Dietsche Warande. Jaargang 1

[p. 238]

Dietsche kleinigheden,
uitgegeven door J.J. Nieuwenhuyzen.

I.

De Legende van den Paradijs-appel.

(In die) historie des Heilighe lande so leest men, dat die edel Hertoghe Godevaert van Bulloen hadde dat Heilich lant ghewonnen, ende was Coninc van Jerusalem int jaer ons Heren dusent XCIX, ende regneerde mer twe jaer ende starf maeght. Mer noeyt en woude hij guldel croene draghen, want xp̄s die dorenen croene hadde daer gedraghen. Ende hij starfh int jaer ons Heren dusent C ende I, ende hij stichte die XXIIII Canonick op dat Heilich graf, ende is heilich ghelijc siin heilighe moeder Sente Yde, die oec een heilighe vrouwe was, ghelijc men leest in haer legende.

Men leest dat in sijne tijde dat in een grote riviere, die van Paradijs vliet, ghenaemt Eufrats, dat daer gevloten quam een appel, welc die sceplieden ghecreghen. Welc appel sij hielden aen haren nose ende sij roken een onsprekelijke roec comende uten appel; mer niemant en dorst biten inden appel van anxte oft goet of quaet mocht wesen. Mer daer was een man, die alle vrese ende anxt ut sijne hert verdreeff, als dat hij [in]den appel beet, ende hij ghesmaecte so grote sueticheit dat hij den appel al op at. Doe was hij also ghespijst doer die appel, dat hij XL daghen bleef sonder eeneghe ligghamelijke spise ende sonder dranc. Als dan siin vrinden hen waren verwonder[en]de dat hij so langhe was sonder eten ende drinken, sij seiden tot hem: Ghi moet eten ende drinken of ghi moet sterven¹. Hij antwoorde ende seide, dat hij noch hongher noch dorst en hadde. Mer die vrinden en lieten niet af, hem vermanende dat hij soude eten, sij en lieten hem niet met vrede. Mer so haest als hij gheproeft hadt die lighamelike spise,

1 ‘Ghi moet sterven’, d.i. gij zult sterven.

[p. 239]

so verloor hij die sueticheit des Paradijs-appel ende hadde hongher ende dorst als andre lieden.

Vanden geestelijke Cloester.

Item een geestelijc persoen die vrede mint ende die vredsam is in dies menschen hert woent God ende in cloester of vergaringhe daer vrede ende caritate is, daer is God abdt, besceydenheit is prioer, oetmoedicheit is camerier, lijdsamheit is onderprioer, verduldicheit is pcu ... eede (?), godlijke vrese is poertier, mildicheit is scenker, ghenedicheit is priester, behoetheit is custer, dancbaerheit is die zangher, armoede is die scaffenaer, waerheit is dat capitelhuys, eendrachticheit is die keerke, aendachticheit is die choer, reyne minne is die altaer, die engelen siin die dienaers, bekennesse is die crune, oeffeninghe is die pant, ontfarmherticheit is dat ziechuys, maticheit is die reefter want daer moet men mate houden, stichticheit is die dische, vollijke¹ troest is die spise, godlijke sueticheit is die dranc, cuysheit die slaepcamer, eenvoldicheit is die celle, inwendeghe ruste is dat bedde, minlike wandelinghe die boghaert, dat woord Gods dat swert met welc wij ons bescermen iegen den viant, die passie xp̄i ons wapene, dat cruce xp̄i onse clupper ieghen den viant, die doot die dore totten eweghen levene, die name Marie onse vaste hope, verblijden in druc ende lijden onse seat der verdienten om ewelijc te besittene dat ewich leven. Amen.

De beide voorgaande fragmenten maken een gedeelte uit van eene geestelijke verklaring der Legende van den Paradijs-appel, welke in hands. der XVI^e Eeuw gevonden wordt in een bundel in 4^o, op de Boekerij van ‘Thysius’ te Leiden berustende. Behalve het vermelde en nog een paar andere geschrevene stukken, bevat die band een groot aantal uiterst zeldzame Historische Tractaten, van de eerste helft der XVI^e Eeuw. Onder anderen het Itinerarium van Joannes de Hese, vele Nieuwe Tijdingen, als: van den slag van Pavia, de inname van Rome, den Turkschen oorlog en Venetië, verder vele

1 Haastig, dadelijk.

[p. 240]

Prognosticatiën en Propheciën. Onder de houtsneden, waarmede verscheidene dier boekjes versierd zijn, wordt er ééne gevonden die om de wijze van voorstelling opmerkelijk is. Zij verbeeldt den val des menschen in het Paradijs. In den lusthof Eden, met een gothischen muur omringd, ziet men Adam en Eva staan, met een appel in de hand, nevens den Boom der Kennisse. De om den stam gekronkelde slang heeft een vrouwen-hoofd, versierd naar de dragt der XV^e Eeuw. De takken zijn beladen met bladeren en vruchten, waartusschen zeven menschen-beeldjes prijken, de ‘Zeven Hoofdzonden’ aanduidende. Hoewel deze zinrijke voorstelling geheel overeenkomstig is met den geest der Eeuw, is zij mij echter aldus nergens anders voorgekomen.

II.

Fragment van een Mnl. Leerdicht.

Het volgende fragment werd door mij in 1839 ontdekt, in den band van een exemplaar van: ‘Thucydidis de Bello Peloponnesiaco’, Frankfort 1594; in 12^o. Het zijn twee aan elkander passende strookjes perkament, schrift van de XV^e Eeuw; elke zijde bevat twee kolommen, ieder van 9 regels, dus te zamen 36 regels uitmakende. Het gedicht, waartoe dit stuk behoort, is mij tot nog toe onbekend.

............
Alse meerset diin aertsche goet,
Noch om verlies wesen te zwaer;
Dit toget die scalkernie al claer.
Ene derde reden mach u togen
Der vrecker scalkernien vor ogen.
In dat ghelt sinen here begevet
Als hi meest noet van helpen hevet;
Hi hevet ter goenre behoef gehouden
Diet node over hem geven souden.

[p. 241]

Kolom b.

10

Dit decsel hevet grote .......

 

In woukere ende in .......

 

En̄ in hem die der hover .......

 

Dat decken si onder de .......

 

Also ic hier na togh .......

15

Inder hoveerden so s .......

 

Tander daer mede getog .......

 

Der vrecheit streek is .......

 

Der menschen om te w .......

..... de smaken in allen dingen
..... ppe boven den ionghelingen
..... si bedrogen inde vrechede
..... meester seneca sede
..... vrecheit is min no mec
..... nen mensch inde zee
..... ene zware wonde
..... ert sieken noch ghesonden
..... an ere corter uren.

Dan si te temel comen souden,
Die vrecke die thaer soe vast h[ouden.]
Ten vijften toget der vrecker zwaerh[ede]
Die boet, diere god iegens sede
Om geganst te sine van desen;
Also wi in sunte luke lesen:
Elc die niet verlochent dit
Dat hi titelike her besit
Mach miin iongher wesen twiint.