afkomstig, in engen zin, van den geboortegrond des dichters. Toch is het eene

1) Omschreven door onzen geachten Warandgenoot den Heer Oudemans zie boven, bl. 139.

[p. 498]

kopij, en valt, ook al voerde de lettervorm ons een dertig veertig jaren meer rugwaards, aan geen eigenhandige kopij van Diederic te denken. Fouten, als hier gemaakt zijn, maakt de dichter-zelf niet. Uit onze naauwkeurige kollatie zal dit den belangstellende blijken.

Het onderscheid van y en ij, hier meer ii, dan ij, is, in onzen kodex getrouw in acht genomen; voor ‘en̄’ wordt vaak het bekende naar onze Z gelijkende teeken gebruikt: we hebben dit met Ē en ē uitgedrukt, ten einde de z te bewaren voor mz (met) en dergelijken: als blijken zal uit onzen over 't geheel diplomatiesch naauwkeurigen afdruk. Dien het om iets anders te doen is, neme Hoffmanns uitgave of eene der latere prozabewerkingen van den roman ter hand.

Alb. Th.

⁺Die hem die oude sal verdriuē
Dus mogen die kind' leuende bliuē
Mar¹⁾ alse fl' sal v'heeschen^{V. 3}
Hi sal wenen ende eeschen
⁺Dat m̄ met hem blancefloere
T' montorie t' scole voere^{V. 6}
Dies sulwi ebben goeden raet
Haer moed' sal maken .i. gelaet
Ē gebaren of soe ziec ware^{V. 9-12}
Dit sulwi doen wi sullen hare
Beuelen en̄ hetē hi harē liue
Dat soe liegende stille bliue
Ē soe bidde dat m̄ hare docht'
Met hare late want soede socht'^{V. 14-17}
En̄ vele eer sal siin genesen
Want soe bet can bi hare wesen

+ L.Hs. V v^o, 2^e kol. 9.

1) Ons Hs. heeft hier eigenlijk Wa met een slotletter, die noch r noch t is. Lezingen van het L. Hs.

V. 3 M' a.f. dat sal gevreischē.

+ (Hoffm. v. 453.)

V. 6 t' scolē.

V. 9-12

En̄ .j. gebaer ocht si s.w.
Dit moet si doē wi selent hare
Beuelē vaste bi haren liue
Dat si op haer bedde bliue

V. 14-17

wāt si sochter

En si bat bewarē dan .j. and' sal

[p. 499]

 

Ē soese bet dan .i. and' bewarē sal

 

Dus sulwi onse dinghe voegē al^{V. 18}

 

Dan suldi bem belouen ou'waer^{V. 19}

20

Dat gise hem sult zenden naer

 

Binne .xiiii. nachtē daer hi es

 

En̄ niet ne dar hi tvifelen des^{V. 22}

 

Dit dedemen v'holenlike

 

Doe omboet die conīc hastelike

25

Fl' dat hi te hem quame^{V. 25}

 

Sone seit hi u gename^{V. 26}

 

Iou meest' es ziec en̄ heift gelegē^{V. 27}

 

Dat hi der clerkē niet ne mach plegē^{V. 28}

 

.. der sco- niet onderwinden^{V. 29}

30

Bedi salic v t' montorie sinden

 

Dar suldi gewillike siin ontfaen^{V. 31}

 

Ghi sult dar ter scole gaen^{V. 32}

 

Ē leren lesen en̄ scriuen

 

H'e seit hi war sal dan bliuē^{V. 34}

35

Bl' lieve kīt seit hi hier^{V. 35}

 

Doe liepē die t'nen ou' siin lier^{V. 36}

 

Ende began wenen sere^{V. 37}

 

Dit ne doe ic niet lieue h'e^{V. 38}

 

Dit gebod ware mi te zuaer

40

Gine zēt bl' met mi daer^{V. 40}

 

In sal daer mogē wonē niet^{V. 41}

 

Doe bat hē die conīc ē hiet

 

Dat hi blidelike voere

 

Men sal iov senden bl'^{V. 44}

45

Binne .xiiii. nachtē of eer^{V. 45}

 

Doe mīderde h'de siin zeer^{V. 46}

 

Al dede hit²⁾ node hi louet aldus

 

Doe deide die cō fenus^{V. 48}

V. 18 D.s. onse dinc vorachtē al.

V. 19 seldi gelouē.

V. 22 En̄ hi niet en twiuele des.

V. 25 te heme.

V. 26 v si gename.

V. 27 V m.

V. 28 niet mach.

V. 29 scolen ond'winden.

V. 31 willecome sijn en̄ wel ōtfaē.

V. 32 d' bliuē en t' scole gaen.

V. 34 sprac floris w'.

V. 35 Blancefl'. minne.

V. 36 Hem l.d.t.o. sine.

V. 37 weenne hoe sere.

V. 38 Dit en doet niet seit hi here.

V. 40 Ghi en doet.

V. 41 salre.

V. 44 Hi soude hē.

V. 45 binnē .xiiij.

V. 46 Dat m. hē harde.

2) Onduidelijk: hit of het.

