Den Duytschen Catoen

Naar de Antwerpse druk van Henrick Eckert van Homberch

[p. 33]

Tekstuitgave en commentaar

[p. 34]

Afbeelding 2: Begin van de tekst van Den Duytschen Cathoen (Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 229 G 16).

[p. 35]

Inleiding

Deze tekstuitgave wijkt wat af van hetgeen gebruikelijk is. Zij ziet er als volgt uit.

(I). Eerst is er een diplomatisch afschrift, beginnend met de proloog, gevolgd door de 57 in deze redactie overgeleverde strofen en besloten door de epiloog.

Afkortingen zijn opgelost en gecursiveerd. De spelling is in die zin overgenomen, dat de grafemen zijn gehandhaafd, althans voorzover ze in de huidige spelling nog gebruikt worden. Dat betekent bijvoorbeeld dat het teken ‘v’ in het diplomatisch afschrift blijft staan, ook als het als ‘u’-klank gelezen wordt, zoals ook de ‘u’ wordt overgenomen onafhankelijk van de kwestie of het om de klank ‘u’ dan wel om de klank ‘v’ gaat, maar dat anderzijds de twee vormen van de ‘s’ of van de ‘r’ niet onderscheiden zijn aangegeven. De i/j-problematiek speelt geen rol, omdat de ‘j’ noch als afzonderlijk grafeem noch als ‘onze’ klank voorkomt. De ‘j’ vinden we alleen in de combinatie ‘ij’. Ook deze ‘lange ij’ levert geen moeilijkheden, omdat de ‘ij’ en de ‘y’ in de typografie van Eckerts boekje duidelijk verschillend zijn. De ‘Griekse y’ is als ‘y’ afgeschreven, de andere vorm als ‘ij’. Het grafeem dat men zowel met ‘I’ als met ‘J’ kan afschrijven is steeds als ‘I’ afgeschreven. Zo is ook het grafeem dat men als ‘U’ maar ook als ‘V’ kan afschrijven steeds als ‘V’ afgeschreven.

Men kan - mogelijk eindeloos - twisten over de vraag of de gekozen oplossingen de juiste zijn. Maar die discussie blijft hier achterwege.¹

De tekst is bij Eckert van Homberch zeer compact gedrukt. Dat geeft hier en daar problemen bij de woordscheidingen. Er zijn dan ook knopen doorgehakt. Bij erg grote onzekerheid is de twijfel in een voetnoot vermeld.

Geheel links staan, vet gedrukt, de strofenaanduidingen 1 tot en met 57, voorafgegaan door Pr. (=Proloog) en gevolgd door Epil. (=Epiloog). Iets meer naar rechts staat de aanduiding van de folia, waarbij per recto en verso steeds opnieuw wordt genummerd vanaf het cijfer 1. Ter rechterzijde van de tekst wordt iedere keer aangegeven om welk Latijns dictum het gaat, voorafgegaan door de

1 Zie evenwel de uiteenzetting hierna in de Bijlage op p. 121-122. En vergelijk in dit verband met name Gumbert 1996, p. 66-71, naar aanleiding van Mertens 1994. Voor de problemen van het diplomatisch afschrijven wordt ten onrechte nooit gewezen op Pak 1985, p. 48-52 (met verwijzingen naar andere literatuur).

[p. 36]

sigle D: het Romeinse cijfer geeft het boek aan, het Arabische het dictum binnen het boek. Waar de nummering afwijkt van de editie-Beets is dit eveneens aan de rechterkant vermeld. Bijzonderheden staan in de voetnoten.

(II). Daarna volgt de ‘Kritische tekst met aantekeningen’. Deze afdeling bestaat uit ‘blokken’: allereerst de proloog, vervolgens de afzonderlijke strofen, wederom genummerd van 1 tot en met 57 (vet gedrukt), en ten slotte de epiloog. Er wordt bij ieder blok verwezen naar de vertaling van het desbetreffende Latijnse gedeelte in de editie-Beets. Elk ‘dictum-blok’ bestaat steeds uit de volgende onderdelen:

-	de kritische tekst van de Middelnederlandse strofe naar de editie van Eckert van Homberch, in de rechtermarge voorzien van vertalingen of woordverklaringen; de spelling van u, v, w, i, en j is genormaliseerd naar hedendaagse maatstaven; in de linkermarge is steeds aangegeven om welk Latijns dictum het gaat: het Romeinse cijfer geeft het boek aan, het Arabische het nummer van het dictum binnen het boek (bij boek III eerst de gebruikelijke telling, dan tussen haakjes de telling die Beets aanhoudt, dus: III,8(9));
-	het Latijnse dictum; andermaal zij opgemerkt dat er in de middeleeuwse school veelal gebruik werd gemaakt van een tekst die soms enigszins afwijkt van de tekst zoals wij die tegenwoordig kennen; daarom is die Latijnse schooltekst als uitgangspunt genomen, waarbij de werktekst van de op komst zijnde editie van A.P. Orbán is gevolgd; de spelling van u en v is aangepast aan wat nu gebruikelijk is;
-	een moderne vertaling van dit Latijnse dictum tussen teksthaken;
-	aantekeningen bij de Middelnederlandse tekst, waarbij ook een verantwoording van aangebrachte emendaties en een vergelijking met andere Middelnederlandse vertalingen, in het bijzonder die uit Der leken spieghel van Jan van Boendale (editie-De Vries), Die Dietsche doctrinale (editie-Jonckbloet) en De spiegel der jongers (editie-Serrure).

Bij de aantekeningen is dankbaar gebruikgemaakt van de editie-Jonckbloet van Die Dietsce Catoen en van de editie-Beets van De ‘Disticha Catonis’ in het Middelnederlandsch, alsmede van enkele andere publicaties, waaronder in het bijzonder moet worden vermeld een drietal artikelen van de classicus Marcus Boas in het Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde (TNTL) uit respectievelijk 1910, 1913 en 1914. Voor volledige titels zij men verwezen naar de ‘Lijst van gebruikte literatuur’.

De normalisering van u, v, w, i, en j is ook doorgevoerd bij citaten uit een editie als van Die Dietsche doctrinale. De schuine strepen (de ‘Duitse komma's’) uit de editie van De spiegel der jongers zijn eveneens aangepast.

(III). Ten slotte volgt nogmaals de ‘Kritische tekst’ (met woordverklaringen in de rechtermarge en verwijzingen naar de strofen in de linkermarge), maar nu als doorlopend geheel, zodat de gebruiker deze als het ware in één keer kan overzien.