V. 48 D.d. sijn vad' die cō.

[p. 500]

 

Roepen sinen enen cam'linc^{V. 49}

50

Die lustich was telker dinc^{V. 50}

 

Dien hiet hi varē mz sinē kīde

 

T' montorie daer hine sinde

 

Ē gaf hem dies hem behoeuede^{V. 53}

 

Newar fl' sere droeuede^{V. 54}

55

En̄ weēde sere al daer hi sciet^{V. 55}

 

Van bl' ende hise liet

 

Doe gereet was sine vaert^{V. 57}

 

Voer hi woch t' mōtorie waerd

 

Dar vant hi den h'toge goras^{V. 59}

60

Dien hi wellecome was

 

Vrou cente ontfinckene blidelike^{V. 61}

 

Soe dedene h' de houeschelike^{V. 62}

 

Hare docht' ioncv̊uwe cybilien^{V. 63}

 

Leden tolre tiid en̄ tolre wile^{V. 64}

65

Ond' die ioncv̊uwen vand' pord

 

Dat³⁾ hi daer horē soude sulke word^{V. 66}

 

Dar hi lichte bi mochte beginnē^{V. 67}

 

Indie scole andre minnen^{V. 68}

 

Dar hi hē seluē mede soude v'hoeghē^{V. 69}

70

Ē bl' v'geten moghen

 

Men wiisdem vele en̄ leerde

 

Mar litel hi dar toe keerde^{V. 72}

 

Sinē sin wat so dat hit was^{V. 73}

 

Al dat hi horde ende has

75

Altoos so cam hem teuoren^{V. 75}

 

Van bl' die hi adde v'coren

 

Bouē allen die hi nie gesach

 

Die hem in th'te so vaste lach^{V. 78}

 

Dat soene deide leuē in beduanghe^{V. 79}

80

Die wile dochte hem te langhe^{V. 80}

 

Bede bi daghe en̄ bi nachte

V. 49 roepen enen sinē.

V. 50 D. listech w. en̄ v^ot talre d.

V. 53 hem al.

V. 54 M'.

V. 55 En̄ w. al.

V. 57 Doe al.

V. 59 h'e.

V. 61 V^ouwe sante.

V. 62 Si dede.

V. 63 sibilien.

V. 64 Heme leeden dicwilen.

3) Ons Hs. heeft Dar.

V. 66 D.h. soude horē s.w.

V. 67 En hi bi lichte m. gewin̄ē.

V. 68 In die herte ene a.m.

V. 69 bi s.v.

V. 72 Daer hi lettel.

V. 73 S.s. so wat soet was.

V. 75 A. was hē die gedane te v.

V. 78 D.h.s.v. int h'te.

V. 79 i. g^oten.

V. 80 D.w.d. hē l.

[p. 501]

 

Dicken v'suchtē hi onsochte^{V. 82}

 

Te haluē woorde in sine sp'ke^{V. 83}

 

Dus leuedi met ongemake

85

En̄ clagede dicken sine ollende^{V. 85}

 

⁺Eer die viertienacht cam̄ ten en̄^{V. 86}

 

⁺Ē hie was in sorgen grot^{V. 86-87V. 87}

 

Dat soe soude wesen doot

 

E was droeuer dan hi was eer^{V. 89}

90

Sine rouwe wies ie lanc so meer^{V. 90}

 

Hie ne mochte haers niet v'getē

 

Doe liet hi slapen en̄ eten

 

Bede dat eten en̄ dat drinken

 

Die ogen begonden hem ontsinkē

95

Want hē siin vlesch al aue ginc

 

Doe wd's geware die cam'linc

 

Haestelike hi ten conine sinde

 

Ē omboet hem van sinē kinde

 

Niemare die hē sere mesq'm^{V. 99}

100

Hie w't wonderlike gram

 

En̄ riep de conīgīne te hem

 

V^ouwe seit hi iu weet hoe ic bē^{V. 102}

 

D' wōd'like com̄ an dese dinc

 

Ons heuet onboden die cam'line

105

Van onsen sone quade niemare

 

Nv siet hoe mer best toe vare

 

In weet oft si bi touerie

 

Van blanchefl' sire amie

 

Of hi v'woet si selue fl'

110

Dat soe hem dusdane wiis

 

Sinē sin al heift benomen^{V. 111}

 

M̄ doese mi hastelike comen

 

 

 

⁺Die tevoren adden geseten moedelike

 

Si dronken so wel ende aten^{V. 114}

V. 82 D.v.h. harde o.

V. 83 T.h.w. an.

V. 85 sijn ellende.

+ L. Hs. VI r^o, 2^e kol. 12.

V. 86 XIIIJ.

+ Ibid. v. 17; Hoffm. v. 537.

V. 86-87 Hier ontbreken bij ons vier onmisbare regels, ‘Hoffmann’, v. 533-536.

V. 87 Doe was hi.

V. 89 Doe was hi.

V. 90 Die rouwe wies hē ī.

V. 99 Die niemare hē h'de.

V. 102 en wei? ti wie.

V. 111 genomen.

+ L. Hs. XIIJ r^o, 2^e kol. 12.

V. 114 S.d. wel.

[p. 502]

115

Dat si har moetheit al v'gaten^{V. 115}

 

En̄ seiden als si geuoelden des wiins

 

Si haddē die herb'ge sinte martins

 

Si loegen ē sp'ken hare ē gens

 

Mar fl' hadde ander gepens^{V. 119}

120

Hine hadde bliscap no sorge negene^{V. 120}

 

Sond' om bl' allene

 

Hine mochte eten no drinken

 

Dit m'kede die v̊uwe ē begonste dinken

 

Behendelike in haren moet

125

En̄ tard harē man vp dien voet

 

Here seitsoe mi wondert sere

 

Van desen sconen jonchere

 

Dat hi es harde tongemake

 

Hine mach niet van desen ate

130

Ic wane him hir in iet mescomt

 

In weet wat him scadet of vromt

 

Hi seit dat hi copinge pliet

 

Dies can ic gelouen niet

 

Ic segv seit soe tewaren

135

Dat si om ander dinc vte varē

V. 115 D.s. der.

V. 119 M.f.h. al and'.

V. 120 no ioie.

[p. 503]

 

Hir was ene ioncv̊uwe van sulk' seide

 

In dand' woeke nadeser

 

Die dreef rouwe g^ot vt'maten

 

Om enē ionch'e die soe adde ghelaten

 

.............

140

Dat seiden diese hier hadden brocht

 

Si seiden dat hiet bl'

 

Dat dochte mi in minen moet

 

Ē seiden dat sise v'copen souden

 

⁺En̄ te babilonie met hē voerē wouden^{V. 122-144V. 144}

145

Alse fl' bl' nom̄ horde

 

Hi ne gaf wed' negene andworde^{V. 146}

 

Vand' grot' bliscep die hi ontfinc^{V. 147}

 

Ne wiste hi wat hem ou'ginc^{V. 148}

 

So harde verwandelde hem siin moet^{V. 149}

150

Dat hi enē nap die vor hem stoet^{V. 150}

 

Met enē messe al omme sloech

 

Doe sprak' die w't toe en̄ louch

 

Te speile en̄ seide vppenbare

 

Dat hi boete te rechte sculdich ware^{V. 154}

155

Dat hi omme sloech dien wiin^{V. 155}

 

Die boete moeste gebetert siin^{V. 156}

 

Doe dede fl' reken in sine male

 

Enen guldinē cop al mett' scale

 

Die riicliic was ē h'de grot

160

Blidelike hine der vrouwē boet

 

Vrouwe seit hi desen cop geuic v^{V. 161}

 

Bedi gi ebt mi v'tellet nv

 

Van bl' die erste niemare

 

Die ic v'heeschen conde van hare^{V. 164}

165

Tote nv ne wistic se soeken war

 

Nv salicse soeken ē volgē har nar

 

 

 

⁺Met dien seluē scepe was bl'^{V. 167}

 

Van spaengen te blandas ou'brocht

+ L. Hs. XIIJ v^o, I^e kol. 20.

V. 122-144 In plaats hiervan heeft het Leidsche Hs. het volgende (bij Hoffmann, v. 1654-1692):

Te hare wart hadhi emm' sijn gedochte
B innē den etene hi sere onsochte
En̄ dicke om haer v'sochte
No eten no drinkē dat hi mochte
So lettel hi op sine hande sach
Vandē gepeinse dat hē int h'te lach
Dat hine wiste wedert was broet
So vleesch dat hi te monde boet
Dit dede hi so dicke en̄ so openbare
Dats die vrouwe wart geware
Harē h'e nopede si behendelike
H'e en siedi niet hoe droeuelike
Hem die ionch'e gelaet en̄ v'sucht
In weet wat hi peinst en̄ vrucht
Hine et geredelike no drinct wijn
Al seggē si dat si coman̄e sijn
Si sijn elre om̄e geport vut
Doe sprac si te hem ouer luut
Jonch'e ic hebbe gemerct an v
Van begīne van dē etene tote nv
Hebbics ware genomē en̄ gewetē
Dat gi vele hebt gepenst en̄ lettel getē
In weet niet wat v deert
Lichte hier w't te cope dat gi beg't
Oec sagic hier des es niet lange ledē
.I. joncfr' van dē selvē seden
Die mi dochte dat al d'voer
Haer seluē noemet si blancefl'
Gi dinct mi harde gelikē hare
Beide vā hude en̄ van hare
Van pensene hilt si gene mate
Ghi dinct mi vā dien gelate
En̄ vand' voerē dat si mi dochte
Si v'suchte ou^o etene dicke onsochte
En̄ gewoech dicke eens haers amijs
Dien si harde minde en̄ hiet florijs
Daerse om̄e was versent en̄ v'cocht
Dat seidē diese hier haddē brocht
Dat sise voert v'copen woudē

V. 144 souden. Zie ‘Hoffmann’, v. 1692.

V. 146 Hine g. der v^owe gene.

V. 147 Van der b.

V. 148 Hine wiste wat.

V. 149 So v.h.s.m.

V. 150 D.h.J.n. met wine.

V. 154 D.h.b. sc.

V. 155 D.h.o.s. den.

V. 156 Die mesdaet.

V. 161 Vrouwe d.c.

V. 164 gevreischē.

+ L. Hs. XIIIJ, 2^e kol. 36.

V. 167 M.d. scepe.

[p. 504]

 

Met dien copmāne diese adden gecocht^{V. 169}

170

Ten seluen huus adsoe gelegen ene nacht

 

Dar fl' te h'bergen adde geacht^{V. 171}

 

Dar mach hi and'waruē niemare horē^{V. 172}

 

Van bl' die hi hadde v'coren

 

Terst datsi t' herbergē cam̄

175

Men hiet den cnapē dat si goem nam̄

 

Ten som'en enten andren paerden^{V. 176}

 

Dat sise conreiden ē we' begaden^{V. 177}

 

Si vonden die herb'ge wel beuest^{V. 178}

 

Van so wat so si behoeuede best^{V. 179}

180

Orscoren genoech en̄ voeder

 

Van so sconre h'berge en̄ so goed'

 

Vantm̄ quaden coeuer daer

 

Soe was wel beuest van spisen alt iaer^{V. 183}

 

Si vonder genouch broet ē wiin^{V. 184}

185

En̄ zvinin vlesch en̄ rendiin^{V. 185}

 

Gesouten en̄ ongesouten bede

 

Ē van menegē dinge scone g'ede

 

Als die sciltknechte entie garsoene

 

Hadden gedaen dat him bestont te doene^{V. 189}

190

Hars selfs gemac si doe plaghen^{V. 190}

 

Want si warē v'pint bin .ix. daghen^{V. 191}

 

Ē bin ix nachten indie ze

 

Dies hastemen teten te me^{V. 193}

 

..............

 

Want damirael dar nemen dede

195

Harde suare tolne enen sinē seriant^{V. 195}

 

Diet tgerechte van him hilt int lant

 

Wast recht wast onrecht si v'tolden dar

 

Ē van haren goede zueren waer^{V. 198}

 

Doe si hare tolne of adden gedaen^{V. 199}

200

Teten was gereit ē si gingen duaen^{V. 200}

V. 169 comānē.

V. 171 D' floris hadde te h'bergē geacht.

V. 172 andre niemare.

V. 176 somerē.

V. 177 D.s. corendē e. wel bewaerden.

V. 178 bewest.

V. 179 Van dies hē b.b.

V. 183 So wel waest bewist alt jaer.

V. 184 Vā spisē e.w.

V. 185 E. verkē vleesch en̄ renderijn.

V. 189 stoet te d.

V. 190 gemaecs.

V. 191 ī IX.

V. 193 Des haeste mēt daer vele te mee.

V. 195 tol.

V. 198 swaren vaer.

V. 199 haren tol h. af gedaen.

V. 200 T.w.g. en̄ g.d.

[p. 505]

 

Die ionch'e was int scoenste geseten

 

Doe dedem' dar vort b'ngen dat etē

 

Men dienden rikelixt alrest^{V. 203}

 

Want hi van hem allen was geerst^{V. 204}

205

Met guldinē ē met zelu'inē vaten

 

Si dronken alle vroilike ē aten

 

Mar hi selue dies litel achte

 

Hi emm' dar wart in gedochte^{V. 208}

 

Dar hi omme was geporret vt

210

Dit v'nam die w't ē sp'c ou'luut

 

Ionch'e mi dinct dat gi litel eet^{V. 211}

 

Ic waent v arde an v drinken belet^{V. 212}

 

Ē v harde mescomt in uwen moede

 

Dese g^ote tolne van uwen goede

215

Here seit hi dat mochti weten wel^{V. 215}

 

Dat dar omme es ē niewet el^{V. 216}

 

Dat ic dus pense ē droeue bem

 

Doe andworde die w't ē sp'c te hem

 

H'e seithi bi dier voerē gedinkets mi nv

220

Ē bi den gelate dat ic v'neme an v

 

 

 

⁺Als gi comt te lande na dien te w'kene^{V. 221}

 

Enē andren iof enē bet'ren maken^{V. 222}

 

Als hi v hord sp'ken van sulken saken^{V. 223}

 

Hi sal hem iegen v becondegen wel saen

225

Ē noden v iof gi wilt spelen gaen^{V. 225}

 

Dat sal sin scaec en̄ niet el^{V. 226}

 

Ic weet wel hi speilt g'ne dat spel

 

Als hi vint iege wien hi plegets vele^{V. 228}

 

C bisante bringet ten spele^{V. 229}

230

Om also veile speilt en̄ niet min

 

Geue v god sege en̄ gewin^{V. 231}

 

Dat suldi hem weder geuen^{V. 232}

V. 203 rijclic alrerst.

V. 204 geherst.

V. 208 Emm' hadde hi sine g.

V. 211 lettel et.

V. 212 Ic wane v harde an v eten let.

V. 215 moechdi.

V. 216 om̄e si en̄ niew' om̄e el.

+ L. Hs. XIX v^o, 2^e kol. 15.

V. 221 En̄.

V. 222 v' makē.

V. 223 so hogē.

V. 225 En nodē oft.

V. 226 scaecs.

V. 228 A.h. weet.

V. 229 set tenē.

V. 231 Gheeft.

V. 232 Dat sine seldi.

[p. 506]

 

Ē dartoe dat uwe mīdi v leven^{V. 233}

 

Des and' dages k't wed' en̄ b'ngt ten spele^{V. 234}

235

Der besante tvewarf alse vele^{V. 235}

 

Om also vele speilt en̄ niet min

 

Geve v god sege en̄ gewin

 

Dat siin suldi hem weder geuen

 

Ē dartoe dat uwe mindi v leuen^{V. 236-239}

240

Des derdes dages radic v dat gi niet velet^{V. 240}

 

Nemt uwen cop met v en̄ set^{V. 241}

 

Cccc besante tegader vpt spel^{V. 242}

 

Ē speilt occ niet gine constet wel^{V. 243}

 

Datt' also vele ieghen staen^{V. 244}

245

Iof gi wint geuet hem weder saen

 

Dat siin mettē uwen als ic seide eer

 

Dus gewinne di sine hulde so lanc so meer^{V. 247}

 

..............

 

Verwecken sinē fellen moet^{V. 248}

 

Dus suldi met uwen ghiftē drinken^{V. 249}

250

Sine gierege h'te dan sal hi dinken^{V. 250}

 

Ē pensen hoe hi v dat goet^{V. 251}

 

En̄ der ere gedanken die gi hem doet

 

Sine hande sal hi v bieden te w'dene v man

 

Dies west gereet en̄ ontfatene dan

255

Sine mansceip en̄ sine sekerheit

 

Dan mogedi lien alder warheit^{V. 256}

 

Boudelike en̄ dan siit coene^{V. 257}

 

Te telne dat gi hebt te doene^{V. 258}

 

V miscame en̄ v ongeval^{V. 259}

260

Ic wet wel mach hi dat hi dan sal

V. 233 D'toe d.u. mīnt v l.

V. 234 set.

V. 235 t.w. so vele.

V. 236-239 Herhaling van v. 230-233. Het L. Hs. heeft:

Dat sine geuz he' wed' of ghi wīt
En̄ des uwes ont nz i twīt
D' sal v gichte en̄ v goet
... wekē sinē euelē moet.

V. 240 D.d.d. ghi nz ē let.

V. 241 en̄ d'toe set.

V. 242 int s.

V. 243 kēnet w.

V. 244 ... t'also ieghē is en̄ staē.

V. 247 D. ghewī di s.h. ie.

V. 248 is in het L. Hs. de laatste van 12 regels, die hier ontbreken.

V. 249 seldene.

V. 250 Sine sure h'te.

V. 251 E.p. hi ē mach d. g'te goet.

V. 256 D.m. siē die w'heit.

V. 257 B. en̄ weset coene.

V. 258 T.t. v sake die.

V. 259 Beide v.

[p. 507]

 

Vwen wille vordrē en̄ berechten^{V. 261}

 

Ne doet hiis niet het sal hem ontfechtē^{V. 262}

 

Doe him siin werd desen raet v'gaf^{V. 263}

 

Sine h'te v'lichte hem der of^{V. 264}

265

Des morgins vro sat hi vp siin pard^{V. 265}

 

En̄ reet rikelike ten torre waerd

 

Tve sciltknechte hi met hem nam^{V. 267}

 

Ē als hi ten voete vanden torre cam

 

Harde conlike lede hire an siin oghen^{V. 269}

270

En̄ merkede en̄ besach die hoge^{V. 270}

 

Die wide mat hi met sinen voetē^{V. 271}

 

Doe cam die portward' met onsoetē

 

En̄ met bi terē wor' so als hē was geseit

 

Vrient seit hi ic merke dine dompheit

 

 

275

M marc gouds was tonberne^{V. 275}

 

⁺Ē bad dat m̄ hem vercochte^{V. 276}

 

Doe fl' die stade goet dochte^{V. 277}

 

Hi nam̄ indie hant en̄ hildene vor hem^{V. 278}

 

Here seit hi omdat ic seker bem^{V. 279}

280

Iof mi noet gesciet bi uw' hulde^{V. 280}

 

En̄ ic v vrientscap wille v'sculden

 

So ne willicne niet v'copen v

 

Neware in ghiften geuicne v nv^{V. 283}

 

Die portwardre ontfingene blidelike

285

En̄ snoer en̄ seide getrouwelike

 

So wat so hi hiete en̄ wilde gerentst^{V. 286}

 

Hi souder an lecgen sinen nerenst^{V. 287}

 

Hi ledene met hem in sinen bongard^{V. 288}

 

Hi boet hem sine hande en̄ ward^{V. 289}

290

Verholenlike al dar sin man

 

Des hi berounesse dar nar gewan

V. 261 en̄ d'ā.

V. 262 En̄ doet.

V. 263 D.h. die w.d.r. gaf.

V. 264 Hi dankes hē en̄ v'blider af.

V. 265 vroe.

V. 267 .IIJ. (of III); Hoffm. leest er duizend uit.

V. 269 H. cōdelike.

V. 270 Hi mer (sic) en̄.

V. 271 Die bandē.

V. 275 .M. maerc d'o' gheuē vā goude.

+ L. Hs. XX v^o, 2^e kol. 30.

V. 276 E.b.d. hine he' v.

V. 277 Doet fl sach en̄ het hē tiit d.

V. 278 Hi namē.

V. 279 H.s.h.o.d. ic des seken b.

V. 280 ghesciede vā.

V. 283 M' in.

V. 286 Wat.

V. 287 erenst.

V. 288 Met leide' hine.

V. 289 En̄ b.h.s. handē.

[p. 508]

 

Fl' ontfingene en̄ dede als die vroede

 

Hi hopede het soudem com̄ te goede^{V. 293}

 

Vrient seit hi min man sidi nv

295

Nv betrouwe ic ē geloue v

 

Als enē minē man dat gi mi

 

Gehulpich sult siin war soet si^{V. 297}

 

Ic sal mi getrosten van uwen rade^{V. 298}

 

En̄ setten min liif ond' v genaden^{V. 299}

300

Hit doet mi die noet dat ix lie^{V. 300}

 

Hier bouē inden tor es mine amic

 

..............

 

Die mi oit sident dat ic van hare voer^{V. 302}

 

In groten sere heuet gelaten

 

Ic minse so vter maten^{V. 304}

305

Dat v'noyde minen vad' ē dochtē quaet

 

Ē mire moed' en̄ daden den raet

 

Dat soe mi wort bestolen^{V. 307}

 

Nu ebbic om hare varen dolen^{V. 308}

 

Van spaengen hareward ē v'heeschet^{V. 309}

310

Dat icse inden tor hir ebbe v'eeschet^{V. 310}

 

In can gesecgen hoe g'ne icse sage

 

Ic sal doet bliuen bin den vierdē dage^{V. 312}

 

Of ic salse ebben soehoe ment gedoe

 

Soete vrient mi geradet der toe^{V. 314}

315

Doe die pordw'der sine redene v'stoet

 

H'e seit hi mi heift v'leet v goet

 

Dies bem ic te spade worden geware^{V. 317}

 

Ghi hebt gedaen als die goclare^{V. 318}

 

Die scone pipet ende blaset

320

Als hie die voghelkine verduaset^{V. 320}

 

Met uwen lusten hebdi mi geuaen^{V. 321}

 

Dat ic v niet ne can ontgaen^{V. 322}

 

Comet te scaden of te vromen

V. 293 H.h. dat hē comē soude t.g.

V. 297 w' het si.

V. 298 vandē.

V. 299 in uwe.

V. 300 ics v lie.

V. 302 D.m. sidēt.

V. 304 Die mindic s.v. De vaerzen 303 en 304 heeft Hoffmann overgeslagen. Zie bij hem v. 2808-2809.

V. 307 Dat s.m. d'om̄e u't v'stolē.

V. 308 N.h. so langhe v.d.

V. 309 Vā sp. en̄ d'ō gheēisschet.

V. 310 D.i. in den t.h. ghevreisschet.

V. 312 ī d. derdē.

V. 314 S.v. nv troost en̄ raet d'toe.

V. 317 v'leidet.

V. 318 voghellare.

V. 320 D' hi d.v. mede v.

V. 321 M. liste.

V. 322 Datic mz erē v nz mach.

[p. 509]

 

Nadien dat dus es comen^{V. 324}

325

Salic u gelesten mine trouwe^{V. 325}

 

Ic weet wel dat gi en̄ die iōcv̊uwe

 

En̄ ic dar omme sullen st'uen

 

Nochtan salic pensen en̄ weruen^{V. 328}

 

 

 

⁺Har spel es al der werelt bekent^{V. 329}

330

Har wiel loept al omme trent

 

Dat nu es bovē dats sciere onder

 

Van hare mogedi horen wonder

 

Van haren naturen van haren seiden

 

Als soe wel heuet geweest meide^{V. 334}

335

Den man en̄ heiftene brocht so hoge^{V. 335}

 

Bi haren wille bi haren gedoge

 

Dat hi hem nonsiet van genen valle^{V. 337}

 

Er hiis iet weet es hi al met alle^{V. 338}

 

Onder die voete geworpen ned'

340

Dat soe den man geift dat nemt soe weder^{V. 340}

 

Dat hine weet hoe hiis gedarft

 

Menegen hogen sire soe ontherft^{V. 342}

 

Menegen duaes maect soe here

 

En̄ geuet hem rikeit en̄ ere^{V. 344}

345

Teldende parde en̄ diere gesmide

 

Ē cledene met bontē ē met siden

 

En̄ maectene rucht'⁴⁾ en̄ h'e int lant^{V. 347}

 

Enē biscop maect soe van enē truant^{V. 348}

 

En̄ enē broedbidd' van enē clerc^{V. 349}

350

Dies pleget soe dusgedaen es hare w'c

 

Hare giftē siin arde ongestade

 

Ē oec alle hare dade^{V. 352}

 

Soe es wandel en̄ menechvout

 

Hi bliift gehoent die hem an hare hout^{V. 354}

V. 324 N.d. het d'.

V. 325 gheleistē trouwe.

V. 328 En̄ e'm' willic.

+ L. Hs. XXIIJ, 2^e kol. v. 22.

V. 329 H' s. al de w.b.

V. 334 A.s. wel g. heeft mede.

V. 335 ghebracht.

V. 337 D.h.h. nz ontsiet vā vallē.

V. 338 Eer hijt weet hi es ned' mz allē.

V. 340 Datsi gheeft d.m.d.

V. 342 M. prince h. si o.

V. 344 en̄ g^ote.

4) Onduidelijk: misschien staat er wel recht'.

V. 347 En̄ maecte' he'e en̄ recht' int lāt.

V. 348 E.b.m.s. .i.

V. 349 .I. b.m.s. vā .i. e.

V. 352 H'de onghestade sijn al h' dade.

V. 354 diere hē ā hout.

[p. 510]

355

Nv hadsoe dese tve so hoge v'heuen^{V. 355}

 

Dat si vro warē ē hem luste leuen

 

En̄ also te bliuene emmer m'

 

Doe warp soese in rouwen ē in seer

 

Uter bliscap dar soese brochte toe

360

Het geviel dat claris ens morgins vroe

 

Ontspranc en̄ ward geware

 

Dat hoge dach was ē w'd in vare^{V. 362}

 

Want soes torē waende gewinnen

 

Te bl' riep soe hare gesellinne^{V. 364}

365

Ē seide dat hoge ware vp dien dach^{V. 365}

 

Bl' harde vacrech lach^{V. 366}

 

En̄ andworde als soese roepē horde

 

Ic come seit soe met dien worde

 

Bleef soe licgende en̄ sliep

370

Claris hastelike ten condute liep

 

In hare beckin soe dvat' ontfinc

 

Ē vervarlike soe ned' ginc

 

Vor haren here den amirale

 

Dar waendsoe vinden mett' dvale^{V. 374}

375

Bl' die in hare cam'e lach

 

Alse damiral niet ne sach^{V. 376}

 

Wond'de him harde ē vragede hare^{V. 377}

 

War bl' m' rede ē bleuē ware^{V. 378}

 

Soe soude met rechte te sinē dienste wesen^{V. 379}

380

Here sp'c claris soe heuet gelesen^{V. 380}

 

Al desen nacht har boekelkin

 

Om v lange liif dat gi moet siin

 

Met erē inde werelt vortw't mer

 

Ē soe bleef slapende en lettel er^{V. 384}

 

 

385

Dat hi een wort niet mochte sp'ken

 

⁺Van torne dochtem⁵⁾ sine h'te breken^{V. 386}

 

Dat zu't v'droech hi en̄ soude slaen^{V. 387}

V. 355 so v'heuē.

V. 362 en v'uaerde hare.

V. 364 T.b. liep si.

V. 365 E.s. h'. d.

V. 366 Bl. h'de vaerech (NB. onduidelijk in 't L. Hs.) sach. Hoffmann leest: ‘varech’.

V. 374 Doe.

V. 376 n. en s.

V. 377 So w. hē en̄n.

V. 378 merde.

V. 379 S.s. te s.d.

V. 380 Sprac c.

V. 384 .i. l.e.

+ L. Hs. XXIV, 2^e kol. v. 31.

5) Misschien dochten.

V. 386 d. hē th'te.

V. 387 e. wilde s.

[p. 511]

 

Binne dien ontsprongē si ē sagene staen^{V. 388}

 

Vor hem dien vruchteliken here

390

Met barē zu'de v'bolghen sere^{V. 390}

 

Van vruchtē waendē si bede v'deruē^{V. 391}

 

Sine tvifelden niet sine souden st'uen^{V. 392}

 

Doe sach up fl' bl'^{V. 393}

 

[.............]^[]

 

Ē begonden te wene hi en̄ soe^{V. 394}

395

Damiral stont erre ē sach al toe^{V. 395}

 

Si langē hem gereit te slane bede^{V. 396}

 

Hi sette fl' in talen en̄ seide

 

Wie bestu elendich caytiif

 

Dan saltu nv v'liesen diin liif^{V. 399}

400

Hoe warstu so dorstich ē so coene^{V. 400}

 

Dus grotē lacht' mi te doene

 

Ē te slapene bi minen lieue^{V. 402}

 

Du best com̄ geliic enē dieue

 

Dat saltu met dinen liue copen diere ē sere^{V. 404}

405

Bi al den goden die ic ere

 

Ic saldi v'slaen en̄ dine pute

 

Heiden sal gaen uwe mīne vte

 

Die gi ebt gedreuē nv ē echt^{V. 408}

 

War dat mī ere ē mī recht

410

Dat ic v liete leuen nent

 

Sint gi minē tor ebt ontrent^{V. 411}

 

So moeti st'uē dat wetet wale^{V. 412}

 

Doe andworde fl' den amirale^{V. 413}

 

Harde omoedelike ē weende sere

415

Genaden seit hi soete here^{V. 415}

 

Dit es ene die mi minnet

 

Vor alle die gone die soe kinnet

 

Ē ic hare vor alle die ic kinne^{V. 416-418}

V. 388 Mettiē o.

V. 390 Mz enē.

V. 391 w.s. bederuē.

V. 392 Si en t.n. si en.

V. 393 Doe sach fl op bl.

[] Hier ontbreekt blijkbaar de regel uit het L. Hs.: .i. suchtē h' vād' h'tē voer.

V. 394 Hi begonde te wenē en̄ soe. Dit soe bewijst het oorspronkelijke dialekt en de hoogere oudheid van onzen text.

V. 395 sacht toe.

V. 396 Si laghē hē te g.

V. 399 I a en s.

V. 400 H.w. ie so dul en̄.

V. 402 minē.

V. 404 copē se'e.

V. 408 D.g. nv hebt g.e.e.

V. 411 t. d's hebt.

V. 412 d. weet w.

V. 413 a'mirale.

V. 415 .i ē doē bi ons' beide hedel he'e. NB. Het eerste woord is niet te lezen.

V. 416-418 Uitgeveegd of oningevuld zijn in het L. Hs. de lettergrepen: Dit es ene die mi Vor alle die gone die soe... net... ic hare vor alle d.

[p. 512]

 

Nie ne ward so gestade minne^{V. 419}

420

So gerechte ē so geware^{V. 420}

 

Als soe te mi draghet ē ic te hare

 

Als hi niet lang' sp'ken ne dorste^{V. 422}

 

Bat hi dat hi hem gaue vorste

 

Dat si moesten com̄ vor sine man^{V. 424}

425

Ē mense bi vonnesse v'dade dan^{V. 425}

 

Hi gaf hem vorst ē hietse ned' b'nghē^{V. 426}

 

Tven serianten dar hi sal dinghē^{V. 427}

 

Dar moesten si hem terstē cleden^{V. 428}

 

Entien vreseliken ordele g'eden^{V. 429}

430

Dae cam die feste die m̄ plach^{V. 430}

 

Elx iaers te houdene ē die dach^{V. 431}

 

Dat damiral wiif nem̄ soude^{V. 432}

 

Dar warē v'gadert ionc ē oude^{V. 433}

 

Coningē h'togen gemeenlike

435

Ē alle die hogeste vanden riike^{V. 435}

 

Harde riiclic was binnē die sale

 

Die pilaren warē al van k'stale^{V. 437}

 

Teben no troien adden nie negeen^{V. 438}

 

So rikelicen palais als dar was een^{V. 439}

440

Het was ere milen wiit ē lanc^{V. 440}

 

Van goude was al die inganc

V. 419 Niew't so ghestadighe.

V. 420 No so g. no.

V. 422 S. dorste.

V. 424 Des s.

V. 425 vongnesse.

V. 426 vorste.

V. 427 d' hi soude d.

V. 428 M' si moeste hē eerste cledē.

V. 429 En̄ tē v.o.g.

V. 430 f. entie dach.

V. 431 Diemē elcs iaers te hebbē plach.

V. 432 D. dāmirael.

V. 433 ionghe.

V. 435 E. aldie hoechtē v.

V. 437 w. alle.

V. 438 T.n.t. ē hadde nie gheē.

V. 439 als dat w.e.

V. 440 Dat w.e.m. lanc.